Żołna zwyczajna (Merops apiaster) występuje w Afryce, Azji i południowej Europie. Można spotkać ją też w Polsce, co jest spowodowane wzrostem średniej temperatury w naszym kraju. Na zimę i w okresie lęgowym migruje w okolice Nigerii, Kamerunu, Tanzanii i Zambii. Jej pojawienie się na naszej szerokości geograficznej zwiastuje wiosnę.

Na przełomie XX i XXI wieku żołna zwyczajna występowała w Polsce skrajnie nielicznie. Jej liczebność oceniano na zaledwie 20-25 par. Najwięcej przedstawicieli tego gatunku zamieszkiwało okolice Przemyśla i Zamościa. Od lat 90. XX wieku żołna zwyczajna jest obserwowana także w innych regionach kraju.

Kolorowego ptaka można spotkać na Śląsku, Podlasiu, Kielecczyźnie, a także w województwach małopolskim, wielkopolskim i mazowieckim. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska podaje, że w 2022 roku liczebność żołny zwyczajnej w Polsce oszacowano na 1724 pary lęgowe, czyli o 5 proc. więcej, niż w zeszłym roku.

Wygląd żołny zwyczajnej

Natura obdarzyła żołnę zwyczajną przepięknym umaszczeniem. Jej czoło jest białe, kark rdzawobrązowy, przez oko przechodzi jej czarna pręga. Gardło zdobią żółte pióra, spód jej ciała jest błękitny. Całości dopełnia oliwkowozielony ogon i wydłużone środkowe sterówki.

Wymiary żołny zwyczajnej:

• długość ciała z ogonem - od 23 do 25 cm;
• rozpiętość skrzydeł - od 43 do 48 cm;
• masa ciała - od 45 do 55 g.

Kolejnym znakiem charakterystycznym żołny zwyczajnej jest smukła sylwetka i cienki, wygięty dziób. Jej pióra delikatnie połyskują w odbiciu słońca. Bez wątpienia to jeden z najbardziej kolorowych ptaków w Polsce.

Dieta żołny zwyczajnej

Żołna zwyczajna jest wytrawnym myśliwym. Poluje na mrówki, pluskwiaki, termity, ale jej ulubionym przysmakiem są pszczoły, które w diecie ptaka mogą stanowić aż 90 proc. spożywanych insektów. Z tego powodu żołnę zwyczajną nazywa się też "pszczołojadem".

Owady zjadane przez żołnę:

• mrówki;
• pluskwiaki;
• termity;
• chrząszcze;
• komary;
• pająki;
• larwy;
• dżdżownice;
• muchy;
• pszczoły;
• trzmiele;
• osy.

Po upolowaniu zdobyczy żołna uśmierca ją przez miażdżenie dziobem - dzięki temu zwierzę ma pewność, że w jego przewodzie pokarmowym nie ugrzęźnie pancerz lub żądło, co mogłoby doprowadzić ptaka do śmierci.

Gniazdowanie i rozród

Żołna zwyczajna zamieszkuje wysokie, piaszczyste urwisa i skarpy, w których drąży długie na dwa metry nory. Na końcu nory, choć jest ciemno, panuje optymalna dla żołny temperatura, jednocześnie zwierzę jest zabezpieczone przed drapieżnikami i deszczem.

Zdarza się jednak, że w norze żołny gromadzą się duże ilości amoniaku i dwutlenku węgla, co grozi uduszeniem lub zatruciem zwierzęcia. W takiej sytuacji żołna biega po swojej norze, odgrywając rolę tłoka, który wypycha zanieczyszczone powietrze na zewnątrz.

Żołna zwyczajna jednorazowo składa od 5 do 6 jaj. W Polsce robi to na przełomie czerwca i lipca, w cieplejszych krajach w październiku lub maju. Pisklęta są wysiadywane przez oboje rodziców. Wykluwają się po ok. 20 dniach. Norę opuszczają miesiąc później.

Ochrona żołny na świecie i w Polsce

Żołna zwyczajna jest uznawana przez Międzynardową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) za gatunek najmniejszej troski. Światową liczebność gatunku szacuje się na 14-16 mln dorosłych osobników.

W Polsce żołna zwyczajna jest objęta ścisłą ochroną gatunkową, co oznacza, że nie można na nią polować, niszczyć jej nor, przenosić piskląt, trzymać w niewoli. Naukowcy przewidują, że za sprawą globalnego ocieplenia, żołny zwyczajnej będzie w Polsce coraz więcej.