To stąd Sowieci planowali nuklearny atak na Zachód

Już sam wjazd do Bornego Sulinowa dobitnie pokazuje, dlaczego Rosjanie zdecydowali się tutaj na założenie bazy. Droga od strony Warszawy prowadzi przez gęste lasy, wzdłuż licznych stawów. To oczywiście żaden przypadek – takie miejsce nie przyciąga przypadkowych osób, a do tego utrudnia szpiegowskie działania z powietrza.

Dodajmy jeszcze, że szosa pomiędzy nielicznymi dobrze utrzymanymi fragmentami jest – przynajmniej w 2018 roku – totalnie zdewastowana. Stanowi gigantyczne wyzwanie dla nieterenowego auta.

I nagle w środku tej pustki wyrasta opuszczony blok. Wybite szyby, wyrwane ościeżnice, wszystko, co dało się z niego wyciągnąć, już dawno zmieniło swojego właściciela. Tak wita mnie właśnie Borne Sulinowo. Blok kontrastuje z nowiutkim rondem. W Bornym Sulinowie jest zresztą cała masa takich kontrastów.

Wszystko bierze się z dramatycznej historii tego miejsca. W okresie międzywojennym tutejsze tereny wykupił od miejscowej ludności rząd III Rzeszy. W Groß Born – bo tak nazywano wtedy Borne Sulinowo – naziści zbudowali garnizon wojskowy. Dwukrotnie był tu zresztą sam Adolf Hitler. Raz w 1938 roku na otwarciu szkoły artylerii Wehrmachtu, a raz już w trakcie kampanii wrześniowej w 1939 roku.

M.in. właśnie w Bornym Sulinowie ćwiczyły słynne oddziały Afrika Korps. Obrazu dopełnia obóz jeniecki – tutaj trafili choćby pojmani powstańcy warszawscy.

W 1945 z Groß Born uciekli Niemcy. Na ich miejsce przyszli Rosjanie i postanowili wykorzystać istniejącą infrastrukturę w tym samym celu. Borne Sulinowo było idealne na bazę wojskową – po Niemcach został bowiem szereg budynków mieszkalnych. Wszystkie są takie same – trzypiętrowe, z czego ostatni poziom stanowi poddasze, utrzymane w modernistycznym szyku.

Dla Związku Radzieckiego Borne Sulinowo miało jednak znacznie większe znaczenie strategiczne. Położona na totalnym odludziu miejscowość cieszyła się jednocześnie strategicznym położeniem – w linii prostej jest stąd raptem 230 kilometrów do Berlina.

– Tu wszędzie byli Ruscy. Polaków nie było wcale – mówi nam napotkany na ulicy przechodzień. W Bornym Sulinowie może mieszkać co najwyżej od 1993 roku, bo wtedy miasto przekazano polskim władzom i rozpoczęto proces zasiedlania. Wcześniej była tylko radziecka armia. Powstała tu baza Północnej Grupy Wojsk nawet nie figurowała na mapach Polski. Znajdowały się tu “tereny leśne”.

Dzisiaj w Bornym Sulinowie o zamierzchłych czasach już nie przypomina wiele. Na skraju miejscowości stoją cztery zdewastowane poniemieckie silosy zbożowe. Grożą zawaleniem, więc zamurowano wszystkie wejścia. Oczywiście do środka i tak się da wejść, ale z powodu prac zabezpieczających panuje tam kompletna ciemność. Więcej światła jest na piętrze, ale rozpadające się żelbetowe schody nie sprawiają wrażenia bezpiecznych i to nawet w najmniejszym stopniu.

Wyglądają zupełnie tak, jakby stały gdzieś na końcu świata, prawda? Wystarczy się odwrócić w drugą stronę, żeby zrozumieć, że nie do końca tak jest. Dwieście metrów dalej widać już zabudowania mieszkalne. Jeżdżą samochody. Ludzie widzą to ze swoich balkonów.

Więcej dzieje się po drugiej stronie miejscowości. Tam widać, jak Borne Sulinowo się zmienia. Poniemieckie budynki i poradzieckie bloki (typu Leningrad, są jak żywcem wyniesione ze Związku Radzieckiego) są już w dużej mierze wyremontowane. Przy kolejnych trwają prace.

Nad samym jeziorem Pile wciąż stoi jednak totalnie zdewastowany Dom Oficera. Wybudowali go w okresie międzywojennym Niemcy – służył jako kasyno dla oficerów, mieściły się tam elegancka restauracja oraz sala koncertowa na tysiąc osób.

Rosjanie z szykownego budynku też chętnie korzystali. Było to kulturalne centum miasta. Radzieccy żołnierze mieli tam do dyspozycji kino, teatr, dyskotekę, transmitowano programy telewizyjne z Moskwy.

Po odejściu Rosjan budynek popadł w ruinę i przeszedł w prywatne ręce. Na dodatek kilka lat temu spłonął. Ogień zdewastował salę koncertową. Dzisiaj to ogromna przestrzeń pod gołym niebem. Na podłodze leżą dosłownie tony połamanej dachówki.

Poza czołgami na cokołach i porozstawianymi wozami militarnymi, które mają wabić turystów, o przeszłości Bornego Sulinowa przypomina jeszcze niewielka izba muzealna w centrum miasteczka. Prowadzi ją pan Andrzej, który jednocześnie organizuje po okolicy wycieczki dla turystów.

W środku są głównie stare mapy, plakaty propagandowe, mundury, ale jest też broń. Pytany, co warto zobaczyć w Bornym Sulinowie, odpowiada wprost: – Tu już niewiele zostało.

I jednocześnie wysyła nas do Brzeźnicy-Kolonii. Tam zgodnie z jego relacją mamy znaleźć znacznie więcej, a nawet stanowisko do pionowego startu rakiet. – Macie latarki? – pyta nas jeszcze. – W tym roku było już tam kilka wypadków. Łatwo tam złamać nogę – mówi.

Latarki rzeczywiście kupiliśmy. Ale najpierw udaliśmy się do Kłomina.

Kłomino to – przynajmniej obecnie – osada leśna dwanaście kilometrów od Bornego Sulinowa. Tak naprawdę to jednak najprawdziwsze polskie miasto-widmo. W 2012 roku Kłomino zamieszkiwało podobno dwanaście osób. Tak. Dwanaście.

W drodze do Kłomina dziwię się, że nawet te dwanaście osób tam mieszka. Droga dojazdowa – przynajmniej oznakowana – jest tylko jedna. I wygląda dokładnie tak:

To nie jest żart, to jest główna droga do miejscowości. Od 1992 roku, kiedy wyjechali stąd rosyjscy żołnierze, stopniowo pochłania ją las. Usypana z tłucznia droga sama w sobie zresztą jest już w coraz gorszym stanie.

Kłomino – tak jak Borne Sulinowo – stworzyli Niemcy. I tutaj także znajdował się obóz jeniecki. Niemcy więzili tam m.in. Polaków, Francuzów i Rosjan. Sowieci, gdy przejęli to miejsce, więzili z kolei niemieckich żołnierzy. Po zakończeniu wojny rozebrano poniemieckie budynki. Co ciekawe, cegła z nich trafiła na budowę Pałacu Kultury.

Kłomino jednak nie zniknęło z powierzchni ziemi. Rosjanie dla tego miejsca przewidzieli taką samą funkcję jak dla Bornego Sulinowa. I ponownie – powstały bloki, świetlice, szkoły, sklepy. Kłomina po 1992 roku jednak nigdy nie zasiedlono.

Do dzisiaj ostały się tam cztery budynki, z czego dwa bloki są totalną ruiną. Klimat rodem z gier z serii “Stalker”. Kto eksplorował tereny Prypeci i okolice w wirtualnym świecie, ten poczuje się tu... “jak w domu”.

Miejsce sprawia przedziwne wrażenie. Jest siatka całkowicie zapuszczonych ulic, a zdewastowane bloki sąsiadują z siedzibą nadleśnictwa, prywatnym budynkiem czy jednym częściowo zamieszkanym blokiem. Bo może pamiętacie, ale kilka osób tu mimo wszystko mieszka. Są płoty, widziałem dwa psy. Raz ktoś przejechał na równie starej jak Kłomino motorynce. Ktoś też prowadzi tam… agroturystykę.

Wchodzimy do bloków. Pierwsze co się rzuca, to perfekcja w… szabrowaniu. Nie zostało w nich absolutnie nic. Złodzieje wyrwali nawet instalacje elektryczne – piony są całkowicie puste. Zostały tylko szczeliny po gniazdkach. Uchowały się natomiast szarobure płytki PCV na podłogach – podobne do tych, które były w wielu PRL-owskich blokach.

Drugie, co zwraca uwagę, to niewielki metraż mieszkań. Dwu i trzypokojowe, ale każde pomieszczenie to absolutna klitka. A przecież żołnierze mieszkali tam razem ze swoimi rodzinami. Łazienki na oko nie mają nawet pięciu metrów kwadratowych. Podejrzewam, że wanna była zbędnym luksusem.

Przechadzam się przez kolejne mieszkania. Pod butem co chwilę słyszę trzask szkła. Czasem pochodzącego z szyb budynków, czasem z butelek osób, które tutaj przyszły pić. Aż trudno uwierzyć, że jeszcze na początku lat 90. mieszkali tutaj rosyjscy żołnierze. A wraz z nimi całe rodziny. Rodziły się tu dzieci.

Jeszcze kilka kilometrów od Kłomina znajduje się Brzeźnica-Kolonia. Z drogi prowadzącej z Sypniewa do Szwecji trzeba skręcić w lewo, żeby dotrzeć do tej osady. Ale jeśli ktoś chce zobaczyć potęgę Związku Radzieckiego, powinien skręcić w nieoznakowaną drogę w prawo. Prosto w gęsty las.

Po około dwóch kilometrach droga się kończy i dalej trzeba iść pieszo. Kiedyś w tym miejscu znajdowały się budynki mieszkalne dla obsługi bazy, do dzisiaj zostały rozebrane. W gęstym gaju zostało jednak to, co Rosjanie strzegli jak najpilniejszą tajemnicę.

Żeby w Brzeźnicy-Kolonii cokolwiek znaleźć, trzeba się naprawdę… nachodzić. Rosjanie chcieli bazę w tym miejscu dobrze zakamuflować. I o ile bazę w Bornym Sulinowie po prostu usunięto z map i zamknięto przed Polakami, o tyle instalacje w Brzeźnicy Kolonii ukryto tak dobrze, że podobno nie zdawali sobie z nich sprawy nawet polscy piloci wojskowi startujący z nieodległych Nadarzyc. O zbudowanej w latach 70. bazie mieszkańcy okolicznych wiosek nie mieli bladego pojęcia.

Co było w Brzeźnicy-Kolonii? Oficjalnie wiadomo dopiero od… 2008 roku. To wtedy ówczesny szef MON Radosław Sikorski odtajnił teczkę dotyczącą akcji o kryptonimie Wisła. Okazało się, że na mocy porozumienia pomiędzy rządami PRL i ZSRR z 1956 roku w Polsce wybudowane trzy tajne instalacje, w których miała być składowana broń jądrowa.

Jednym z tych miejsc była właśnie Brzeźnica-Kolonia. Miejsce otoczone potrójnym płotem kolczastym pod napięciem, patrolowane przez żołnierzy z ostrą amunicją. Trudno wyrokować dzisiaj, ile broni jądrowej było rzeczywiście składowane w tym miejscu. Bardziej znane są ogólne dane dla wszystkich jednostek.

Wynika z nich, że w Polsce znajdował się arsenał jądrowy o mocy prawie 16 tys. kiloton. W kraju było choćby 14 głowic o mocy 500 kt. Dla porównania bomba, która zniszczyła Hiroszimę, miała 15 kiloton. W Polsce były więc bomby zdolne do spopielenia Europy zachodniej. Abstrahując oczywiście od możliwości przetransportowania tych głowic na teren wroga.

Tego wszystkiego pilnowała względnie niewielka liczba żołnierzy. Na terenie jednostki miało ich stacjonować około trzystu i sprawować pieczę nad bronią. A w razie potrzeby wydać ją Ludowemu Wojsku Polskiemu.

Tą “potrzebą” była właśnie akcja o kryptonimie Wisła. Radziecka doktryna wojenna długo zakładała, że trzecia wojna światowa tak naprawdę będzie na początku starciem jądrowym. Plan zakładał zmasowany atak jądrowy na cele zachodnie. Tak wyrytymi “korytarzami” miały posunąć się wojska, w tym armia polska.

Oczywiście nikt nie zawracał sobie głowy tym, że w istocie rzeczy była to misja samobójcza. Nawet ukryci w czołgach żołnierze wytrzymaliby kilka dni, zanim wykończyłaby ich choroba popromienna. W tym czasie radzieckie siły – w tym Polacy – miały jednak zająć zachód.

Do realizacji planu na szczęście nie doszło – tym bardziej, że NATO miało swoją wizję odpowiedzi na agresję. A ta zakładała m.in. zrównanie z ziemią 43 polskich miast po kontruderzeniu jądrowym w celu zatrzymania pochodu wojsk z głębi ZSRR.

Dzisiaj w okolicy panuje ogłuszająca cisza, a bunkry w Brzeźnicy-Kolonii są jeszcze lepiej ukryte niż w przeszłości. Zarasta je gęsty las, łatwo je pominąć. Także wejścia zostały zasypane – polskie wojsko strzegło tych obiektów tylko do 1995 roku. Co się stało później – łatwo się domyślić. W środku nie ma już absolutnie nic. Łatwo tylko złamać nogę, dlatego eksplorowanie tych miejsc bez uprzedniego zgłoszenia i zorganizowania licznej wyprawy jest zakazane.

W środku panuje absolutna ciemność (co uniemożliwia wykonanie zdjęć w warunkach partyzanckich), a zaraz po wejściu znajduje się uskok na cztery metry. To tam składowano głowice. Dziś to wygląda bardziej jak opuszczony basen, a wnętrze upodobały sobie… nietoperze.

Większość tych głowic miała być użyta w boju przy pomocy samobieżnych wyrzutni czy myśliwców – polska armia miała na stanie takie maszyny jak MiG-21 czy później Su-20.

Kilkadziesiąt metrów na południowy wschód ukryty w gęstwinie leśnej znajduje się jednak najprawdziwszy silos rakietowy. Do środka można zajrzeć, choć trudno stwierdzić, jak głęboki jest – od lat jest zalany wodą deszczową.

To jednak niezbity dowód na to, że jednostka w Brzeźnicy-Kolonii służyła nie tylko za zwykły “magazyn”. Znajduje się tam najprawdziwsze stanowisko dla rakiet pionowego startu.

Broń jądrowa zaczęła znikać z Polski znacznie wcześniej niż radzieccy żołnierze, bo już pod koniec lat osiemdziesiątych. Najwyraźniej ktoś się zorientował, że pozostawienie w zmieniającej się Polsce (i w obliczu sypiącego się ZSRR) arsenału wystarczającego do zniszczenia ogromnych terytoriów Rosji to decyzja mało strategiczna.

Bazy w Bornym Sulinowie i Kłominie opustoszały w 1992 roku. Jednostka w Brzeźnicy-Kolonii była już wtedy pusta. Rosjanie po prostu ją porzucili. Bo przecież oficjalnie jej tam nigdy nie było.