Hollywood założyli polscy emigranci. Rozmawiamy z reżyserem, który ruszył ich śladem

W pewien sposób tak. Dobrze poznałem Kalifornię, dowiedziałem się, jak się robi filmy w Hollywood i kto za tym stoi, a to było od dawna moim marzeniem. A jeśli mówimy o amerykańskim śnie w kontekście głośnej kariery, zarobieniu góry pieniędzy i zostaniu królem życia, to nie do końca ten sen jest dla mnie aktualny. Inaczej pozycjonuję się wobec świata i jego atrakcji. Ja po prostu robię swoje i chciałbym, żeby tak zostało.

Tak. To jest haczyk, który sprawia, że Stany odnoszą sukcesy ekonomiczne i kulturowe. To pomysł na to, jak ludzi skłonić do ciężkiej pracy i wytwarzania coraz większego PKB, ale nie ma w nim mowy o głębszym spełnieniu i satysfakcji z życia. Poznałem ludzi podążających za amerykańskim snem. Najczęściej były to osoby mocno zestresowane, pracujące po godzinach, które poświęcały inne aspekty życia dla efektywności.

Rzecz jasna nie ma nic złego w byciu efektywnym, jeśli realizujesz swoje cele, ale hasło "amerykański sen" stało się wytrychem do eksploatowania ludzi. Tak, żeby czerpać z nich coraz więcej energii i w dodatku, żeby oni sami o tym marzyli. To jest w tym wszystkim najbardziej przewrotne.

To nie jest powszechna wiedza ani u nas, ani w Stanach. Osoby występujące w moim dokumencie oczywiście doskonale wiedzą o swoich korzeniach i mówią o Polsce z mieszanką "dumy i uprzedzenia". Z jednej strony jest to w pewien sposób romantyczna historia z legend, przekazywana z ojców na dziadków. Z drugiej strony, zdają sobie sprawę, że to były trudne czasy, historie i przeżycia przodków.

Jeśli mówimy o samych założycielach Hollywood, to oni wyjeżdżali do USA pod koniec XIX wieku, kiedy Polski nie było na mapie. Uciekali więc z zaboru rosyjskiego. Władze carskie mnożyły wtedy utrudnienia i prześladowania wobec ludności żydowskiej. Również z perspektywy ekonomicznej, to nie była łatwa sytuacja. Mówimy bowiem o biednej społeczności i rodzinach wielodzietnych.

Szczerze powiedziawszy: nie wiem. Świadomość naszej tożsamości narodowej i historii jest w pewien sposób kształtowana przez władzę, szkoły, media i kulturę. Na jedne rzeczy kładzie się nacisk większy, niż na inne. Ja osobiście myślę, że jest to powód do dumy i powinno się mówić o tym zdecydowanie więcej.

Jest to tym bardziej niezrozumiałe, że mówimy tu o garstce ludzi która stworzyła nową gałąź przemysłu o zasięgu globalnym, która przynosi nie tylko ogromne zyski, ale też rozpala wyobraźnię ludzi na całym świecie. To poważna sprawa i ogromny sukces!

Mam wrażenie, że tu może chodzić o fakt, że hollywoodzcy Mogule byli Żydami i nie do końca wiadomo oficjalnie jak ich traktować: nasi, nie nasi... Ale to nie wszystko, zobacz jakie postawy i wzorce promuje nasze państwo. W cenie są cierpienie, męczeńska śmierć za Ojczyznę, przegrane powstania, katastrofy. Wizja, przedsiębiorczość, odwaga, sukces - kogo to obchodzi? To jest bardzo dziwne i wymaga głębokiej zmiany.

Przytoczę anegdotę, której nie było w filmie. Od byłego burmistrza Krasnosielca usłyszałem o pomyśle, by miejscowej szkole nadać imię braci Warner. Placówka jest około 100 metrów od domu, w którym się urodzili i dorastali się pod nazwiskiem Wrona. Zostało to przegłosowane, patronem szkoły został Jan Paweł II.

Każdy z nich zdawał sobie sprawę, że kupuje bilet w jedną w stronę i będzie budował swoje życie od nowa. Sam fakt wyjazdu za ocean, do kraju, który też dopiero powstawał, miał ogromne znaczenie. To wszystko zmieniało nastawienie do siebie i swoich planów. Czasem łatwiej jest otworzyć nowy rozdział i iść przed siebie, niż zmagać się z trudnościami starego życia.

Oto przykład: pod koniec XIX wieku był ukaz carski, który kierował synów z żydowskich rodzin do obowiązkowej służby wojskowej na 24 lata. Jak w takich warunkach można planować otwarcie studia filmowego? Uważam, że był też ważny aspekt mentalny. W USA na każdym kroku słyszeli, że wszystko ci się może udać, ludzie chcieli zobaczyć co zrobisz. Panowała otwartość i płynął swoisty prąd innowacji i przedsiębiorczość. Stany Zjednoczone to kraj nastawiony na patrzenie w przyszłość, podczas gdy Polska patrzy w przeszłość.

Uważam, że szansa na ciekawy i żywy film dokumentalny jest wtedy, kiedy rusza się za tematem bez sztywno założonego efektu końcowego. Dopiero po drodze okazuje się, co tak naprawdę z tego wynika i po co to wszystko. Kiedy jesteś w punkcie wyjścia, nie masz jeszcze tej wiedzy i doświadczeń, które nabywasz w trakcie. W podobny sposób podszedłem do tego filmu. Wiadomo, jest to obarczone pewnym ryzykiem, ale przebyta droga jednak gdzieś mnie zaprowadziła.

Jednym z ważniejszych wniosków i odkryć jest to, jak bardzo historie, opowieści, kierują naszym życiem. W dokumencie mówimy o tym w kontekście filmów, które mają pewnie wpływ na świadomość odbiorców. Potraktowałbym to jednak w szerszym kontekście. Ojciec braci Warner usłyszał legendę o Ameryce, że jest to kraj wolności i możliwości. Na podstawie tej opowieści została podjęta bardzo ważna, życiowa decyzja o emigracji.

Opowieścią jest też religia, która mówi nam co jest dobre, a co złe, w jaki sposób urządzony jest świat wieczysty. Chrześcijaństwo zresztą opiera się w dużej mierze na opowieści o Jezusie i innych postaciach, sam Jezus chętnie operował przypowieściami, żeby nauczać. Cała nasza kultura jest zbiorem historii, które skłaniają nas do robienia pewnych rzeczy, a do innych zniechęcają. To składa się na "software" naszego gatunku. Ważne, by do tworzenia historii podchodzić w sposób świadomy, bowiem mają ogromną siłę wpływu na umysły.

Prace nad filmem zajęły mi 6 lat. To było kilka dłuższych wyjazdów do Stanów. Materiał pokazany w filmie to tylko cząstka tego, co udało mi się zebrać. Mówię tu zarówno o wywiadach, jak i moich własnych doświadczeniach. Dlatego rozważam napisanie książki, która znacznie rozszerzy całą historię.