Antropocen epoką człowieka [wywiad]

Graptolity to pozostałości kolonialnych planktonicznych zwierząt, które żyły w morzach wczesnej ery paleozoicznej szacunkowo między 500 a 400 milionów lat temu. Są często odnajdywane w osadach morskich – w tym i w Polsce. Graptolity są bardzo użyteczne, gdyż ewoluowały bardzo szybko dając początek sukcesji nowych form, a te mogą zostać użyte przez geologów jako środki do precyzyjnego datowania tych osadów.

Przypisano ją epizodowi zmiany klimatycznej – wzrostowi, a potem kolapsowi ogromnej pokrywy lodowej na ówczesnym biegunie południowym (wówczas były tam południowa Afryka i południowa Ameryka). Wystąpiły duże i gwałtowne zmiany poziomu morza, rozmiaru i chemii oceanu i te zmiany wpłynęły na wiele grup organizmów, w tym także na graptolity, które prawie (ale nie całkiem) wymarły. Ocalałe organizmy zapoczątkowały nowe gatunki graptolitów (i innych organizmów) w następnym okresie – sylurze.

Ludzie wpływali na Ziemię od tysięcy lat. Na szeroką skalę zmiany te rozwinęły się – dla przykładu w zakresie perturbacji globalnych cykli węglowych, azotowych i fosforowych – w ostatnim wieku, z wyraźnie zaznaczoną zmianą od połowy XX wieku. To wydaje się reprezentować najbardziej rozsądną granicę dla antropocenu jako jednostki geologicznej.

Występuje całkiem sporo sygnałów. Spalanie węglowodorów tak samo jak początek globalnego ocieplenia zmieniły chemię izotopową węgla na powierzchni Ziemi poprzez tzw. efekt Suessa*. Można to zaobserwować przykładowo w drewnie oraz w muszlach organizmów, a także w globalnym rozprzestrzenianiu się lotnych popiołów (które można uznać za ‘skamieniały dym’) po świecie. Mamy także sygnatury chemiczne pochodzące ze wzrostu używania nawozów azotowych oraz rozprzestrzeniania się sztucznych izotopów promieniotwórczych. Ludzie wyprodukowali ogromne ilości nowych ‘minerałów’ takich jak plastik oraz nowych ‘skał’ takich jak beton – obecnych teraz w skali globalnej i wchodzących w skład geologicznego zapisu jako mniej lub bardziej trwałe markery. Wyraźne są również efekty biologiczne takie jak wzrost wymierania flory i fauny czy rozprzestrzenianie się gatunków inwazyjnych.

Już mamy znaczące zmiany w zakresie ziemskiego klimatu i biologii. Mogą one stać się dotkliwe i zagrozić ludzkiej cywilizacji w nadciągających dekadach i wiekach. Poprzez kolektywne działanie ciągle możemy zredukować ten zgubny wpływ; członkowie globalnego społeczeństwa powinni zacząć działać szybko i efektywnie w celu uniknięcia ogromnych i szkodliwych zmian.

Jak Ziemia będzie wyglądać za 100 milionów lat bardzo trudno (czy wręcz jest to niemożliwe) przewidzieć – tak samo jak nie można było przewidzieć istnienia dinozaurów w czasach graptolitów czy pojawienia się ssaków (i ludzi) w czasach dinozaurów. Lecz gdybyśmy byli obserwatorami pod koniec kredy (gdy wymierały dinozaury) to mogłoby się stać dla nas jasne, że pojawi się nowy świat i że stary już nigdy nie wróci. Moja książka „The Earth After Us” („Ziemia po nas”) eksploruje łatwiejszą ideę – mówiącą o tym, że pozostałości ludzkiej cywilizacji, części naszych miast i nie tylko, mogą ulec fosylizacji i utworzyć nową warstwę w dalekiej przyszłości, tak jak kości dinozaurów zachowały się dla nas; byśmy mogli je teraz badać.

Te wielkie pytania wychodzą daleko poza moje kompetencje. Potrafię pojąć w jaki sposób ludzie zmienili do tej pory geologię Ziemi, ale zważywszy na gwałtowny rozwój technologiczny; co jest nowością dla tej planety, nie do końca umiem wskazać kierunki, w których ludzkość podąży. W sensie geologicznym to wszystko dzieje się bardzo szybko.

Jeżeli ludzie wymrą i jeśli w dalekiej przyszłości jakiś inteligentny gatunek wyewoluuje, to oczywiście będzie pochodził on z gatunków ocalałych. Nieco filuternie zasugerowałem, że mogą być to szczury (około 30 milionów lat temu, w erze kenozoicznej organizmy spokrewnione ze szczurami wyewoluowały w wieloryby). Innymi kandydatami mogą być koty bądź króliki, a może nawet ośmiornice. Można tutaj eksplorować rozmaite możliwości.

Znowu pytanie poza moimi naukowymi kompetencjami, na które moja odpowiedź nie będzie lepsza od odpowiedzi innych. Na pewno jesteśmy niezwykłym gatunkiem, o niezwykłym potencjale tworzenia i niszczenia. Nieśmiało pragnę zaobserwować, iż kolektywnie nie zawsze byliśmy zbyt skuteczni w zrozumieniu i wzięciu odpowiedzialności za szersze, niezamierzone konsekwencje naszych działań. Czy w tym aspekcie będziemy potrafili się znacząco zmienić? To dobre pytanie.