Peja kontra Adam Mickiewicz. Raperzy mają sporo wspólnego z romantykami

Książkę pisałem dla naukowców, ich językiem. Z drugiej strony zagadnienia dzielę na nudne i ciekawe. Napisałem tekst o ciekawym temacie - który zainteresuje każdego.

Sokoła miałem okazję poznać w Narodowym Centrum Kultury. Rozmawiał on z Krzysztofem Dudkiem, dyrektorem NCK, o swoich pasjach. Narzekał, że książki naukowe bywają nudne. Ta rozmowa utkwiła mi w pamięci. Nie chciałbym nikogo zanudzać! Dlatego na wstępie zaznaczam, że część argumentów jakie przytaczam, żeby dowieść, że rap jest sztuką, może wydawać się w pierwszej chwili skomplikowana.

Pomysł, że porównywać młodego Mickiewicza i jego przyjaciół ze współczesnymi raperami pojawił się przez przypadek. Analizowałem porównania z tekstów Pezeta i przypomniał mi się fragment "Pana Tadeusza". Tam też jest dużo porównań. Tak po nitce do kłębka dotarłem do Archiwum Filomatów, w którym odkryłem innego Mickiewicza niż tego, o którym mówią nauczyciele w szkole. Odkryłem młodego chłopaka z prowincji, który dzięki wybitnemu talentowi staje się czołowym poetą wśród filomatów. Dwudziestolatka, który przez układanie rymów chce dowieść światu, że jest najlepszy. Czy nie tacy właśnie są raperzy?

Naprawdę! Wiersze imieninowe, które układali zawierały wiele złośliwych uwag - ale dodajmy, że także inteligentnych - pod adresem kolegów. Mickiewicz i Zan mieli największą łatwość pisania wierszy, dlatego to oni stali się głównymi przeciwnikami w "pojedynku na jamby".

Też spodziewałem się, że raperzy będą dużo pisali o azbestowej dżungli. Okazało się jednak, że było to błędne przypuszczenie. U raperów można znaleźć azbest, ale trudniej o dżunglę. Przyroda bliska filomatom dziś, na początku XXI wieku, stała się odległa. Żyjemy w świecie ludzi i przedmiotów, daleko od "pagórków leśnych i łąk zielonych". Świat się zmienia. Oczywiste? Ale rzadko o tym pamiętamy...

Raperzy nie lubią popadać w rutynę. Każdy stara się wymyślić coś oryginalnego. Mi w pamięć zapadł fragment z albumu "Cisza & Spokój": "Wtedy ta miłość przypomni mi o sobie płynąc deszczem w aleje, przez które sunę tramwajami jak po podkładach". Nie chodzi tu o tory tramwajowe, a o podkład instrumentalny nagrania!

Wiem, wsadziłem kij w mrowisko. Ale co zrobić! Nie ma prostej odpowiedzi... Piszę to jako naukowiec, który domaga się twardego dowodu. A takiego dowodu nie ma! Gdy zaczyna się rozkładać rap na czynniki pierwsze, to okazuje się niezwykle skomplikowaną formą. Przejrzałem całą literaturę naukową napisaną po angielsku i słowo daje, że jeszcze nikt nie zdołał tej "zagadki" rozwiązać. Niestety mnie także temat przerósł. To, co udało mi się osiągnąć, to pokazać, dlaczego nasza wiedza jest niepełna. Rap ma zarówno cechy poezji jak i muzyki. Najciekawsze, że łączy te formy w udany sposób.

Rapu słuchają przede wszystkim ludzie młodzi. Wynik ten potwierdzają kolejne badania sondażowe. Częściej robią to mężczyźni niż kobiety. Różnice między miastem i wsią są nieznaczne. Popularność rapu umyka uwadze wielu osób, ponieważ jest to gatunek praktycznie nieobecny w radiu. Tymczasem słucha go około 50% polskiej młodzieży.

Rzeczywiście wulgarny język raperów tworzy barierę. Niestety mniej więcej dziesięć lat temu drogi polskich raperów i stacji radiowych rozeszły się. Radio - z nielicznymi wyjątkami - chętnie grało tzw. hiphopolo. Czołowi raperzy widząc, że twórczość popowa wypiera ich z anteny zaczęli walczyć o własną autonomię stawiając na internet, który rządzi się innymi regułami niż radio.

Bez dwóch zdań polski rap żyje dziś w internecie. Dodajmy - kanały hiphopowe należą do najpopularniejszych kanałów muzycznych na polskim YouTube. Jest to obustronna korzyść. Prawdą jest też, że rap ma w Polsce inny status niż w USA. Ale dodajmy, że nie jest to pozycja raz na zawsze ustalona. Fakt, że czołowi dziennikarze hiphopowi zgodzili się wydać "Antologię Polskiego Rapu" w Narodowym Centrum Kultury, to, że Ryszard "RPS (Peja)" Andrzejewski nagrał dla NCK "Wielką Improwizację" Adama Mickiewicza, to pokazuje, że polski hip-hop jest środowiskiem otwartym i gotowym na eksperymenty.

Rap jest niezwykle żywotnym zjawiskiem kulturowym. Nie dziwi mnie to, że wielu ludzi rapu nie lubi. Ale utrzymanie uwagi połowy młodzieży przez dwadzieścia lat to jest osiągnięcie niepodważalne. I z tego względu rap zasługuje na to, żeby być rzetelnie opisanym.