Adam Bodnar: SLAPP to nazwa na sprawy sądowe, w których chodzi o uciszenie krytyków

Ich celem nie jest poszukiwanie równowagi między tym, co dozwolone w debacie publicznej, a tym co przekracza granice dozwolonej krytyki. Główny cel takich postępowań to uciszenie krytyków, zapędzenie ich do sali sądowej, tak aby tracili swoją energię na obronę, a nie na normalną działalność publicystyczną, dziennikarską czy społeczną. Aby musieli się zająć sobą (bo grożą im wysokie kary), a nie tymi, którzy są przedmiotem krytyki.

Osoba "na celowniku” znajduje się w stresującej sytuacji, przejmuje się swoim losem, zastanawia nad przyszłością. Na jej przykład patrzą inni i mogą brać przykład. Występuje tzw. "mrożący efekt”. Dziennikarze i działacze odpuszczają sobie zajmowanie się danym tematem czy osobą, bo wiedzą, że mogą być także pozwani czy oskarżeni.

Znana turecka dziennikarka Ece Temelkuran napisała w swojej książce "How to lose a country. The seven steps from democracy to dictatorship”, że działania prawne przeciwko opozycji, to był jeden z etapów przemian niedemokratycznych w Turcji – wielu działaczy, zamiast organizować pikiety i demonstracje, redagować pisma czy odezwy, nagle zostało zmuszonych do obrony swojego prawa do ekspresji. Na tym właśnie polega siła SLAPP. Pod pozorem ochrony wartości (dobrego imienia, reputacji) zmusza działaczy do zupełnie innych aktywności niż by chcieli. Zabiera czas i pieniądze niezbędne do obrony. Jednocześnie po stronie pozywających wysiłek jest niewielki. Podmioty publiczne, biznesmeni czy korporacje są w stanie pozwolić sobie na dobrych adwokatów czy na opłacenie kosztów sądowych.

Dlatego z pozwami SLAPP stara się walczyć Komisja Europejska. Na razie Vera Jourova, wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej, zapowiedziała działania polegające na zwiększeniu społecznej świadomości tego zjawiska. Planuje także przygotowanie aktów prawnych, które mogłyby ograniczać tego typu działania. Jest to w sumie dość trudne zadanie, bo nie jest możliwe wyłączenie z góry możliwości pozywania drugiej osoby.

Natomiast nie zaszkodziłoby udzielenie ofiarom SLAPP kompleksowego wsparcia (np. w postaci profesjonalnej pomocy prawnej). Jednak nawet najlepsze rozwiązania unijne nie pomogą, jeśli sądy będą zależne od polityków. Jak do tej pory w sprawach SLAPP polskie sądy zazwyczaj wykazywały się zrozumieniem istoty sporów i stawały po stronie osób pozywanych. Ale przecież to łatwo może się zmienić, bo cały czas nad niezależnością sądownictwa wieją w Polsce wichry i grzmią burze.

W mediach pojawi się za kilka dni depesza na temat wyniku spraw prof. Wojciecha Sadurskiego. Pamiętajmy jednak, że nie były to zwyczajne procesy, ale jeden z przejawów ograniczania przestrzeni do debaty publicznej. Jeśli tego typu metody będziemy potrafili identyfikować i nazywać po imieniu, to jest szansa, że przedstawiciele władzy zastanowią się dwa razy zanim kogoś znowu pozwą czy oskarżą.