naTemat extra

Człowiek z lasu. 74-latek mieszka w bunkrze bez wody i prądu

Jadąc od strony Międzyzdrojów mniej więcej dwa kilometry przed tablicą Świnoujście trzeba zapuścić się w las. Biały plastikowy kanister porzucony na wyschniętej trawie to znak, że czas się zatrzymać. Tak Eugeniusz oznaczył sobie drogę – w razie gdyby zabłądził. Wiadomo: przecież nie młodnieje, ma 74 lata na karku.

Jego dom to bunkier zbudowany jeszcze przez Niemców. Takich na wyspach Wolin, Uznam i Karsibór jest wiele. Miały być schronieniem dla żołnierzy broniących bazy Kriegsmarine (część sił zbrojnych Niemiec istniejąca w ramach Wehrmachtu).

ZOBACZ NASZ WIDEOREPORTAŻ:

Kilkadziesiąt lat po wojnie, kiedy Polacy na dobre zadomowili się w Świnoujściu, bunkry nie są nikomu do niczego potrzebne. Niszczeją.

W tym bunkrze w środku lasu w pobliżu Świnoujścia mieszka Eugeniusz. Fot. Stefan Ronisz

Ale dla Eugeniusza okazały się zbawieniem. Kiedy został bez dachu nad głową, w bunkrze urządził sobie prowizoryczne mieszkanie. Naznosił ze śmietnika różnych rzeczy. Wstawił wąską wersalkę. Bez luksusów, ale na głowę nie padało.

To miało być chwilowe rozwiązanie. Był 2004 rok. Ale i w 2019 roku Gienio nadal tu koczuje. Nie ma ani prądu, ani wody, ale nie waha się mówić o tym miejscu “dom”.

Fot. Stefan Ronisz

– W sensie psychologicznym to mój dom, ale prawa własności do niego nie mam. To jest taka moja przystań, gdzie szukam miejsca – mówi.

Na głowę nie pada

Eugeniusz ma białe, lekko przydługie włosy i mądre spojrzenie. Zniszczyło go słońce, mróz i życie w trudnych warunkach. Ledwo chodzi. Nie może się nawet wyprostować. Ale na naszą wizytę się przygotował. Poprosił streetworkera Andrzeja Zielińskiego, żeby pomógł mu się przebrać.

Zachrypniętym głosem przywitał nas piosenką: “Szumi dokoła las, czy to jawa, czy sen, co ci przypomina, co ci przypomina widok znajomy ten? Szumi dokoła las, jakichś facet tu wlazł. Tę piosenkę, tę jedyną śpiewam dla Ciebie dziewczyno” – Eugeniusz wynurza się z bunkra.

Fot. Stefan Ronisz

Ten swoim kształtem przypomina podłużnego jamnika. Z jednego pomieszczenia wąskim korytarzem przechodzi się do kolejnego i do kolejnego. Tylko ostrożnie, żeby się nie potknąć, żeby o nic nie zahaczyć. To może wywołać prawdziwą lawinę. I na głowę polecą: worki wypełnione ciuchami, zwilgotniałe kartony, szkielety rowerów, garnki.

To wszystko Eugeniusz znalazł na śmietniku albo dostał od ludzi, którym żal dziwaka z lasu. On niczego nie wyrzucał wszystko może się przecież kiedyś przydać, nie wiadomo, kiedy wybije czarna godzina.

Fot. Stefan Ronisz

– Przepraszam za bałagan. Nie miałem czasu posprzątać – usprawiedliwia się. I wbrew temu, co nam mówiono, zaprasza do środka. Po omacku idziemy do ostatniego betonowego prostokąta – to tu Eugeniusz śpi, je i czyta. Warunki straszne.

Nic nie widać. Świecę niewielką latarką. Gienio wygląda jak aktor, na którego w teatrze ktoś celowo rzucił ciepłe światło. Przesuwam na górę. I nie wiem, czy na ścianach jest graffiti, czy osiadł na nich wieloletni kurz i pajęczyny. Teraz wyglądają jak czarna koronka.

Fot. Stefan Ronisz

W rogu stoi wąska wersalka, przykryta kraciastym kocem. Tu Eugeniusz zasypia, a kiedy jest bardzo zimno, to otula się dwoma kocami. Z okna widać prowizoryczny kurnik. Ale jest pusty. Ktoś powybijał mu kury. Nie oszczędził nawet koguta.

Ten betonowy budynek z niewielkimi oknami na dobre stał się częścią natury – dach porósł mech, bordowe drzwi gniją od wilgoci i bledną od słońca. Można by uznać, że do środka – oprócz nastolatków smakujących dorosłości czy miejscowych historyków – od dawna nikt nie zaglądał.

Na nogach trudno ustać

Ale z bliska – już na podwórzu – widać ślady życia: plastikowe butelki, połamane skrzynki, przybrudzone krzesła, zardzewiały szkielet po dziecięcym wózku, garnki z urwanymi uszami, wiaderka, doniczki. Wszystko, co ma większą powierzchnie, ma też swoje przeznaczenie: zbierać deszczówkę.

Fot. Stefan Ronisz

Gieno pierze w niej skarpety. Kiedy miał więcej sił, nosił wodę z pobliskiego jeziora.

Z roku na rok Eugeniusz słabnie. Kręgosłup wygiął mu się w literę “c” i nikt nie chce go wyprostować. Najgorzej, że ból coraz bardziej daje się we znaki. Ale Gienio to twardy egzemplarz: zamiast tabletek podgryza landrynki albo miętówki.

Fot. Stefan Ronisz

Dłonie ma ogromne: spuchnięte i odmrożone. Dziś trudno byłoby mu wmontowywać małe śrubki w obudowę telewizora. Pomyśleć, że kiedyś przychodziło mu to z taką łatwością i dawało tyle radości.

Na zdrowiu podupadł po wypadku – wywrócił się na ruchliwej ulicy. – Pan Krawczyk jeszcze do listopada dobrze funkcjonował. Sam jeździł rowerem, wielokrotnie do nas przyjeżdżał i wszystkie sprawy sobie załatwiał – mówi Grażyna Zakens, pracowniczka socjalna z MOPR w Świnoujściu.

Fot. Stefan Ronisz

Teraz ledwie może ustać na nogach ustać. Podpiera się laską, chodzi zgarbiony wpół. Męczy go też zaćma. Ale ani problemy ze wzrokiem, ani brak światła, nie staną na przeszkodzie do dalekich podróży w inne galaktyki. Eugeniusz czasami aż do trzeciej w nocy czyta. Najbardziej lubi książki o innych planetach.

Jest 17:00, ale wewnątrz bunkra już ciemno. Gienio cierpliwie szuka latarki, przewala książki, gazety, odkłada na bok jedzenie, znajduje nawet siekierę, którą trzyma pod ręką na wypadek, gdyby złodziej nie przestraszył się tabliczek z napisem “Guctaw Gemini”, które poukłada w wąskich oknach.

Fot. Stefan Ronisz

Wychodzimy przed bunkier – tu jest więcej przestrzeni, światła i powietrza. Eugeniusz się chwieje, ale i na tę okoliczność się przygotował. Siada na plastikowej skrzynce i opowiada, dlaczego przyszło mu żyć w bunkrze. Najpierw tłumaczy, dlaczego rodzinny Śląsk porzucił dla Świnoujścia, a później: dom dla bunkra.

Wolności i wiedzy

Eugeniusz zawsze najbardziej pragnął wolności i wiedzy. Do dziś może mieć pusty żołądek, ale paliwo dla mózgu musi dostarczyć.– Muszę każdego dnia się rozwijać – powtarza jak mantrę.

Dlatego właśnie przed laty młody chłopak ze Śląska (urodził się w Chorzewie, miał sześcioro rodzeństwa) kilka razy próbował dostać się na studia na krakowski UJ, później na Politechnikę Wrocławską. Ale skończyło się tylko na kursach radiotechnicznych i wizytach w Towarzystwie Krzewienia Wiedzy Praktycznej. Tam się szkolił.

Eugeniusz denerwuje się, kiedy pytam, dlaczego nie studiował. Jego twarz zmienia wyraz. Nabiera powietrza i szykuje się do tej opowieści:

– Kwaterowaliśmy przed egzaminami wstępnymi na studia w Żaczku (dom studencki w Krakowie – przyp. red.). Korzystając z okazji zwiedzałem Kraków, przyszedłem więc do akademika jako ostatni. Zabrakło dla mnie koca, nic nie było. Powiedziałem wtedy: “Cóż to za porządki, burdel w tej komunie”. Za godzinę miały być egzaminy i już mnie nie wpuścili. Od tego wszystko się zaczęło – opowiada. Był 1963 rok. On miał 18 lat.

Eugeniusz upiera się, że później ten scenariusz jeszcze raz się powtarzał, kiedy starał się o przyjęcie na Politechnikę Wrocławską. Podobnie było z pracą, którą co i rusz tracił (np. w hucie Baildon). Uważa, że to zemsta za udział w protestach studenckich i robotniczych w Katowicach i Krakowie w latach 60.

Fot. Stefan Ronisz

Na dowód opowiada historię z marca 1968 roku.– Szedłem z zakładów naukowych przy Krasińskiego i widzę, że trwa jakaś gonitwa po rynku przed domem towarowym Zenit. Ubecja biła studenta. Odbiłem go od tych bandytów. Widzę, że już leci chmara. Oni byli pochowani po bramach. ZOMO-owiec podłożył mi nogę. Przewróciłem się. Skatowali mnie, wybili mi zęby, od razu poszło sześć – przerywa mu płacz.

Pamięta, że kopany był butami hutniczymi, które okute były jeszcze blachą. Miał pęknięte żebra. Wreszcie miał usłyszeć, że “zdechnie jak pies pod płotem”. – Jeden z nich był trochę uczciwszy i powiedział mi tak: “Chłopak, ty weź uciekaj, tutaj nie masz szans. Oni cię zatłuką, zabiją” – mówi poruszony.

W IPN-ie nie znajdujemy żadnych dokumentów uwiarygadniających opowieść Eugeniusza. Ale, jak tłumaczy nam historyk, dane te mogły być w archiwach Milicji Obywatelskiej, które zostały zniszczone.

Pan telewizorek

– Czerwone kółko się za mną toczyło. Chciałem to wszystko przerwać i uciec – opowiada. Wybrał kierunek: Świnoujście, a stamtąd chciał się dostać do Niemiec.

W archiwum IPN do dziś jest wniosek Eugeniusza o paszport. Złożył go w 1988 roku, chciał się wybrać na rok do RFN, wcześniej – w ‘74 – odmówiono mu wyjazdu do Włoch i Austrii. Plan ucieczki do lepszego świata był dobrze opracowany. Na Śląsku dość dobrze nauczył się niemieckiego. Swobodnie mógł się dogadać. – Dałem człowiekowi 10 tysięcy, żeby mnie zadekował w ładowni na statku. Ale on nie zjawił się przed odpłynięciem. Straciłem pieniądze i nigdy Niemców nie zobaczyłem – rozkłada ręce.

Fot. Stefan Ronisz

Plan nie wypalił. A Eugeniusz na kolejne 50 lat pozostał w Świnoujściu. Na początku zamieszkał z ciotką w Warszowie, czyli w bardziej przemysłowej części tego miasta.

Przywożone przez marynarzy z dalekich podróży sprzęty techniczne trafiały w jego ręce. Na statkach naprawiał też radary, ale i telewizory, radioodbiorniki. Dorywczo pracował m.in. w porcie, na wydziale radiowym w Odrze. – O Gieniu w Świnoujściu mówili “telewizorek” – słyszę w mieście. – Dziwak, ale dobry, nieszkodliwy człowiek – rzuca ktoś.

– Byłem dość rozchwytywany do napraw sprzętu elektronicznego przywożonego ze Szwecji. Ludzie mnie wykorzystywali. Mówili: “Przyszedłby pan naprawić telewizor”. A ja chodziłem. I nie brałem pieniędzy albo brałem tylko za części – opowiada. Za częściami potrafił jeździć nawet na drugi koniec Polski. Nieraz wsiadał w pociąg w Świnoujściu i jechał do Warszawy, bo zabrakło małego elementu, żeby na nogi postawić jakiś radioodbiornik, czy telewizor.

Andrzej Zieliński jest streetworkerem ze Świnoujścia, który prowadzi fundację Misja Polaka o pomaga Eugeniuszowi. Fot. Stefan Ronisz

Wszystko w życiu Eugeniusza wywróciło się do góry nogami po śmierci ciotki, którą nazywa “babcią”. Wtedy dom w Warszowie buldożery zrównały z ziemią.

– Mieli zamiar przejąć ten budynek. Jeszcze jak ciocia żyła, to pisała aż do Warszawy, żeby się odczepili. I w skrócie mówiąc: tak się odczepili, że podpalili ten dom. Ledwo uciekłem. Byłem w skarpetkach i podkoszulku. Tylko dwa pokoje się uratowały. Wykorzystali moment, żeby się mnie pozbyć – opowiada. Był 2003 rok.

“Sztuczna eksmisja”

Miasto zaproponowało mu, żeby zamieszkał w barakach przy ulicy Steyera. Ale ten pomysł tylko go oburzył.– Chcieli mi dać takie lokum, gdzie mieszkają lumpy, kobiety lekkich obyczajów. Krowy i konie mają lepsze wygody. Nigdy bym się na to nie zgodził. Jestem niepalący, niepijący – do dziś ten pomysł wzbudza w nim niemałą irytację.

Fot. Stefan Ronisz

Dlatego Eugeniusz dalej – już po pożarze – pomieszkiwał w zniszczonym domu. Miał nawet zamiar go odbudować. Nazwoził już płyt pilśniowych.

– Przywiązałem się i trudno było mi opuścić ten dom. To wzięli mnie siłą. Przyjechali, wykręcili mi ręce i wyprowadzili. Zabrali wszystko, a mnie nie pozwolili wziąć żadnego atomu. Zrobili taką sztuczną eksmisję – ta opowieść kosztuje go sporo nerwów.

Szybko musiał znaleźć sobie lokum zastępcze. A to nie było takie proste: ostatnie pieniądze wydał na węgiel i jedzie.– Chodziłem po tych bunkrach. Jest ich dość sporo. Chciałem sobie przyszykować prowizorkę – przyznaje.

Andrzej Zieliński jest streetworkerem ze Świnoujścia, który prowadzi fundację Misja Polaka o pomaga Eugeniuszowi Fot. Stefan Ronisz

Przyszykował. I tak żyje w bunkrze od 15 lat. Przestał majsterkować i pracować. Ale nie prosił nikogo o pomoc. Radził sobie sam. W MOPR potwierdzają, że Eugeniusz Krawczyk nigdy się do nich nie zgłosił. – Pan Krawczyk nie korzystał z naszej pomocy, dopóki nie osiągnął wieku emerytalnego. Nasi pracownicy sami do niego trafili. Wtedy jeszcze czuł się na siłach. Mówił, że sobie radzi – wspomina Grażyna Zakens.

Teraz Krawczyk ma 604 złote zasiłku. Emerytury nigdy się nie dorobił, bo przez całe życie pracował dorywczo. Nie ma kontaktu z rodzeństwem, sam rodziny nigdy nie założył. Podobno w Szczecinie mieszka jego siostra, ale nie chce mieć z nią do czynienia. Został sam bez dachu nad głową, a lata lecą.

Co dla Krawczyka robi MOPR? – Pomagamy panu Eugeniuszowi przede wszystkim w takim zakresie, na jaki on sam nam pozwala. W tej chwili oprócz zasiłku stałego, otrzymuje też zasiłki celowe, np. 200 złotych na żywienie – wylicza zastępczyni dyrektor MOPR w Świnoujściu, Joanna Ingielewicz.

Fot. Stefan Ronisz

– Poza tym pracownik socjalny stara się z panem Eugeniuszem rozmawiać na temat zmiany jego funkcjonowania. Streetworker stara się pomagać panu Eugeniuszowi i w formie rzeczowej, i poprzez przygotowywanie mu drewna na opał, czy robienie zakupów – mówi Grażyna Zakens. Proponowali mu, by przeniósł się do mieszkania socjalnego albo ośrodka opieki społeczne. Tam miałby nagotowane i napalone.

Coca-coli nie piłem od 20 lat

Bo do bunkra nikt z MOPR ciepłego posiłku dowieźć mu nie może. Na co dzień Gienio rzadko je jakąś gorącą strawę. – Na śniadanie bułka ze śmietaną – mówi. Dopytuję, co z obiadem.

Fot. Stefan Ronisz

– Czasami sobie zupę ugotuję – mówi.

– Na czym? – dociekam.

Eugeniusz wskazuje palcem na niewielki piecyk. Może zmieści się na nim jeden garnek. Dostał go od MOPR, kiedy poprzedni się zepsuł. Ten ma też inne zadanie: ogrzać cały bunkier. Ale Eugeniusz nie rozpala w nim często. Nie chce, żeby szybko się zużył. Dlatego wewnątrz betonowego budynku jest okropnie zimno.

– Skąd bierze wodę na zupę? – idę dalej.

– Dopóki miałem siłę w nogach, to przywoziłem rowerem z miasta. Teraz ludzie muszą mi dowozić – przyznaje.

Po akcji lokalnych mediów, Eugeniusz ma całe zapasy jedzenia instant i papieru toaletowego. Ludzie oddawali, co mieli, nawet poduszki i buty skórzane. Niektórzy zaoferowali, że od czasu do czasu przywiozą mu ciepły posiłek. Ale to na stałe nie rozwiązuje problemu.

Plastikowa skrzynka, na której od paru godzin właściwie bez ruchu siedzi Gienio, zaczyna się niebezpiecznie przesuwać. A on sam robi się coraz bardziej zmarznięty.

Mimo protestów, daje się zaprosić na obiad. Dokładnie zamyka bunkier, na ramię zakłada sakiewkę i wolnym krokiem, pod pachę ruszamy do samochodu. A stamtąd do pobliskiej restauracji.

Eugeniusz jest onieśmielony. Wybiera gulaszową, kotleta schabowego i coca-colę.

– Nie piłem jej od 20 lat – mówi na widok butelki z czerwono-białą etykietą. Smakuje napoju i wreszcie rzuca: – Dokładnie ten sam smak, co 20 lat temu. Zachwyca się kolorem ziemniaków, a po zjedzeniu zupy, pyta, czy może w serwetkę zapakować schabowego. W domu podzieli się mięsem ze zwierzętami.

Fot. Stefan Ronisz

– Jak to możliwe, że przez tyle lat żyje pan bez prądu i wody? – dopytuję.

– Jest coś takiego w buddyzmie, jak śpiewanie mantr. Siła charakteru, siła woli. Po drugie mam honor, swoje ambicje i nie szedłem do nich ani razu, żeby o coś prosić. Moja godność, by na to nie pozwalała. Godność to coś ważniejszego niż szczęście – próbuje mi tłumaczyć.

– Pan w ogóle wie, co się dzieje na świecie? Kto rządzi w Polsce? – dociekam.

– Teraz już nie. Do tej pory tak, ale nie wiem nawet, kto tam siedzi na górze. Ciekawiło mnie to. Każda władza to hipokryzja, obłuda, wszystko jest inaczej robione, niż mówią. Wojny tylko z tego wynikają – odpowiada.

Fot. Stefan Ronisz

Zmieniam wątek i badam grunt, czy Eugeniusz jest gotowy na zmianę: – Czy nie chciałby pan mieć ciepłego mieszkania z bieżącą wodą, prądem?

– Tylko ja jestem bardzo związany z naturą. Mam awersję do ludzi. Jest takie powiedzenie “Homo homini lupus est”, czyli “Człowiek człowiekowi wilkiem”. Bezinteresownie ludzie nic nie robią – odpowiada.

– Właściwie, to przez całe życie uciekałem. Chciałem się wyrwać w świat. Dla mnie pieniądze nie mają żadnego znaczenia. Mam inne podejście. Marzeniem mojego życia była wizyta w Tybecie, Chinach, Indiach – mówi z blaskiem w oku.

Teraz Gienio też marzy: już nie o Tybecie, a książce “Kwintesencja ożywionego i nieożywionego”. Właśnie ją czyta, ale sama książka należy do jakiegoś prokuratora, a on bardzo chciałby mieć swój własny egzemplarz. Obiecuję mu wysłać. – Tylko, na jaki adres? – pytam.

– Jest taka pani, ona mieszka przy Szafirowej, czasami chodzę do niej się kąpać. Na przykład, jak jadę do lekarza. Niech pani tam wyśle tę książkę. Będę bardzo szczęśliwy – mówi odprowadzając nas do samochodu.

I bardzo prosi, żeby kiedyś jeszcze go odwiedzić. A może on wpadnie, jak będzie w Warszawie. Dobrze zna stolicę. Chce się wybrać do IPN-u. – Odszkodowanie za to, co przeżyłem, przeznaczę na zwierzęta. Najbardziej je kocham. To nasi młodsi bracia – zagaduje. Chętnie by jeszcze porozmawiał. Nie przyzna tego, ale bardzo brakuje mu ludzi.

Daria Różańska
Stefan Ronisz

343

126