Stosując się do maksymy, iż lepiej zapobiegać niż leczyć, w tym artykule opowiemy o obyczajach os i szerszeni i wskażemy proste sposoby na zniechęcenie tych owadów od gniazdowania na działce.

Czym charakteryzują się osy?

Osy i szerszenie to cały zestaw gatunków z rodziny błonkoskrzydłych owadów osowatych. Mało kto wie, że najbliższym krewnym os w świecie owadów są… mrówki. Osy żyją na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. W Polsce żyje ok. 62 gatunków os.

Największym gatunkiem osowatych występującym w Polsce jest szerszeń europejski. Królowa z tego gatunku osiąga długość między 25 a 35 milimetrów, samiec ma zwykle ok 22-23 mm, a robotnica 17 do 24 mm.

Szerszenie nie posiadają standardowego ubarwienia, zależy ono od konkretnego obszaru, z którego pochodzą, wieku, płci i roli w roju, występujące w Polsce zazwyczaj mają czarny tułów z rudymi plamkami oraz żółty odwłok z czarnymi paskami. Charakterystyczne za to są duże, pomarańczowe żuwaczki. Samce, w odróżnieniu od samic, nie posiadają żądła.

Użądlenie szerszenia jest wyjątkowo bolesne, ale, wbrew obiegowej opinii, nie stanowi zagrożenia dla życia, chyba że u osoby użądlonej występuje uczulenie na jad tego owada. W takiej sytuacji może dojść do wstrząsu anafilaktycznego stanowiącego zagrożenie zdrowia i życia.

Najczęściej występującymi w Polsce gatunkami os są osa pospolita i osa dachowa. Ta druga jest nieco większa, jej użądlenie jest mniej bolesne, ale równocześnie potrafi być bardziej agresywna.

Osa pospolita charakteryzuje się powszechnie rozpoznawalnym, żółto-czarnym wzorem na tułowiu i odwłoku. Na całym ciele osy pospolitej rosną typowe, drobne włoski.

Robotnice osy pospolitej nie przekraczają zwykle 10-14 mm długości, samce mają od 13 do 15 mm a królowa, zdecydowanie większa od innych samic, osiąga 16 do 18 mm.

Użądlenie osy jest bolesne, ale nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla człowieka, chyba, że u osoby użądlonej występuje alergia na jad tego owada. Wówczas – jak w przypadku szerszenia – dojść może do wstrząsu anafilaktycznego stanowiącego bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia.

Gniazda os i szerszeni

Gniazda os zbudowane są z materiału przypominającego masę papierową, mieszanki roślinnej celulozy, zazwyczaj ze spróchniałego drewna i śliny robotnic. Osiągają nawet metr średnicy a największe mogą być domem dla populacji liczących nawet do 7000 osobników.

Osy pospolite i dachowe gniazda budują zazwyczaj w ziemi, wykorzystując nory drobnych ssaków, takich jak myszy, ale potrafi też wybierać do gniazdowania ciemne zakamarki ludzkich zabudowań, jak komórki, piwnice, poddasza czy zacienione ściany zewnętrzne.

Szerszenie gniazda budują zwykle w dziuplach, spróchniałych drzewach lub domkach dla ptaków, czasem bezpośrednio na gałęziach drzew. Niestety potrafią też do gniazdowania wybierać ludzkie zabudowania, zwłaszcza poddasza i zacienione ściany zewnętrzne.

Czy osy są pożyteczne?

Osy i szerszenie są owadami drapieżnymi – oznacza to, iż polują na inne owady. Osy dorosłe żywią się głównie produktami roślinnymi, a zdobytym pokarmem zwierzęcym karmią larwy. Szerszenie przez cały okres życia żywią się w sposób mieszany.

Jako drapieżniki osy i szerszenie pełnią ważną rolę w redukcji populacji innych owadów i pajęczaków takich jak kleszcze, muchy, komary, meszki, mączliki i mszyce. Same osy są też istotnym elementem łańcucha pylnego niektórych roślin.

Odpowiedź na pytanie zdecydowanie brzmi więc: tak, osy są zwierzętami pożytecznymi, są elementem łańcucha pokarmowego i całego ekosystemu.

Dlatego, o ile to bezpieczne i możliwe, lepiej spróbować osy odstraszyć od naszego domu czy ogrodu, niż zabić.

Rola szerszenia jest nieco bardziej skomplikowana, gdyż owady te mają tendencję także do polowania na inne zwierzęta uznawane za pożyteczne – szczególnie niebezpieczne są dla uli pszczół.

Nadgryzając młode drzewka i owoce potrafią też powodować wymierne szkody w sadownictwie.

Sposób na osy

Osy są bardzo wrażliwe na zapachy jakie emitują:

• goździki
• ocet
• cytryna
• lawenda
• zioła: bazylia, mięta, majeranek i tymianek
• czosnek
• olejki z drzewa herbacianego i eukaliptusa
• palona kawa

Jeśli chcemy odstraszyć osy od naszego ogrodu, dobrze jest zasadzić takie rośliny jak:

• bazylia
• mięta
• tymianek
• majeranek
• lawenda
• piołun
• wrotycz
• macierzanka cytrynowa lub melisa cytrynowa
• bratki

Prócz zapachów dobrym odstraszaczem os potrafiącym zapobiec ich gniazdowaniu są imitacje gniazd.

Osy nie będą chętne, by wkraczać na terytorium istniejącego już roju w obawie przed konkurencją, więc imitacje gniazd zawieszone na drzewie lub przy zabudowaniach mają szansę skutecznie zniechęcić je do gniazdowania na naszej działce.

Takie sztuczne gniazdo można wykonać samemu wypełniając brązową, papierową torbę zwiniętym papierem lub kupić gotowy produkt w sklepach ogrodniczych.

Wreszcie: pułapki. Osy i szerszenie dość szybko zniechęcą się do naszego ogrodu, jeśli, powiedzmy to sobie wprost, straty dla roju będą nieopłacalne.

Dlatego więc szybko uczą się, aby unikać obszarów, gdzie występują na nie pułapki. Taki zabójczy wabik na szerszenie i osy można kupić (zazwyczaj wykorzystują dążenie owadów do światła UV) lub wykonać samemu wypełniając połowę plastikowej butelki lepkim roztworem o wabiącym, słodkim zapachu i wieszając ją na sznurku na gałęzi drzewa.