Rozprawia się z mitami o PGR-ach. "Mają swoją czarną legendę, ale ludzie z PGR-ów to cisi bohaterowie"

To zależy od miejsca, ale... Problem uzależnienia ma charakter uniwersalny, a i w miejscowościach popegeerowskich mało kto jest już dziś związany z rolnictwem. PGR-y mają swoją czarną legendę i uruchamiają w społecznej wyobraźni szereg stereotypów, m.in. za sprawą takich paradokumentów, jak „Arizona” Ewy Borzęckiej. Z pewnością nie są epicentrami problemów społecznych, czy jak się to często określa „patologii”. Rzeczywistość odbiega od tego wizerunku.

Przede wszystkim tematyka biedy i ubóstwa jest ważna! W pewnym sensie zrobiłem to również z przekory. W Polsce jest wielu socjologów. Są więc i tacy, którzy badają m.in. korpo-sprawy. Tematy modne i seksi zawsze przyciągają. Ja chciałem zrobić coś zupełnie innego, być może trochę niszowego. A do tego doszła ciekawość badawcza, bowiem, gdy zacząłem zajmować się tą tematyką zauważyłem, że wiele prac zawiera uproszczenia, bądź powiela stereotypy w niewielkim stopniu opierając się na badaniach.

Rzeczywiście tak ich nazwałem. W okresie przemian wiele grup zawodowych znalazło się w trudnej sytuacji. Niemniej, to mieszkańcy PGR-ów właściwie byli pozbawieni wsparcia ze strony państwa, samorządów, czy też raczkujących organizacji pozarządowych. Lata 90. były dla nich wyjątkowo trudne, co dodatkowo wykorzystywano. Jeśli mogli znaleźć jakieś zajęcie zarobkowe, to niemal wyłącznie „na czarno”, przez co trudno im było nawet nabyć prawo do kolejnego zasiłku. Nie ustawiali się więc w kolejce w PUP-ie.

To trzeba byłoby rozpatrzeć na kilku poziomach. Rachunek ekonomiczny jednoznacznie wskazywał, że nie przynosiły one dochodu do budżetu państwa, wręcz przeciwnie. Choć jeszcze w 2005 roku prof. Włodzimierz Dzun twierdził, że pod koniec swojego istnienia PGR-y stopniowo wychodziły na prostą. Co ciekawe, doświadczenie naszej obecności w Unii Europejskiej wskazuje na to, że współczesne rolnictwo nie ma nic wspólnego z wolnym rynkiem. A przecież w momencie podejmowania decyzji o wycofaniu państwa z rolnictwa, „wolny rynek” był ważnym argumentem...

Dokonano radykalnej zmiany pozostawiając tych ludzi bez alternatywy. To nawet w Rosji pracownicy kołchozów i sowchozów dostali przynajmniej udziały w ziemi, którą teoretycznie mogli uprawiać, albo chociaż dzierżawić. U nas poza okresowymi zasiłkami nie zaproponowano żadnych działań osłonowych. Decyzję o likwidacji PGR-ów przyjęto chyba z premedytacją. Dotyczyła ona społeczności położonych na peryferiach, rozproszonych po kraju, co więcej ich pracownicy nie mając silnej reprezentacji związkowej nie mogli skutecznie przeciwstawić się temu.

W najtrudniejszym okresie najlepiej sprawdzały się tradycyjne sposoby: uprawa działki przyzagrodowej, ogrodu, drobna hodowla. W miarę upływu czasu pojawiała się pomoc instytucjonalna ze strony Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, samorządów, czy kościoła, szczególnie Caritas. Do tego dochodziły wszelkie zajęcia przynoszące dochód. Jeżeli była to praca, to oczywiście praca na czarno. Te trzy sfery (samozaopatrzenie, pomoc instytucji, zajęcia zarobkowe) spinało kombinowanie obecne w każdej z nich: drewno z lasu można było ukraść, oświadczenie do GOPS-u podkolorować, a dorobić na sprzedaży rosyjskich papierosów z przemytu.

Mitem jest oskarżanie mieszkańców osiedli pegeerowskich o brak mobilności. Chociażby zaczęli pracować w krajach UE zanim Polska stała się członkiem Unii. Pojechali w nieznane pomimo braku doświadczeń wyjazdów zagranicznych i znajomości języków obcych. Nie wspominając już o tym, że wówczas nie było to legalne. Byli bardzo zdeterminowani. Dzięki wyrzeczeniom pokolenia dzisiejszych 50-cio i 60-ciolatków losy ich dorosłych już dzieci nie różnią się znacznie od rówieśników z małych czy średnich miast.

I ciekawe, a dla mojej pracy podstawowe, które niejednokrotnie mnie zaskakiwało. Hasło „Rosja” we współczesnej Polsce również otwiera worek stereotypów. W skrócie jest postrzegana jako kraj skrajnie odmienny. Tymczasem młodzi z dawnych z państwowych gospodarstw rolnych, tych w Rosji i Polsce, okazali się być bardzo do siebie podobni. Mają bardzo podobne spojrzenie na świat i marzenia. Zamierzają wyrwać się do miasta, nie chcą mieć nic wspólnego z pracą na roli, konsumują też te same, globalne treści popkulturowe. W Rosji zjawisko migracji jest jeszcze bardziej intensywne, a część terenów zamieszkałych jeszcze dwadzieścia lat temu wyludniła się zupełnie. W Polsce osiedla popegeerowskie też gasną. Znam osoby z dawnych popegeerowskich miejscowości, które osiedliły się w Warszawie. Ich rodzice wciąż jeszcze okresowo pracują za granicą, opłacają swoim dzieciom studia, czy pomagają w spłacie rat za mieszkania na Białołęce.

Nie do końca, zwłaszcza w odniesieniu do tych, którzy pozostali na wsi i nie mają stałego zatrudnienia. Dopóki nie uzyskują stałych świadczeń grozi im bieda powracająca. Dopóki dopisuje im zdrowie, znajdują rozwiązania i są w stanie poradzić sobie, tak jak radzili sobie do tej pory. W takiej sytuacji trudno patrzeć w przyszłość z optymizmem.

Przewidywanie przyszłości to tęsknota wielu socjologów. Ja skupiłem się na konfrontacji z wcześniejszymi przewidywaniami, a te okazały się być nietrafione. Młode pokolenie wyrosłe w osiedlach popegeerowskich nie „odziedziczyło” po rodzicach „wyuczonej bezradności” i nie oczekuje bezczynnie na pomoc państwa. Ci młodzi ludzie w znacznej mierze opuścili już rodzinne wsie, przenieśli się do polskich miast bądź wyjechali zagranicę. Trudno było ten fakt dostrzec, bo też nie różnią się oni od swoich rówieśników. Po prostu urodzili się w miejscach, gdzie kiedyś funkcjonowały PGR-y.