Jakim typem osobowości jesteś?

Czym jest osobowość?
Osobowość w świetle licznych teorii definiuje się bardzo różnie – dotyczy bowiem jednego z najbogatszych obszarów psychologii. Najprościej mówiąc, osobowość to suma naszych cech, pewna względnie stała charakterystyka, przez pryzmat której w miarę spójnie odbieramy świat zewnętrzny i tworzymy wewnętrzny. Determinuje także to, w jaki sposób na ten świat reagujemy. Niejako osobowość jest więc współautorem rzeczywistości, jaką znamy, tej, która jest tworzona przez naszą interpretację faktów i zdarzeń. Jest więc sporo prawdy w słowach, że życie w 10% składa się z tego, co nam się przytrafia, a w 90% z tego, jak na to zareagujemy.

Jakie wyróżniamy typy osobowości?
Tak, jak różnie możemy definiować samą osobowość, także różnie możemy klasyfikować jej typy – w zależności od konkretnych podejść i metod psychologicznych oraz samego celu klasyfikowania. Typ osobowości to pewna kombinacja cech, która może odróżniać daną osobę na tle innych. Jeżeli szukamy odpowiedniego pracownika lub pracy, która będzie dawała nam nie tylko pieniądze, lecz także satysfakcję, warto zapoznać się na przykład z klasyfikacją Hollanda. Natomiast jeżeli idziemy na pierwszą randkę lub po prostu poznajemy nowych ludzi, zainteresują nas zapewne bardziej uniwersalne podziały.

Które podziały stosuje się najczęściej?
Powszechnie znany jest klasyczny podział temperamentu Hipokratesa-Galena. Wyróżniamy tam sangwinika, melancholika, flegmatyka i choleryka, a każdy typ wiązany jest z przewagą któregoś z płynów (humorów) w organizmie – kolejno: krew, czarna żółć, flegma i żółć. Dawno już zarzucono ten podział, ale wielu naukowców ma do niego pewien sentyment i inspiruje się nim we własnych badaniach. Eysenck na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku zaczął swoje rozważania na temat klasyfikacji osobowości od wyróżnienia dwóch jej typów o czterech biegunach – ekstrawersji (ekstrawersja vs. introwersja) i neurotyzmu (stabilność vs. niestabilność emocjonalna). Stworzył wykres ilustrujący ten podział, nakreślając na niego typy Hipokratesa-Galena. Wysokiemu nasileniu cech neurotycznych i ekstrawertywnych przypisał klasycznego choleryka, neurotycznym i introwertywnym – melancholika. Zrównoważony ekstrawertyk to sangwinik, natomiast zrównoważony introwertyk to flegmatyk. Eysenck przypisał każdemu typowi charakterystyczne cechy. Według tej teorii każdy z nas mieści się w którymś punkcie kontinuum skal ekstrawersji i neurotyzmu. W dalszych latach Eysenck dodał także trzeci czynnik – psychotyzm (vs. uspołecznienie). Te trzy czynniki klasyfikują osobowości pod względem preferowanych metod i tendencji wyrażania emocji.

Czym charakteryzuje się każdy z typów osobowości?
Osoby o wysokim nasileniu cech ekstrawersji charakteryzują się towarzyskością, są „duszami towarzystwa”, lubią otaczać się ludźmi, posiadają duże pokłady energii, którą mogą pożytkować zarówno na działania konstruktywne, jak i zachowania agresywne i destrukcyjne. Ta energia sprawia, że niezależnie od celu, osoby te są nieprzeciętnie aktywne. Niepowodzenia są dla nich jedynie skutkiem ubocznym podejmowania działań, więc raczej się takowymi nie przejmują. Istotne jest także, że ekstrawertycy doświadczają znacznie niższego pobudzenia korowego, co oznacza, że potrzebują większej liczby bodźców lub ich większej intensywności, aby funkcjonować na oczekiwanym przez siebie poziomie. Dla introwertyków, posiadających wyższą reaktywność korową, takie działania byłyby obciążające. Słabsze bodźce w pełni ich satysfakcjonują, dlatego też starają się unikać np. większych imprez czy ryzykownych aktywności. Introwertycy to ludzie najbardziej ceniący życie wewnętrzne. Wartością są dla nich także inne osoby, jednak są bardzo skrupulatni i ostrożni w doborze swojego najbliższego, małego grona przyjaciół. Lubią też utrzymywać higienę swoich spraw – tak, aby sami mogli się łatwo odnaleźć w otoczeniu. Starają się unikać niepowodzeń, ponieważ z trudem je znoszą. Asekurują się poprzez stosunkowo rzadkie podejmowanie nowych działań, są powściągliwi. Gdy działają, są jednak niezwykle sumienni (co również chroni ich przed porażką) oraz oddani sprawom, w które wierzą i które wzbogacają ich własny świat. Większość z nas jest jednak ambiwertykami, tj. posiadamy część cech ekstrawertywnych i introwertywnych.

Jakie cechy posiadają osoby neurotyczne i psychotyczne?
Neurotyzm charakteryzuje się przede wszystkim wysokim poziomem lęku, ciągłym niepokojem, napięciem i drażliwością. Osoby neurotyczne mogą miewać obniżony nastrój, samoocenę, cierpieć na bezsenność czy odczuwać różnego rodzaju dolegliwości fizyczne. Osoby neurotyczne funkcjonują w ciągłym stresie – nie mają narzędzi do radzenia sobie z trudnymi emocjami – przez co niemal stale funkcjonują w najwyższej gotowości do działania. Tłumione emocje są dla ludzi bezlitosne i to przeciw nim neurotycy wyruszają w bój każdego dnia. W tej teorii przyjmuje się, że neurotyzm ma podłoże biologiczne i cechuje się wyższą wrażliwością autonomicznego układu nerwowego. W rezultacie stres pojawia się szybko, a ustępuje wolno. Dlatego też niepokój i napięcie utrzymują się wyczerpująco długo po ustąpieniu bodźca odbieranego jako zagrożenie. Natomiast kontakt z własnymi emocjami, nawet tymi, które przywykliśmy uznawać za negatywne, stanowi fundament równowagi emocjonalnej. Pozwala nam to zrozumieć, przewidzieć i korygować nasze zachowanie. Psychotyzm cechuje się tendencją do izolowania się od otoczenia, do zachowań agresywnych i impulsywnych. Takie osoby przejawiają brak empatii i są egocentryczne, przez co bywają bezwzględne. Na drugim biegunie znajduje się uspołecznienie, więc z psychotyzmem możemy wiązać wszelkie postawy dążące do zachowania odrębności wszelkim kosztem.

Czy osoby o różnych typach osobowości mogą się dogadać?
Określenie, które z przedstawionych typów najlepiej się dogadują, byłoby w pewien sposób ograniczające, ponieważ dla relacji międzyludzkich istotny jest także szereg innych czynników. W różnych sytuacjach mogą ujawniać się różne zachowania. Zależnie od sytuacji, w której poznajemy daną osobę, możemy błędnie zaklasyfikować ją do którejś z szufladek i tym samym stracić coś cennego. A prawda jest taka, że mimo tendencji do postępowania w określony sposób, czasem, w nowej lub nietypowej sytuacji, potrafimy zmyślnie zaskoczyć nawet samych siebie. Za Szymborską: tyle wiemy o sobie, na ile nas sprawdzono.
Każdy człowiek jest kombinacją najróżniejszych cech i doświadczeń. Prawdopodobnie, w pewnych okolicznościach, bylibyśmy w stanie zbliżyć się emocjonalnie do niemal każdego. Kusi mnie, żeby stwierdzić, że do absolutnie każdego, jednak np. osoby o wysokim nasileniu psychotyzmu skłaniają mnie do zachowania ostrożności w tym względzie. Mamy pewne preferencje co do tego, z kim najchętniej spędzalibyśmy czas, oraz przekonania, kto chciałby oddać czas nam. To ograniczenie czasowe, które posiadamy jako ludzie, sprawia, że wybieramy konkretne osoby – najbardziej dla nas interesujące i atrakcyjne – lub sami pozwalamy się wybierać innym. Tak, jak staramy się nie zastanawiać zbyt długo, który z proszków do prania wybrać, tak i ludzi oceniamy niestety stosunkowo szybko. Wielu z nas wie, jak często się w tym względzie mylimy.

Czy możliwa jest zmiana posiadanej osobowości?
Modyfikacja osobowości rozumianej jako trwała właściwość wydaje się niemożliwa. Trwałość ta oznacza jednak, że w okolicznościach, które ulegają niewielkim zmianom lub są stosunkowo stałe, nasza osobowość kreuje podobne myśli, zachowania i reakcje na określone sytuacje. Osobowość zmienia się przez całe życie, jednak z dnia na dzień utrwalamy pewne wzorce. Na przestrzeni tygodni różnice są niezauważalne, jednak na przestrzeni dekad często spoglądamy w przeszłość na siebie jako zupełnie innych ludzi. Gdy się rodzimy, dostajemy pewien ekwipunek biologiczny – wiele cech jest uwarunkowanych przez budowę mózgu. Natomiast mózg jest elastyczny – zarówno on kreuje zachowania i myśli, jak i nasze zachowania i myśli mogą formować mózg. Dlatego im jesteśmy starsi, tym trudniej wpływać na osobowość.

Jakie czynniki najsilniej oddziałują na naszą osobowość?
Osobowość może zmieniać się za sprawą ludzi, z którymi się stykamy, poprzez wykonywaną pracę czy różne sytuacje życiowe. No i oczywiście pod wpływem psychoterapii. Naturalnie są też cechy charyzmatyczne, bardziej utrwalone i szczególnie na nas wpływające. Stanowią pewnego rodzaju szkielet osobowości, ale mimo wszystko to od nas zależy, czy jej ciało będzie miało więcej tłuszczyku czy mięśni. Przy czym to, co jest przywarą, a co zaletą, zmienia się – zarówno pod wpływem kultury, jak i codziennego odbioru przez inne, różnorodne osobowości. Warto mieć więc na uwadze, że to moja osobowość i to ja będę jej towarzyszyć całe życie. Najważniejsze, żeby czuć się dobrze z samym sobą, niezależnie od tego, co jest wartościowe dla otoczenia. Oczywiście, jeżeli nie krzywdzimy przy tym innych.