Martin Scorsese: najważniejsze filmy

Martin Scorsese 17 listopada obchodzi 80. urodziny. Od czasu swojego reżyserskiego debiutu w 1967 r. z dramatem "Kto puka do moich drzwi" Amerykanin nakręcił łącznie 26 filmów pełnometrażowych (i 16 dokumentalnych), z których wiele zyskało status kultowych zarówno w samym środowisku Hollywood, jak i wśród widzów. Przedstawiamy najważniejsze z nich.

"Taksówkarz" (1976)

"Taksówkarz" z 1976 r. to przełomowy film dla Martina Scorsese, a także dla Roberta De Niro, który zagrał w nim główną rolę (i to pomimo faktu, że współpracowali już w 1973 r. przy "Ulicach nędzy", a aktor miał na koncie Oscara za rolę w "Ojcu Chrzestnym II").

To historia weterana wojny w Wietnamie Travisa Bickle'a (Robert De Niro), który pracuje jako taksówkarz na Bronxie. Jest obrzydzony skalą przemocy i zdemoralizowania, jakie tam widzi. Kiedy poznaje nieletnią prostytutkę Iris (Jodie Foster), postanawia pomóc jej porzucić branżę.

Chociaż bardzo obrazowe przedstawienie scen przemocy i obsadzenie w roli nieletniej prostytutki zaledwie 13-letniej wówczas Foster wzbudziły kontrowersje, to film odniósł komercyjny sukces i przy budżecie w wysokości 1,9 mln dol. zarobił 28,6 mln.

Obraz był wielokrotnie wyróżniany. Otrzymał m.in. Złotą Palmę w Cannes i nominację do Oscara. Nominowani do Nagród Akademii byli też De Niro i Foster. Z czasem film ugruntował swoją pozycję i znalazł się w licznych zestawieniach 100 najlepszych i najbardziej znaczących kulturowo produkcji, m.in. wg American Film Institute czy magazynów "Empire", "The Village Voice" oraz "Sight & Sound".

Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych w 1994 r. zdecydowała się umieścić go w Narodowym Rejestrze Filmowym jako "znaczący kulturowo, historycznie lub estetycznie".

"Wściekły byk" (1980)

"Wściekły byk", który wyszedł w 1980 r., to kolejna i oczywiście nie ostatnia współpraca Scorsese z De Niro, ale też pierwszy z licznych projektów reżysera, w których wystąpił Joe Pesci. Film biograficzny opowiada o losach pięściarza Jake’a LaMotty (De Niro), którego zacięcie i brutalność przyniosły mu sukcesy na ringu, ale niszczyły jego życie prywatne.

"Wściekły byk" ledwo się zwrócił finansowo, bo miał 18 mln dol. budżetu, a zarobił jedynie 23,4 mln. Przepełniony przemocą obraz z początku wywołał mieszane reakcje wśród krytyków. Innego zdania była Akademia Filmowa, która nominowała go w aż 8 kategoriach do Oscara, w tym za najlepszy film i dla najlepszego reżysera. Statuetkę dostali: De Niro za główną rolę męską oraz Thelma Schoonmaker za montaż.

Co ciekawe, uznanie dla filmu wśród krytyków szybko wzrosło. Zaczęto go niedługo uznawać za nowoczesny klasyk i zarówno na koniec 1980 r., jak i w kolejnych latach trafiał na czołowe miejsca list najlepszych amerykańskich filmów. Znalazł się też w Narodowym Rejestrze Filmowym, a Amerykański Instytut Filmowy uznał go za czwarty najważniejszy amerykański film wszech czasów.

"Ostatnie kuszenie Chrystusa" (1988)

Dramat religijny "Ostatnie kuszenie Chrystusa" z 1988 r. powstał na podstawie powieści o tym samym tytule autorstwa Nikosa Kazantzakisa. Film, w którym zagrali m.in. Willem Dafoe, Harvey Keitel i David Bowie, podobnie jak książka wzbudził duże kontrowersje wśród wielu chrześcijan.

Widzowie śledzą w nim zmagania Jezusa Chrystusa ze zwątpieniem, a także z różnego rodzaju pokusami, w tym z pożądaniem, z którymi mierzy się niedługo przed ukrzyżowaniem.

Chociaż Scorsese zastrzegł w oświadczeniu, że "film nie jest oparty na Ewangeliach, ale na fikcyjnej eksploracji wiecznego konfliktu duchowego", w kilku krajach (np. w Grecji, Turcji czy Argentynie) zakazywano jego wyświetlania przez kilka lat. Najdłużej taki "ban" obowiązywał w Singapurze i na Filipinach.

Pomimo tego, film okazał się sukcesem kasowym. Przy 7 mln dol. budżetu przyniósł 33,8 mln zysku. Spotkał się też z przychylnością krytyków. Scorsese za reżyserię otrzymał nominację do Oscara. O Złote Globy rywalizowali zaś: Barbara Hershey za rolę drugoplanową i Peter Gabriel za muzykę.

"Chłopcy z ferajny" (1990)

Dramat gangsterski z 1990 r. pt. "Chłopcy z ferajny" jest jednym ze zdecydowanie najbardziej kultowych filmów Scorsese. Tutaj reżyser również współpracował z De Niro i Pescim. Partnerował im Ray Liotta.

Ten ostatni zagrał Henry’ego Hilla: gangstera, który istniał naprawdę. Film opiera się na prawdziwych zeznaniach Hilla i opowiada o drodze po szczeblach kariery w świecie mafii i przestępczej działalności jego oraz jego partnerów (w tych rolach właśnie De Niro oraz Pesci).

Film przy 25 mln dol. budżetu zarobił 47 mln. Sukces finansowy zbiegł się z sukcesem w opinii krytyków i przedstawicieli branży. Obraz obsypano nagrodami. Scorsese dostał za reżyserię Srebrnego Lwa w Wenecji oraz nagrodę Brytyjskiej Akademii Sztuki Filmowej i Telewizyjnej (tutaj wygrał też w kategorii najlepszy film).

"Chłopcy z ferajny" byli też nominowani do Oscarów w 6 kategoriach, w tym za reżyserię, najlepszy film, najlepszy scenariusz adaptowany (Scorsese i Nicholas Pileggi). Zdobyli jedną statuetkę: za najlepszą rolę drugoplanową (dla Pesciego).

Obraz wpisano na listę amerykańskiego Narodowego Rejestru Filmowego. Wielu szanowanych krytyków, a także Amerykański Instytut Filmowy wymieniają go wśród najlepszych 100 filmów wszech czasów, szczególnie w gatunku gangsterskim.

Do "Chłopców z ferajny", tak jak do "Taksówkarza", można znaleźć liczne nawiązania w popkulturze. Film był również inspiracją do powstania znanego serialu "Rodzina Soprano".

"Gangi Nowego Jorku" (2002)

Wyreżyserowane w 2002 r. "Gangi Nowego Jorku" to kolejny gangsterski dramat. Jego akcja rozgrywa się w Nowym Jorku w XIX w. Opowiada o starciach między dwoma gangami: irlandzkich imigrantów i Amerykanów. Główny bohater, Amsterdam Vallon chce pomścić swojego ojca, którego zabił szef "Tubylców".

Cała produkcja miała bardzo duży rozmach, bo przeznaczono na nią blisko 100 mln dol. Film, w którym zagrali Leonadro DiCaprio, Cameron Diaz i Daniel Day Lewis, zwrócił się z przychodami rzędu 193,8 mln. Był w większości pozytywnie przyjęty przez krytyków i znalazł się w licznych zestawieniach na 10 najlepszych filmów 2002 r.

Otrzymał wiele wyróżnień, w tym aż 10 nominacji do Oscara: m.in. dla najlepszego filmu, najlepszego reżysera dla Scorsese i najlepszego aktora dla Day-Lewisa. Pierwszy z nich dostał też Złoty Glob, a drugi był do niego nominowany.

"Aviator" (2004)

"Aviator" to dramat biograficzny z 2004 r. przedstawiający historię Howarda Hughesa – lotnika, ekscentrycznego wynalazcy, milionera i playbora, który w pierwszej połowie XX w. zajmował się także na dużą skalę produkcją filmową.

W filmie zebrano gwiazdorską obsadę z Leonardo DiCaprio, Cate Blanchette, Kate Beckinsale, Gwen Stefani, Alecem Baldwinem, Judem Lawem i Willemem Dafoe. To, a także w znacznej większości dobre recenzje pomogły filmowi zarobić 213,7 mln dol., czyli nieco dwa razy więcej niż wyniósł budżet.

"Aviator" był nominowany do 11 Oscarów, także za najlepszy film i reżyserię. Otrzymał 5 statuetek, w tym za rolę Blanchette. Miał też 6 nominacji do Złotych Globów, m.in. za reżyserię. Wygrał w kategorii najlepszy dramat i rola pierwszoplanowa (DiCaprio). Obraz otrzymał ponadto 4 nagrody BAFTA.

"Infiltracja" (2006)

"Infiltracja" z 2006 r. to thriller kryminalny z zaskakującym zakończeniem, który powstał na podstawie hongkońskiego pierwowzoru: filmu "Infernal Affairs: Piekielna gra" z 2002 r. W amerykańskim remake'u zagrały takie gwiazdy jak DiCaprio, Jack Nicholson, Matt Damon i Mark Wahlberg.

Akcja ma miejsce w Bostonie. Opowiada o tym, jak policjant pod przykrywką oraz informator mafii w miejscowej jednostce dochodzeniowej próbują siebie nawzajem zidentyfikować i zdemaskować.

Film okazał się dużym hitem. Zarobił 291,5 mln dol. (budżet wyniósł 90 mln). Był również powszechnie doceniony przez krytyków. Znalazł się na pierwszym miejscu wielu zestawień na najlepszy film 2006 r., m.in. wg Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej.

Dzięki "Infiltracji" Scorsese udało się zdobyć pierwszego Oscara za reżyserię, a także za najlepszy film. Obraz zdobył też statuetki za scenariusz adaptowany i montaż. Nominację za swoją rolę otrzymał również Wahlberg. Z 5 nominacji do Złotych Globów, thriller wyróżniono statuetką za reżyserię.

"Wilk z Wall Street" (2013)

"Wilk z Wall Street" jest biograficznym dramatem z 2013 r. stworzonym na podstawie autobiografii Jordana Belforta. Opowiada o jego szybkiej karierze jako maklera i nielegalnych działaniach jego firmy, które zwróciły uwagę FBI.

Również w tym filmie pierwsze skrzypce zagrał DiCaprio. Na ekranie towarzyszyli mu Jonah Hill i Margot Robbie. Wokół produkcji nie brakowało kontrowersji, m.in. ze względu na rekordową liczbę przekleństw (506), pokazywanie mocno seksualnych treści czy wykorzystywanie zwierząt na planie.

Pomimo tego krytycy chwalili sam obraz, który okazał się też najbardziej dochodowym filmem w dorobku reżyserskim Scorsese. Przyniósł do kasy aż 406 mld dol. (przy budżecie w wysokości 100 mln).

"Wilk z Wall Street" był też nominowany do 5 Oscarów, w tym za najlepszy film i reżyserię oraz do Złotych Globów za film komediowy lub musical. Nagrodę od Hollywoodzkiego Stowarzyszenia Prasy Zagranicznej dostał zaś DiCaprio.