Afryka dzika? O tym, jak korporacje łamią prawa człowieka i niszczą środowisko rozmawiamy z mozambijskim aktywistą

Ta firma zatrudnia głównie robotników z zagranicy, nie zaś mieszkańców. Skala inwestycji Vale powoduje, że de facto przejęła ono kontrolę nad prowincją. Co prawda wspomaga finansowo bardzo niedorozwiniętą lokalną administrację (np. opłaca policję), ale tym samym uzależnia ją od siebie.

Być może jest to częściowo prawda w przypadku firm które mają bezpośrednie związki z konsumentami, posiadają rozpoznawalne marki. W przypadku korporacji wydobywczych tak nie jest. Ponadto korporacje – w przeciwieństwie do organizacji obywatelskich – mają nieograniczone środki na propagandę. Dla przykładu wspomniane Vale sponsorowało duży konkurs fotograficzny organizowany przez National Geographic, wykorzystując tę okazję do pokazania, jak bardzo są ekologiczni. Są sygnatariuszem stworzonych przez ONZ zasad Global Compact – jednocześnie właśnie zostali wyróżnieni przez organizacje z całego świata tytułem najgorszej firmy świata w konkursie „Public Eye Aword”. Jest to klasyczny przykład tzw. greenwashu, czyli pokazawania, jak bardzo firma jest proekologiczna, podczas gdy w rzeczywistości jest zupełnie inaczej. Choć muszę przyznać że byłoby zdecydowanie pożądane, gdyby banki zaangażowane w projekty w Mozambiku stosowały tzw. Equator Principles, dotyczące wpływu projektów inwestycyjnych na prawa człowieka. Często się pod nimi podpisują, a w praktyce ich nie przestrzegają.

Przede wszystkim chciałbym ponownie podkreślić znaczenie świadomości opinii publicznej co do problemów Afryki, to pozwoli nam pozyskać wsparcie i zbudować solidarność z ludźmi, którzy cierpią. Dzięki temu będziemy mogli wywrzeć presję na rząd w Mozambiku, aby zaczął działać w interesie swoich obywateli, a nie osobistych korzyści ludzi z elit rządzących i korporacji, które na nich żerują. Musimy także zmienić nastawienie inwestorów na świecie i w Europie, aby wykorzystywali w Afryce choćby część standardów, które stosują w krajach z których pochodzą oraz żeby nie tolerowali rażącej niesprawiedliwości społecznej wiążącej się z ich działaniami.

Wszystko zależy od tego, czy będzie miało miejsce prawdziwe globalne zainteresowanie sprawiedliwością, czy Unia Europejska, Bank Światowy, Organizacja Narodów Zjednoczonych i inne instytucje naprawdę zadbają o prawa człowieka i sprawiedliwość społeczną.

Wielką rolę mają do odegrania instytucje finansowe zaangażowane w afrykańskie projekty – powinny one interesować się nie tylko stroną finansową przedsięwzięć, które wspierają, ale i wywierać presję na wdrażanie pozytywnych standardów. Przede wszystkim wiele zależy od tego, czy afrykańskie społeczeństwo obywatelskie będzie w stanie się zjednoczyć, aby wywrzeć presję na naszych liderów. Jeśli elity w dalszym ciągu będą skupione wyłącznie na zaspokajaniu oczekiwań korporacji prowadzących w Afryce projekty – nie uda nam się.

Tak, ale jedynie jeśli stworzymy wiążące prawnie standardy. Wiemy z doświadczenia, że jeśli pozostawi się biznes samemu sobie, poza wszelką kontrolą, to będzie się on koncentrował wyłącznie na zyskach, za nic mając środowiskowe i społeczne aspekty swojego działania. W Afryce korporacje są potężniejsze od większości państw – Mozambik jest tego klasycznym przykładem. W obliczu takiego przeciwnika lokalne społeczności i społeczeństwo obywatelskie jest bez szans.

W chwili obecnej dyskusja wokół społecznej odpowiedzialności korporacji toczy się głownie wokół dobrowolnych mechanizmów. Jest to w interesie biznesu. Gdy przemyśli się sprawę można dojść do wniosku, że jeśli korporacjom naprawdę zależy na byciu odpowiedzialnymi, to nie powinno im robić im różnicy, czy coś jest obowiązkowe czy dobrowolne. Problem w tym, że oni chcą dobrowolnych rozwiązań, by zachować dla siebie opcję nie podejmowania tych dla nich niekorzystnych. Dobrym przykładem takiego podejścia jest właśnie postawa Vale – najgorszej firmy świata zaangażowanej w wiele dobrowolnych inicjatyw. Pozbawione mechanizmów kontrolnych nie mają w rezultacie żadnego znaczenia.

Ważne dla nas są również działania podejmowane już przez niektóre kraje. Dobrym przykładem jest Holandia, która ukróciła spekulowanie cenami żywności przez tamtejsze instytucje finansowe, czy też Belgia, która zabroniła inwestowania w firmy produkujące amunicję kasetową i miny przeciwpiechotne. Wydaje mi się że polska opinia publiczna, jak również politycy (spotkałem się w Warszawie m.in. z wiceprzewodniczącym Parlamentarnego Zespołu ds. Afryki, posłem PO dr Munyamą) mają w tym zakresie ważną rolę do odegrania.