[Do poczytania] „Madoff Investment Securities, dzień dobry”, czyli wspomnienia sekretarki

Kiedy pisałem artykuł o Bernardzie Madoffie do kwietniowego wydania Vanity Fair, wielokrotnie słyszałem, jak jego ofiary mówiły, że to drugi Hitler, który zniszczył swoich klientów, głównie pochodzenia żydowskiego, kradnąc ich pieniądze w największej piramidzie finansowej w historii. Wieczorem, tego dnia, kiedy mój artykuł poszedł do druku, zadzwonił telefon:
- Dzień dobry, mówi Eleanor Squillari – usłyszałem głos kobiety mówiącej z silnym nowojorskim akcentem. – Kilka tygodni temu zostawił pan wiadomość na moim telefonie. Jak pan sobie pewnie potrafi wyobrazić, miałam w ostatnim czasie sporo pracy. – Chwila przerwy, po której słyszę: – W końcu byłam sekretarką Berniego Madoffa.

Jedenasty grudnia zaczął się jak każdy inny dzień, poza tym że zamiast, jak zwykle, przypłynąć z domu na Staten Island promem, przyjechałam z Debbie, moją przyjaciółką, która była szefową działu transakcji elektronicznych. O siódmej rano siedziałam już przy swoim biurku. Bernie nie pojawiał się zwykle wcześniej niż o dziewiątej, więc w tym czasie przeglądałam kalendarz i przygotowywałam plan dnia.
Około 7.30 zadzwoniła Ruth. Zazwyczaj była raczej wesoła i entuzjastycznie nastawiona do życia. Tego dnia jednak w jej głosie nie było cienia radości.
- Czy chłopcy już przyszli? – zapytała.
- Nie widziałam ich jeszcze. Poczekaj chwilę, zaraz zerknę – odpowiedziałam i poszłam do sali transakcyjnej, gdzie Mark i Andy zawsze o 7.30, najpóźniej o ósmej, siedzieli już na swych stanowiskach. Nie było ich.
- Jeszcze nie – powiedziałam i usłyszałam, jak Ruth mówi: „Jeszcze ich nie ma”. Najwyraźniej mówiła do Berniego.
Wtedy zrozumiałam, że coś złego się wydarzyło.

Chwilę potem poszłam się przywitać z naszą recepcjonistką, Jean, która pracowała na osiemnastym piętrze. Kiedy zeszłam okrągłą klatką schodową, zobaczyłam przez szklane ściany sali konferencyjnej, że w środku stoi Peter Madoff, zupełnie blady, otoczony grupą mężczyzn w garniturach. „Prawnicy”, powiedziała Jean. Była już dziewiąta, ale nadal ani śladu Berniego. Nagle pojawił się jakiś facet w prochowcu. Szedł pospiesznie wprost do sali konferencyjnej.
- Przepraszam, w czym mogę panu pomóc? – spytałam. Mężczyzna prawie wetknął mi w twarz odznakę.
- FBI – powiedział. To był Ted Cacioppi, który wraz z innym agentem miał za chwilę wejść do apartamentu Berniego, żeby go aresztować.
- Proszę poczekać – odpowiedziałam, równie ostro, jak on wcześniej. Cacioppi poczerwieniał ze złości. Miałam wrażenie, że nabrzmiałe żyły na jego szyi zaraz eksplodują. Jednak się zatrzymał. Spróbowałam się opanować. Nigdy nie wpuszczaliśmy do biura nikogo, nie znając przyczyny jego wizyty. Wetknęłam głowę przez drzwi do sali konferencyjnej.
- Przyszedł… – tylko tyle zdążyłam powiedzieć.
- Proszę go wpuścić, czekamy na niego – odparł jeden z prawników.
Chyba oglądam za dużo seriali sensacyjnych, bo od razu pomyślałam, że porwali kogoś z rodziny i teraz żądają okupu. Było już po dziewiątej i wszyscy szukali Berniego. Próbowałam go złapać na komórkę, ale nie odbierał. Potem podeszła do mnie Elaine, sekretarka Petera. Była wstrząśnięta. Nigdy nie widziałam jej w takim stanie.
- Podobno – zaczęła – Bernie został zatrzymany za oszustwa giełdowe.
- Od kogo to słyszałaś? – spytałam.
- Peter powiedział to maklerom.
W tym momencie podszedł Peter. Zatrzymałyśmy go. „Berniego aresztowali za oszustwa giełdowe, to wszystko, co wiem”, powiedział i pospiesznie wyszedł z biura.
Potem przyjechało SEC. Wkrótce wszyscy już wiedzieli, że Bernie został zatrzymany. Kiedy tylko informacja trafiła do telewizji, nasze telefony rozdzwoniły się jak szalone.
- Wiem tyle co pan – odpowiadałam oszołomionym inwestorom. – W tej chwili mogę tylko zapisać pana nazwisko i numer telefonu.
Pewna starsza kobieta dzwoniła cztery razy z Florydy. Histerycznie płakała do słuchawki. Bałam się, że dostanie zawału serca. Kilkakrotnie dzwonił też mocno wstrząśnięty mężczyzna, który powiedział, że zainwestował u nas wszystkie swoje pieniądze. Teraz bank dopomina się o spłatę hipoteki i prawdopodobnie straci dom. Zapytał, czy mogę mu jakoś pomóc. Zadzwonił też inny wieloletni klient. Poinformował mnie, że stracił ogromną sumę, a potem zapytał ściszonym głosem: „Eleanor, wiedziałaś o tym?”.
Chodzi nie o to, że zapytał, ale o to, jak zapytał. Jakby to miał być jakiś nasz wspólny sekret. Byłam zdruzgotana tym, że mógł mnie posądzić o udział w oszustwie. Ale przecież dopiero co stracił fortunę, miał prawo zadawać pytania, jakie tylko chciał. Przecież siedziałam za biurkiem przed gabinetem Berniego przez tyle lat, dlaczego więc miał nie pomyśleć, że byłam w to zamieszana. Telefony dzwoniły cały dzień. Kiedy wróciłam po pracy do domu, padłam na łóżko ze zmęczenia, ale spać nie mogłam. Powtarzałam sobie, że to przecież nie może być prawda, że musi być jakieś wyjaśnienie, że to na pewno pomyłka.

Następnego dnia, w piątek, wiedzieli już wszyscy. Pojechałam znów do pracy z Debbie. Obie byłyśmy bardzo zdenerwowane.
- Przed biurem na pewno będą reporterzy z kamerami – powiedziała.
– Nie byłabym zaskoczona, gdyby pojawił się też ktoś z bronią – dodałam.
Przecisnęłyśmy się przez tłum dziennikarzy, zasłaniając przed nimi twarze, wsiadłyśmy do windy i pojechałyśmy do biura. W środku było pełno śledczych. Pierwsze, co zrobili, to poobcinali kable od niszczarek dokumentów. Telefony się urywały, faksy wypluwały całe sterty wiadomości od klientów żądających zwrotu pieniędzy, a w holu stała grupa około dwudziestu pięciu wściekłych inwestorów, którzy domagali się, żeby ktoś wreszcie z nimi porozmawiał. Udało mi się znaleźć Petera.
- Co mam mówić tym wszystkim ludziom? – spytałam.
Peter wzruszył tylko ramionami i odszedł.
Wtedy zdałam sobie sprawę z tego, że każdy z nas musi sobie radzić sam. Kiedy tylko przytrafia mi się coś złego, staram się opanować i od razu załatwić sprawę. Powiedziałam do kobiety, z którą pracowałam: „Po prostu zacznijmy odbierać te wszystkie wiadomości”. Telefonów było coraz więcej, aż w końcu nie byłam w stanie ich opanować. Potrzebowałam pomocy pracowników z siedemnastego piętra. Oni znali tych inwestorów i mogli im mniej więcej przybliżyć sytuację. Zeszłam tam i przyłożyłam kartę do czytnika. Kiedy drzwi się otwarły, aż mnie zamurowało – nikogo nie było. Dzień wcześniej piętro było pełne ludzi, a teraz został jedynie Frank DiPascali, który zajmował się obsługą kont inwestycyjnych. DiPascali to próżny mężczyzna po pięćdziesiątce, włoskiego pochodzenia. Miał na sobie dżinsy i mokasyny, a do ucha miał przyklejony telefon.
- Frank, telefony się urywają – powiedziałam. – Co mam mówić tym ludziom?
- Powiedz, że teraz nie możemy się nimi zająć – odpowiedział, nie odsuwając nawet na chwilę słuchawki od ucha, po czym wrócił do rozmowy. (DiPascali nie usłyszał żadnych zarzutów).
Tego popołudnia, przekonana, że telefony są na podsłuchu, zabrałam swoją komórkę, udałam się do biura Marka Madoffa i jeszcze raz wybrałam numer Berniego. Tym razem dzwoniłam na telefon domowy, bo wiedziałam, że tylko tam może być. Kiedy włączyła się automatyczna sekretarka, nagrałam wiadomość: „Bernie, wiesz, że cię kocham i o tobie myślę. Staram się, jak mogę, z tymi wszystkimi telefonami do biura. Jeżeli czegoś potrzebujesz, zadzwoń”. Dwadzieścia minut później zadzwonił mój telefon na biurku – prywatna linia – to był Bernie.
- Cześć kochana – powiedział. W życiu tak mnie nie nazwał.
- Wszystko z tobą w porządku? Ruth się dobrze czuje? – spytałam.
- Oczywiście, że wszystko w porządku.
Nagle jego głos się zmienił.
- Czy jest ktoś w moim gabinecie? – zapytał.
- Tak – odparłam – FBI było wcześniej, a teraz jest jakaś kobieta z SEC.
- Zaglądali do mojej aktówki?
- Tak.
- A przeglądali kalendarz?
- Tak.
- Dobrze – powiedział.
- Zadzwoń, jak będziesz czegoś potrzebował – dodałam i się pożegnaliśmy.

Jedyne, czego dalej nie rozumiałam, to to, dlaczego Ruth przyszła wypłacić 10 milionów dolarów z konta w Cohmad w dzień przed aresztowaniem, skoro Bernie wszystko tak dokładnie zaplanował. Czy on kazał jej to zrobić? Czy może sama to zrobiła, bez jego wiedzy, w ataku paniki, żeby mieć z czego żyć, kiedy już jej mąż wyląduje za kratkami?
Bez względu na powód po telefonie Berniego już kompletnie się w tym pogubiłam. W sobotę nie mogłam wstać z łóżka. Leżałam tam, płacząc i starając się ogarnąć ogrom oszustwa, jakiego dopuścił się mój szef. Mój telefon nadal dzwonił bez ustanku. Dzwonili obecni i byli pracownicy, którzy zainwestowali w Madoff Investment Securities, a teraz wszystko stracili. Do poniedziałku, kiedy miałam znowu pójść do pracy, szok, jakiego doznałam, przerodził się w gniew. Zaczęłam przeglądać szuflady w biurku i kalendarze w poszukiwaniu jakichś dowodów. Większość ze stu pięćdziesięciu osób zatrudnionych w naszym biurze w Nowym Jorku miała stracić pracę w najbliższych tygodniach. Kilkoro z nas zostało, żeby pomagać śledczym i syndykom masy upadłościowej ogarnąć jakoś cały ten bałagan. Jednak na początku nikt z nami w ogóle nie rozmawiał. Nigdy w życiu nie mieli do czynienia z przestępstwem na tak ogromną skalę i nie bardzo wiedzieli nawet, od czego mają zacząć.

Zajęłam się sprawdzaniem akt z poprzednich lat, mając nadzieję, że jakoś się przydam. Nagle w biurze zaroiło się od śledczych, ale wciąż trzymali się z dala od nas. We wtorek już nie mogłam znieść tej sytuacji. Zawsze się starałam, żeby wszystko było na swoim miejscu, a teraz biuro wyglądało, jakby przez nie przeszło tornado. Wszędzie walały się sterty papierów, a antyczny kufer w gabinecie Berniego, w którym trzymał ważną dokumentację finansową, został otwarty i rozwalony na dwie części. Patrzyłam na rzeźbę za biurkiem Berniego. Wyglądała jak ponadmetrowa śruba. Nabrała dla mnie wtedy zupełnie nowego znaczenia. Pomyślałam, że jesteśmy wszyscy nieźle wkręceni w całą tę kabałę.
Tego już było dla mnie za wiele. Wiedziałam, że jakoś muszę pomóc agentom dowiedzieć się, co się działo u nas w firmie przez te wszystkie lata. Stanęłam na środku biura i krzyknęłam: „Hej, panowie! Jestem sekretarką Madoffa! Mam jego kalendarze spotkań. Na pewno sporo wiem. Może któryś z was ma ochotę ze mną porozmawiać?”.

Bernie rzadko pokazywał swoją ciemną stronę, ale ja ją parokrotnie widziałam. Kiedy kilka lat temu zmienialiśmy ubezpieczyciela, zapytałam go:
- Dlaczego nie włożysz sobie karty ubezpieczenia do portfela, przecież może ci się przydać, kiedy będziesz musiał iść do lekarza.
- A czy ja wyglądam na jakiegoś robola – odpowiedział.

Kiedy przeglądałam kalendarze Berniego z lat 2005 i 2006, zauważyłam, jak krąg jego znajomych i zakres jego działania się powiększały. „Mediolan-Londyn, a jeszcze tego samego dnia Londyn-Teterboro”, tak brzmiał typowy wpis w kalendarzu, kiedy Bernie wybierał się w podróż. Umawiałam go na spotkania z senatorami, ambasadorami, miliarderami i gigantami światowego biznesu. Co dzień przypominałam mu o tym, że ma iść z kimś na lunch czy na kolację, że ma wziąć udział w spotkaniu zarządu czy jubileuszu. Do 2005 roku Ruth i Bernie byli już na samym szczycie i zaczęli wydawać pieniądze na skalę większą niż kiedykolwiek wcześniej. Mieli cztery wspaniałe rezydencje: apartament na poddaszu na Manhattanie, dom na plaży w Montauk, kolejny dom w Palm Beach – wart 9,4 miliona dolarów – i trzypokojowe mieszkanie na strzeżonym osiedlu w Cap d’Antibes na południu Francji. Bernie miał obsesję na punkcie bycia w stałym kontakcie ze wszystkimi. W Cap d’Antibes miał zainstalowany system wideokonferencyjny, dzięki któremu komunikował się z biurami w Nowym Jorku i w Londynie. Kiedy go pierwszy raz użyliśmy i zobaczyłam twarz Berniego na ekranie, pierwsze, co usłyszałam, to było:
- Eleanor, to wideo-coś tam dodaje ci z pięć kilogramów.
- Wielkie dzięki, Bernie – odparłam.
Przez całą rozmowę tak mnie drażnił, aż w końcu wyłączyłam głos.
Dla Berniego i Ruth najcenniejszym, co posiadali, był ich wart 7 milionów dolarów jacht, który stał zacumowany niedaleko Cap d’Antibes. Nadali mu imię Bull – tak samo nazwały się trzy inne łódki. Madoffowie nigdy nie czuli się lepiej, niż kiedy byli na swoim jachcie i mogli się cieszyć luksusowym życiem. Ta ich ekstrawagancja nie przekładała się na prezenty – raczej nie kupowali sobie nawzajem drogich podarunków. Ale pamiętam, jak pewnego dnia Bernie mnie zawołał do siebie, żeby mi pokazać, co kupił dla żony. Kiedy weszłam do gabinetu, wyciągnął piękny, platynowy naszyjnik w stylu art déco, wysadzany diamentami. Miał chyba z półtora metra długości.
- Kosztował 250 tysięcy dolarów – wyznał. – W życiu nie wydałem takich pieniędzy na biżuterię, ale chciałem, żeby Ruth go miała.
- Szkoda, że to nie ja jestem twoją żoną – odpowiedziałam i się zaśmiałam.
Wtedy wydawało mi się, że to był wspaniały gest Berniego, ale teraz wiem, że naszyjnik był sponsorowany przez klientów, tak samo jak wart 24 miliony dolarów samolot odrzutowy Embraer Legacy z literami „BM” na ogonie, który był własnością Berniego i jego przyjaciela, Eddiego Blumenfelda, dewelopera z Long Island. (Blumenfeld okazał się później jedną z ofiar Madoffa).

Przypomniałam sobie, jak kilka lat wcześniej sekretarkę Levina przyłapano na tym, jak próbowała zdefraudować 6 milionów dolarów z jego firmy. Poszła za to do więzienia, a ja wtedy zapytałam Berniego, co myśli o całej tej sytuacji. „No wiesz, Noel musi też w pewnym stopniu wziąć na siebie odpowiedzialność za to, co się stało”, odpowiedział. „Powinien lepiej dbać o swe finanse. Dlatego właśnie ja księgowość powierzyłem Ruth. Mam pewność, że jej nic nie umknie”. Potem jeszcze, ku mojemu zaskoczeniu, Bernie dodał: „Wiesz, jak to jest, najpierw się zabiera tylko troszeczkę, może jakieś kilkaset czy parę tysięcy dolarów. Potem uchodzi ci na sucho i dobrze się z tym czujesz, i zanim się zorientujesz, to już lawina zdążyła się posypać i jest nie do opanowania”.
Myślę, że dokładnie tak stało się z Berniem.

W poniedziałek po zatrzymaniu Berniego zadzwonił telefon na prywatnej linii, z której korzystali tylko członkowie rodziny Madoffów.
- Eleanor, mówi Ruth.
- Jak się czujesz?
- W porządku – odpowiedziała. – Eleanor, strasznie mi przykro z powodu tego, co się stało.
- Jakoś przeżyję – odparłam.
- Boję się, że Bernie może stracić telefon – powiedziała, a ja od razu wiedziałam, o co chodzi. Bernie miał obsesję na punkcie swojego telefonu, a syndycy masy upadłościowej zamrażali cały majątek. To była tylko kwestia czasu, kiedy wszystkie telefony, w tym komórka Berniego, zostaną odłączone, a ludzie nie będą mogli się już z nim skontaktować. Ruth powiedziała, że próbowała zmienić sposób rozliczenia konta telefonicznego, ale usługodawca zażądał kodu PIN, a ona go nie zna. Powiedziałam, że zobaczę, co da się zrobić. Kiedy odłożyłam słuchawkę, postanowiłam, że nic w tej sprawie nie zrobię. Syndycy mówili nam, że nie możemy udzielać nikomu żadnych informacji bez ich zgody. Już nie oddzwoniłam do Ruth. Za to godzinę później znów zadzwoniła prywatna linia.
- Masz ten PIN? – dopytywała się Ruth.
- Ruth, nie wiem, co ci mam powiedzieć. Syndycy nie pozwolili nam nic robić – odpowiedziałam. A w duchu jeszcze pomyślałam: „Czy nie dociera do nich, że to już nie jest ich biuro, tylko miejsce popełnienia przestępstwa?”.
Ruth poprosiła, żebym ją przełączyła do innej osoby, ale ona powiedziała jej to samo co ja. Słyszałam, jak krzyczy w słuchawce: „Rób, co ci każę!”. Potem, po krótkiej wymianie zdań, rozłączyła się.
Później znów do mnie zadzwoniła, tym razem prosząc, żebym poszukała jakiejś faktury związanej z ich jachtem. Powiedziałam, że jej poszukam, chociaż dobrze wiedziałam, że tego nie zrobię. Ruth na koniec jeszcze zdążyła dodać ze śmiechem: „Nie musisz o tym wspominać syndykom”.
Więcej już nie odbierałam telefonów na prywatnej linii. Zamiast tego powiedziałam agentom FBI co się stało. Teraz pracowałam dla nich, a nie dla Ruth i Berniego.

Po tym, jak powiedziałam agentom FBI, że chcę z nimi rozmawiać, dwóch z nich poprosiło, żebym poszła z nimi do gabinetu Berniego. Jeden usiadł na jego fotelu.
- Przepraszam, że siadam na miejscu pani szefa – powiedział.
- Nie ma sprawy – odparłam. – I tak z nim już nie rozmawiam.
Zapytał mnie, ile zarabiałam w Bernard L. Madoff Investment Securities.
- Jakieś niecałe 100 tysięcy dolarów rocznie – wyznałam i miałam wrażenie, że mężczyzna zaraz spadnie z krzesła.
- Tylko tyle? – zapytał z niedowierzaniem.

Na kilka dni przed aresztowaniem Bernie wyszedł ze swojego gabinetu i powiedział mi coś, czego nigdy nie zapomnę:
- Eleanor, bardzo mi przykro, że byłem dla ciebie ostatnio taki ostry. – Wziął głęboki oddech i wyciągnął do mnie ręce. Wydawał się zupełnie szczery, głęboko mu współczułam. – Mam ostatnio strasznie dużo na głowie i bardzo mi przykro, że wszyscy to odczuwają.
- Nie martw się, byłeś nawet pocieszny – odpowiedziałam żartobliwie.