Przetoki okołoodbytnicze to jedno z najbardziej dotkliwych powikłań choroby Leśniowskiego-Crohna, a zdarza się, że jej pierwsza manifestacja. To dodatkowe kanały łączące odbyt ze skórą w jego pobliżu, powstałe najczęściej w wyniku przebytego ropnia i objęte stanem zapalnym. Zakończeniem przetoki jest niewielki otwór, z którego może sączyć się ropna wydzielina, z domieszką krwi i kału, brudząca bieliznę i podrażniająca skórę.

Choroba Leśniowskiego-Crohna należy do nieswoistych chorób zapalnych jelit (NChZJ, NZJ). To grupa chorób, w których dochodzi do zmian i owrzodzeń ścian przewodu pokarmowego, a jednym z najczęstszych objawów są nawracające, przewlekłe biegunki. NZJ mogą występować u osób w każdym wieku, jednak najczęściej początek choroby ma miejsce w drugiej lub trzeciej dekadzie życia. W Polsce liczba chorych na nieswoiste zapalenia jelit jest szacowana na 100 tys. osób, w tym 25 tys. pacjentów cierpi na chorobę Leśniowskiego-Crohna [1]. 

To choroba, która zazwyczaj zaczyna się podstępnie, od łagodnych, przemijających objawów, kilka miesięcy, a nawet lat poprzedzających rozpoznanie. Najczęstszymi dolegliwościami w początkowym okresie są biegunki, bóle brzucha, stany podgorączkowe, chudnięcie i osłabienie. Wraz z czasem trwania choroby następuje stopniowe pogarszanie stanu zdrowia pacjenta, postępujące wychudzenie, niedokrwistość oraz inne niedobory i powikłania.

Jak wynika z danych Krajowego Rejestru Choroby Leśniowskiego-Crohna, średni czas od wystąpienia pierwszych objawów do postawienia rozpoznania, wynosi w Polsce 3,5 roku [2]. Tak długi czas do diagnozy oznacza wielomiesięczne rozwijanie się choroby Leśniowskiego-Crohna bez właściwego leczenia, a skutkiem tego często są nieodwracalne zmiany chorobowe.

Badania pokazują również, że im dłuższy staż choroby Leśniowskiego-Crohna, tym większe ryzyko wystąpienia przetoki. Statystycznie, powikłanie to występuje u 12 proc. pacjentów chorujących na chorobę Leśniowskiego-Crohna od roku i u 26 proc. pacjentów chorujących 20 i więcej lat [3]. Zdarza się też, że zmiany okołoodbytnicze wyprzedzają diagnozę choroby Leśniowskiego-Crohna.

Jak objawiają się przetoki?

Objawy przetok okołoodbytniczych są niezwykle uciążliwe i jednocześnie krępujące dla pacjentów. To silny, niedający się uśmierzyć ból, sącząca się wydzielina, brudząca ubranie i podrażniająca skórę na pośladkach, nieprzyjemny zapach oraz zaburzenia funkcji zwieraczy. Niekiedy towarzyszą im gorączka i dreszcze.

O przetokach okołoodbytniczych mówi się niewiele, bo jest to temat wstydliwy, stąd społeczna świadomość istnienia takiego schorzenia jest niewielka. Tymczasem przetoki dotyczą zazwyczaj osób młodych – często, dopiero rozpoczynając dorosłe życie. Przez przetoki, które upośledzają ich codzienną aktywność i bardzo negatywnie odbijają się na psychice, osoby te są pozbawione możliwości normalnego funkcjonowania i pełnienia różnych ról społecznych.

Przetoki okołoodbytnicze są dla wielu pacjentów tak wstydliwym problemem, że trudno się o nich rozmawia nawet z lekarzem. Z drugiej strony, to problem, przy którym kluczowe jest jak najwcześniejsze podjęcie leczenia. Dlatego tak ważne jest, żeby przełamywać barierę wstydu i zgłaszać się do lekarza.

Czy przetoki można skutecznie leczyć?

Leczenie przetok okołoodbytniczych w chorobie Leśniowskiego-Crohna wymaga dobrej współpracy gastroenterologa z chirurgiem lub proktologiem, ponieważ na ogół jest połączeniem farmakoterapii choroby podstawowej (stosowania antybiotyków, sterydów, leków immunosupresyjnych i leków biologicznych) oraz zabiegów chirurgicznych.

Jedną z najczęściej stosowanych metod jest drenaż nitkowy, którego celem jest zapewnienie wypływu treści z przetoki, co zapobiega powstawaniu niebezpiecznych ropni. Zabieg polega na wprowadzeniu do kanału przetoki setonów, czyli nitek lub gumek chirurgicznych. Następnie seton jest wprowadzony do wewnątrz przez odbyt i tworzy się pętlę. 

Innymi metodami są: wycięcie w całości kanału przetoki (fistulektomia) oraz rozcięcie przetoki (fistulotomia), które polega na przecięciu przetoki na całej jej długości, w celu jej otwarcia, tak aby goiła się jako blizna płaska. Leczenie chirurgiczne zawsze powinno być połączone z leczeniem farmakologicznym choroby podstawowej. Niestety, u większości pacjentów uzyskiwane efekty terapeutyczne utrzymują się krótko, co prowadzi do nawrotu przetoki. 

W ostatnim czasie duże nadzieje są wiązane z terapią z zastosowaniem allogenicznych mezenchymalnych komórek macierzystych pozyskanych z tkanki tłuszczowej dorosłych dawców. Komórki te podaje się w ścianę kanału przetoki, po odpowiednim chirurgicznym jej opracowaniu. Klinicyści określają możliwość leczenia przetok okołoodbytniczych za pomocą komórek macierzystych jako rewolucję w terapii chorych z przetokową postacią choroby Leśniowskiego-Crohna.

Osiągnięcie remisji pozwala pacjentom na powrót do normalnego życia społecznego, zawodowego i rodzinnego, i znacząco poprawia jego jakość. Dlatego zarówno osoby chore, jak i lekarze, liczą na to, że możliwość leczenia przetok okołoodbytniczych z wykorzystaniem allogenicznych komórek macierzystych zostanie wkrótce udostępniona dla polskich pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna, kwalifikujących się do takiej terapii.

*Wypowiedzi pacjentów pochodzą z raportu "Przetoki okołoodbytnicze w chorobie Leśniowskiego-Crohna oczami pacjentów" 2021.

Bibliografia: