Na początku roku 1989 Danuta Kuroń mieszkała jeszcze w Lublinie. Gdy zaczęły się obrady Okrągłego Stołu, przyjeżdżała do Warszawy w dniach posiedzeń. Relacje z obrad zdawała najpierw dla Serwisu Informacyjnego “Solidarności”, a potem wracała do Lublina i wiadomości o tym, co dzieje się w stolicy, przekazywała kolegom w solidarnościowej prasie w swoim regionie.

5 kwietnia mija 30. rocznica podpisania porozumień Okrągłego Stołu, na mocy których 4 czerwca 1989 r. doszło do pierwszych częściowo wolnych wyborów parlamentarnych. Z Danutą Kuroń rozmawiamy o wspomnieniach z tamtych dni, o garniturze jej męża, o zupie oraz o tym, ile z Jacka Kuronia zostało dziś w polityce.

W garniturze było mu niewygodnie, lubił się czuć swobodnie. Ale jak musiał, to wkładał. Dlatego, gdy szedł do Okrągłego Stołu, to pierwszego dnia w obradach uczestniczył właśnie w garniturze. To Bronek Geremek od niego zażądał, żeby się tak ubrał.

Mało tego – Bronek przyjechał tu rano po niego, dopilnował osobiście, żeby Jacek ten garnitur miał i dopiero mogliśmy razem pojechać na Krakowskie Przedmieście.

Tak, wiedziałam, ale trzeba pamiętać, że tę chwilę poprzedzała długa droga. To nie było tak, że nagle w 89 roku “Solidarność” z obozem władzy zasiadła do rozmów. To był cały długi proces. Ja wolę mówić tylko o tym, jaka była moja droga.

Jestem żoliborzanką, ale mam za sobą dwunastoletni epizod życia w Lublinie. To był czas studiów, opozycji demokratycznej, potem “Solidarności”, podziemnej “Solidarności” oraz “Solidarności” Rolników Indywidualnych.

Na przemiany, które się dokonywały, patrzyłam wtedy przede wszystkim z perspektywy trzech ówczesnych województw: lubelskiego, zamojskiego i chełmskiego. Organizowałam związkowe struktury i działałam jako dziennikarka m.in. Serwisu Informacyjnego “Solidarności” (de facto podziemnej agencji prasowej, którą w swoim mieszkaniu zorganizował Jacek Kuroń - przyp. red.).

Przyjeżdżałam do Warszawy prawie codziennie. Wydział Socjologii UW przy Karowej użyczył nam pomieszczenie, w którym Mogliśmy pracować. Odbierałam nagrane na magnetofon informacje o przebiegu obrad toczących się w Pałacu Namiestnikowskim, spisywałam z kasety i maszynopis przekazywałam Wojtkowi Maziarskiemu, który te informacje sukcesywnie przekazywał zachodnim radiostacjom. Kto chciał już przed południem wiedzieć, o czym mówi się przy Okrągłym Stole, włączał Radio Wolna Europa, Głos Ameryki, Radio France Internationale.

Późnym wieczorem, po zakończonych obradach i po konferencji prasowej, brałam wszystkie moje notatki i jechałam do Lublina, żeby przekazać zebrany materiał do związkowego biuletynu.

Trudno mówić o wzajemnym zaufaniu, jeśli do niedawna w więzieniach siedzieli nasi ludzie.

Naprawdę istotne było to, czy my – działaczki i działacze związkowi mamy zaufanie do Lecha Wałęsy i Komitetu Obywatelskiego. W moim regionie było tak, że im kto bardziej działał w strukturach podziemnego związku, tym mocniej wierzył jego przywódcom i doradcom. Wątpliwości mieli ci, którzy nie działali.

W 80 roku, gdy podpisane zostały porozumienia w Gdańsku, to niezależnie od tej euforii, że wygraliśmy i organizujemy związek, zdawaliśmy sobie sprawę, że stąpamy po kruchym lodzie. Nie bez powodu tamte wydarzenia sami nazywaliśmy “samoograniczającą się rewolucją”.

Świadomość, że to w każdej chwili może się źle skończyć, była bardzo silna, szczególnie po prowokacji bydgoskiej, gdy pobito Jana Rulewskiego. Pytania: “Wejdą? Nie wejdą?” powtarzane były z ust do ust. Dla mnie wtedy, muszę przyznać, stan wojenny nie był zaskoczeniem. Zaskoczyła mnie może data, ale to, że to tak się może skończyć, mnie i wielu ludzi z “Solidarności” raczej nie zdziwiło.

Natomiast pod koniec lat 80. wiedzieliśmy, że sytuacja jest już inna, niż było to na początku dekady. Że w Moskwie nie ma Breżniewa, lecz Gorbaczow. Ale na ile faktycznie ten Gorbaczow jest inny, tego jeszcze w praktyce nie sprawdzono, więc pewności nie było. W kraju stacjonowały liczne wojska radzieckie i może to się różnie skończyć.

Wałęsa cały czas podkreślał, że należy rozmawiać, tylko stawiał warunki. Władza też wiedziała, że nie ma innego wyjścia. Gospodarka była w ruinie i to w takiej, że groziła nam w zasadzie katastrofa cywilizacyjna. Równocześnie w tę ruinę popadał Związek Radziecki, bo cały ten system był niewydolny.

Gorbaczow wiedział, że musi się wydarzyć coś, co ten porządek zmieni, i Polska była w tym względzie dla niego takim laboratorium w tym bloku wschodnim, gdzie obserwował, w jakim kierunku te zmiany mogą pójść. A my nie wiedzieliśmy, jak on na to zareaguje.

Strona opozycyjno-solidarnościowa też siadała do nich pod przymusem. Bo jak inaczej można było zmienić sytuację w Polsce?

Siłowy scenariusz 30 lat temu w ogóle nie istniał. Trzeba pamiętać, że “Solidarność” była ruchem bez przemocy. Ta zasada nie była w związku w ogóle podważana. To było oczywiste. Nie było natomiast żadnego innego, równie zorganizowanego środowiska, które byłoby merytorycznie przygotowane na konfrontację z obozem władzy.

“Solidarność Walcząca” była przede wszystkim grupą protestu, a sam protest to za mało, żeby zmieniać rzeczywistość.

To zależy gdzie je słyszę. Jeżeli słyszę je w rozmowach kawiarnianych lub gdy docierają do mnie informacje, że takie słowa padły gdzieś w telewizji, to nie reaguję.

Natomiast zareagowaliśmy, jako środowisko, w momencie, kiedy w Pałacu Prezydenckim na debacie oksfordzkiej z udziałem młodzieży słowa te padły z ust szczycącego się tytułem profesorskim doradcy głowy państwa. Uznaliśmy, że to było przekroczenie granicy przyzwoitości.

Więc też ponosi odpowiedzialność za to, że w sposób kłamliwy walkę polityczną przeniesiono na szkolną lekcję odbywającą w Pałacu Prezydenckim.

Oczywiście, że byli. Komitet Obywatelski przy Lechu Wałęsie liczył w sumie sto kilkadziesiąt osób. To był wielki zaszczyt być do niego zaproszonym. A zapraszane były te osoby, które były autorytetami w danym środowisku i uczestniczyły w całym ruchu oporu środowiska solidarnościowo-opozycyjnego.

Byli tam także obaj bracia Kaczyńscy, jako osoby związane ze środowiskiem gdańskim. Tego nikt nie neguje, szczególnie roli Leszka Kaczyńskiego, który miał bardzo wysoką pozycję jako specjalista prawa pracy, co w tamtym czasie było ogromnie ważne.

5 kwietnia nie był dniem zakończenia naszej pracy, tylko początkiem kolejnego etapu. Sprawa stała się poważna, musieliśmy w ciągu dwóch miesięcy przygotować się do wyborów i je wygrać.

Nie, ja po Okrągłym Stole wróciłam do swojego regionu. Do Warszawy wciąż tylko dojeżdżałam.

Biuro poselskie okazało się być potrzebne już następnego dnia po inauguracyjnym posiedzeniu nowego Sejmu. Pamiętam, że Jacek wrócił z Wiejskiej z legitymacją poselską, z pieczątką wiceprzewodniczącego klubu Komitetu Obywatelskiego oraz z arkuszami papieru i kopertami z żółtym paskiem i sejmowym nadrukiem.

Mieszkanie Jacka przy Mickiewicza 27 to była instytucja. Tu zawsze ludzie przychodzili w różnych sprawach. To, co przyniósł z Sejmu, zmieniało wszystko. Rozumieliśmy, że teraz ci, którzy tu przychodzą, zgłaszają się do posła na Sejm.

Z pierwszą sprawą zwróciła się Tosia Krzysztoń. Zadzwoniła z informacją, że przed jej mieszkaniem - a mieszkała wtedy u Kazimierza Brandysa - stoi ekipa eksmisyjna. Nie rozłączając się z Tosią, wzięłam książkę telefoniczną i wertowałam poszukując instytucji, gdzie powinnam interweniować.

Znalazłam właściwy urząd i po raz pierwszy przedstawiłam się: “biuro poselskie Jacka Kuronia”. Pani była kompletnie zaskoczona, ale udało się powstrzymać tę eksmisję. I to pomimo tego, że eksmisja dotyczyła dzielnicy Śródmieście, a Jacek był posłem z Żoliborza. Na papierze z żółtym paskiem napisałam stosowne podanie i zawiozłam do podpisania Andrzejowi Łapickiemu, który był posłem ze Śródmieścia. Tak się zaczęła działalność biura.

Nie, numer został zmieniony po pewnym czasie, gdy Jacek został ministrem. Telefon dzwonił w dzień i w nocy. Nie dało się już tak funkcjonować. Poza tym już nie był potrzebny, odzyskaliśmy nasz związek zawodowy i mieliśmy własnych parlamentarzystów w całym kraju.

O, nie. Rząd Mazowieckiego miał przede wszystkim twarz Mazowieckiego. Balcerowicz był dla społeczeństwa postacią wówczas zupełnie nieznaną, Jacek zaś był znany – ale z reguły z takiej strony, z jakiej prezentowała go przez lata komunistyczna propaganda, a ta go od lat 60. traktowała jako wroga. Autorytetem był w dość wąskim środowisku opozycjonistów, ale nie wśród ogółu. Gdy w 89 r. zaczęto robić sondaże, w których badano zaufanie do polityków, Jacek startował z najniższego poziomu ex aequo z Jerzym Urbanem.

To nie były skutki reform Balcerowicza tylko skutki niewydolności gospodarki centralnie sterowanej przez nomenklaturę peerelowską i odizolowania państwa polskiego od Europy i świata.

A dobranocki Jacka, zdaje się, telewizja skasowała. Szkoda, to by była teraz kopalnia wiedzy o pierwszym roku wprowadzania w Polsce gospodarki rynkowej. Jacek w tym programie informował widzów o najważniejszych problemach, przed którymi stoi społeczeństwo, mówił o tym jakie działania podejmuje rząd, kreślił perspektywę. Równocześnie organizował ruch samopomocy społecznej.

Zupa, która przeszła do historii jako kuroniówka, powinna być symbolem solidarnego ponoszenia kosztów transformacji. W dobranockach Jacek chciał uczulić ludzi na to, że za ścianą jest sąsiad, który być może drugi dzień już nie je. A zupę zawsze można podzielić tak, by starczyło dla wszystkich.

Te audycje spowodowały, że ludzie poznali Jacka, a nie jego czarny peerelowski PR. Powoli budował swój autorytet w szerokich kręgach społecznych.

Nie, nie wkurzał się, bo stan polskiej gospodarki w tym momencie nie był winą Balcerowicza. Poza tym był członkiem rządu, w którym wszyscy zdawali sobie sprawę, jaka jest stawka i jakie jest zadanie do wykonania.

Zakłady pracy upadały, bo skurczył się znacząco rynek zbytu, a nie zostały jeszcze uruchomione nowe inwestycje pracujące na rynek zachodni. Poza tym szalała hiperinflacja. Stąd decyzja Jacka by zasiłkiem objąć przez pierwszy rok wszystkich bez wyjątku bezrobotnych. Wychodził z założenia, że skoro ludzie pracę tracą teraz, to pieniędzy potrzebują teraz. Nie mogą czekać, aż aparat rządowy wypracuje stosowny mechanizm.

Uważał także, że kobiety, które nie pracują zawodowo, a opiekują się dziećmi, też powinny korzystać ze świadczeń. To się spotkało z krytyką środowisk opiniotwórczych.

Jedną z pierwszych informacji, która dotarła do Jacka po objęciu stanowiska w ministerstwie pracy była informacja, że na koncie emerytalnym nie ma pieniędzy. Zatem pierwszym zadaniem Jacka było doprowadzenie do tego, żeby emerytury były w ogóle wypłacane.

W takim stanie rząd Mazowieckiego przejął państwo, a społeczeństwo zobaczyło, od czego chciała uciec PZPR.

Słowo “bezsilność” do Jacka nie pasowało. Wiedział, że trzeba szybko stworzyć zespół, który zmierzy się z tymi zadaniami.

To, że ludziom nie starcza do pierwszego, zauważyliśmy natychmiast. Żoliborz był dzielnicą, gdzie mieszkało wiele starszych osób, np. wdowy po żołnierzach, którzy zginęli w czasie wojny. One nie miały nikogo, kto mógłby im pomóc. Wcześniej żywiły się w istniejących tu barach mlecznych, a te w rzeczywistości rynkowej przekształcały się w bary piwne. Potrzebna była pomoc doraźna - tę organizowało biuro poselskie - i jednocześnie należało znaleźć mechanizm takiego dotowania barów, by mogły funkcjonować.

Niestety, nie.

Na Jacka powołuje się wiele osób. Niektórzy cytują fragmenty jego tekstów. Dostrzegam, że dla wielu osób jest wciąż ważny. Ale niewiele osób czyta jego teksty, a szkoda, gdyż jego myśl i praktyka polityczna są nadal aktualne.

A mnie się wydaje, że zawsze był tym samym Jackiem Kuroniem. Jacek żył 70 lat, z czego aktywnie od czasów szkolnych. Mam poczucie, że była to bardzo konsekwentna droga. Cały czas służył tym samym lewicowym wartościom, natomiast zmieniał poglądy na to, jak te wartości realizować w zmieniającym się świecie.

Okrągły Stół spełnił swoją rolę z nawiązką. Myśmy liczyli na to, że rozmowy pozwolą na odzyskanie związku zawodowego. Płaciliśmy za to cenę, jaką był udział w nie w pełni demokratycznych wyborach.

Efekt był taki, że przejęliśmy władzę i uruchomiliśmy ten mechanizm w całym bloku wschodnim. Eksperyment w naszym “laboratorium-Polska” został zaakceptowany przez Związek Radziecki. To był niewyobrażalny sukces!

Nasza ojczyzna, Pierwsza Rzeczpospolita, straciła niepodległość w końcówce XVIII wieku. Na chwilę wywalczono ją w początku XX wieku, by po kolejnej wojnie stów stać się krajem niesuwerennym. W wyniku Okrągłego Stołu i wyborów czerwcowych odzyskaliśmy niepodległość i utrzymujemy ją od 30 lat.