Słowacja idzie w lewo

Z Partii Demokratycznej Lewicy, która zastąpiła Komunistyczną Partię Słowacji po 1989 roku, został po raz pierwszy wybrany na posła w wyborach w 1992 roku. Sześć lat później jego partia weszła w skład szerokiej koalicji anty-mecziarowskiej. Fico stał się najpopularniejszym politykiem partii (na Słowacji są tzw. głosy preferencyjne, w których głosuje się też na konkretnych kandydatów), ale zaczął wzbudzać coraz większe kontrowersje, m.in. sugerując, że partia SMK (Partia Węgierskiej Koalicji), która reprezentowała interesy mniejszości węgierskiej na Słowacji wzywa do rewizji dekretów Benesza. Jeśli pamiętamy, że na Słowacji żyje ponad 450 tysięcy Węgrów, co stanowi 8,5% populacji kraju - taki głos musiał spowodować problemy.

Ale Fico się tym nie martwił. Wykorzystując swoją popularność założył w 1999 roku swoją własną partię SMER, która miała być odpowiedzią na zawód wynikający z kierunku zmian rządu Mikulasza Dzurindy. Odwoływał się do programu brytyjskich labourzystów i niemieckiego SDP, a swój program nazwał "trzecią drogą". W ciągu sześciu lat wykończył dawnych kolegów - w wyborach w 2002 roku Partia Demokratycznej Lewicy znalazła się poza parlamentem, a SMER został trzecią siłą w izbie z 25 posłami (Rada Narodowa ma 150 miejsc). Dla Fica to było za mało: przed wyborami mówił, że jeśli nie wygra, a Słowacy nie wybiorą nowej drogi - odejdzie.

Ale został, bo SMER miał najwyższy wynik z partii lewicowych, co dodało wiarygodności nowemu liderowi słowackiej lewicy. Pozostał w opozycji do drugiego rządu Dzurindy i zaczął jednoczyć wszystkie środowiska centrolewicy, zyskując członkostwo w międzynarodowej Partii Europejskich Socjalistów.

W kolejnych wyborach był już pierwszy. Gruntowne reformy liberalnego rządu Dzurindy, które realnie dokonały transformacji ustrojowej i gospodarczej na Słowacji zaczynały boleć zwykłych Słowaków. Choć gospodarka kwitła - m.in. po wprowadzeniu podatku liniowego dla firm - na słowackiej prowincji niezadowolenie rosło, doprowadzając ambitnego polityka do ponad 29-procentowego poparcia. Ale cena władzy była ogromna - SMER, który w międzyczasie dorobił się ciągu dalszego nazwy po myślniku - SMER - Socjalna Demokracja - aby zacząć realizować swój program musiał wejść w egzotyczną koalicję z nacjonalistyczną Słowacką Partią Narodową Jana Sloty i LS-HZDS Vladimira Mecziara. Proeuropejski SMER musiał znaleźć swoje miejsce w jednej koalicji z radykalnie antywęgierskim SNS i kontrowersyjnym programem Mecziara, który przecież jeszcze kilka lat wcześniej był głównym powodem, dla którego Unia Europejska miała wątpliwości, co do spełnienia przez Słowację tzw. kryteriów kopenhaskich.

Ta mieszanka nie mogła dobrze funkcjonować. Ekscentryczni ministrowie(m.in. minister Miroslav Jurena, który opuszczając rząd i oskarżając premiera Fica o defraudację zorganizował konferencję prasową... w stodole pod Bratysławą lub afera dot. działań ministra sprawiedliwości, Sztefana Harabina, który próbował zlikwidować słowacki odpowiednik Trybunału Stanu), problemy wizerunkowe (przemowa pijanego lidera SNS, Jana Sloty o "pójściu w czołgach na Budapeszt",który jednocześnie zaatakował... Madeleine Albright!) i kontrowersyjne reformy nie sprzyjały popularności. Skonfrontowany z koniecznością walczenia o radykalnych wyborców, Fico wyraźnie zaostrzał kursanty węgierski. Tuż przed wyborami w 2010 roku (zupełnie inaczej niż w Polsce, na Słowacji zadziwiająco często mimo niestabilności rządy kończyły swoje kadencje w terminie) wszedł w otwarty konflikt z Viktorem Orbanem, który niewiele wcześniej przejął władzę na Węgrzech. Orban otworzył możliwość ubiegania się o podwójne obywatelstwo dla słowackich etnicznych Węgrów (efekt Traktatu z Trianon), nadające m.in. uprawnienia do głosowania w węgierskich wyborach; Fico odpowiedział ostrymi oświadczeniami i sankcją ograniczenia pracy w służbach publicznych tylko dla Słowaków, odbieraniu słowackiego obywatelstwa osobom, które skorzystają z oferty węgierskiego premiera i zaostrzeniem ustawy językowej.

Konferencja ministra Miroslava Jureny i nagranie Jana Sloty:

Ta retoryka nie przyniosła mu sukcesu. Fico ponownie wygrał wybory,ale nie był w stanie stworzyć koalicyjnej większości, poniekąd przypadkiem "zjadając" swoje sojusznicze partie. Po raz pierwszy w historii Vladimir Mecziar i jego partia znaleźli się poza parlamentem,a Narodowa Partia Słowacji prześlizgnęła się tuż nad progiem wyborczym. Słowacja odrzuciła retorykę wrogości, podejrzeń, oskarżeń i ataków wybierając łagodny wizerunek pierwszej kobiety premier, Ivety Radiczowej, która z trudem złożyła szeroką centroprawicową koalicję stabilną większością. Szybko jednak okazało się, że spoiwo w postaci chęci odsunięcia od władzy Fica nie wystarcza - koalicja, głównie za sprawą sprzeciwów lidera liberalnej partii ekonomisty Richarda Sulika,Wolność i Solidarność (Sloboda a Solidarita) średnio co kilka tygodni była zagrożona. Kolejne tematy zwiastowały poważne problemy z utrzymaniem władzy, a premier Radiczova kilkukrotnie groziła odejściem w razie braku porozumienia. Kiedy w listopadzie 2011 roku zagrożone zostało przyjęcie przez Słowację Europejskiego Mechanizmu Stabilizacji Finansowej (jako jedyne państwo w strefie euro), premierka połączyła głosowanie nad jego przyjęciem z wotum zaufania, skupiając uwagę całej europejskiej opinii publicznej na Bratysławie (brytyjski "Guardian"zrobił nawet specjalną tabelkę "czym jest Słowacja"). Sprzeciwiająca się "polityce łamania traktatów i ratowania na siłę", jak to ujął Sulik, Wolność i Solidarność zagłosowała przeciw, obalając swój własny rząd w sprzeciwie wobec reakcji Unii Europejskiej wobec kryzysu.Robert Fico, choć mógł wesprzeć pozostałe partie koalicji, bo sam również popierał Fundusz, wstrzymał się od głosu. Po głosowaniu oświadczył: "Ten rząd nie był w stanie unieść odpowiedzialności za kraj". W powtórzonym głosowaniu zagłosował za, a Mechanizm ostatecznie został przyjęty - ale ceną były przedterminowe wybory.

W konsekwencji centroprawicowe partie musiały zmierzyć się z kolejnymi zarzutami. Po braku odpowiedzialności za politykę kraju i narastających problemach gospodarczych Słowacji, furorę zaczęła robić tzw. "sprawa Goryla", raport słowackiego wywiadu o nieprawidłowościach przy prywatyzacji za drugiego rządu lidera SDKU Mikulasza Dzurindy (dokument dotyczy lat 2005-2006) który w nieznanych okolicznościach wyciekł do opinii publicznej. Trudno powiedzieć, ile prawdy jest w tych zarzutach - ale zmęczenie polityką po upadku centroprawicowego rządu sprawiło, że w kraju rozpoczęły się wielotysięczne demonstracje przeciwko rządowi,który trwał w funkcji rządu tymczasowego do wyborów. Znane z polskich ulic obrazki z ludźmi, którzy zakrywali twarz maskami Anonymous miały swoje niemal lustrzane odbicie na ulicach słowackich miast - z tą różnicą, że ulice pokryły się... gorylami. - Problem "Sprawy Goryla"pogarszany był przez narastającą złość na niechętnego zmianie na czele partii Mikulasza Dzurindy i decyzję znacznie popularniejszej premier Radiczowej o wycofaniu z polityki, w efekcie nie biorąc nawet udziału w kampanii wyborczej - mówiła w rozmowie ze mną Karen Henderson z Uniwersytetu w Leicester, czołowy autorytet w dziedzinie polityki środkowoeuropejskiej na brytyjskich uniwersytetach, autorka książki o Słowacji "The Escape from Invisibility", z którą razem obserwujemy słowacką politykę od jesiennych głosowań nad "eurowałem".

Czego spodziewać się po wyborach? Z parlamentu wypadły obie nacjonalistyczne partie słowackie - do Mecziara dołączył Jan Slota,którego SNS znalazło się tuż poniżej progu wyborczego. To wpłynie na politykę SMERu, który nie będzie musiał tak ostro grać kartą węgierską, wykorzystując fakt, że rząd Orbana w Budapeszcie i tak musi mierzyć się w prawniczej szermierce z Komisją Europejską. Jednocześnie jednak Bratysławie będzie krytykować Orbana znacznie łatwiej, bo w przeciwieństwie do poprzedniego rządu, SMER w Parlamencie Europejskim znajduje się w innej frakcji niż węgierski Fidesz. Karen Henderson, z którą o tym rozmawiałem potwierdza moje słowa: - Fico jest w znacznie łatwiejszej sytuacji niż poprzednio i jego wystąpienie w noc wyborczą było naprawdę ugodowe i proponujące współpracę wszystkim słowackim siłom politycznym. Co więcej, mimo potężnego wsparcia węgierskich mediów pod rządami Orbana, poza parlamentem znalazła się bardziej nacjonalistyczna Partia Węgierskiej Koalicji, a jedyną reprezentacją słowackich Węgrów będzie centrowa i zróżnicowana etnicznie partia Most-Hid, która stosuje dość rozsądną retorykę. To właśnie ta partia była rozpatrywana jako potencjalny partner Fica, gdyby ten nie uzyskał większości - tłumaczy.

Trudno jednak uwierzyć, że zmienił się sam Robert Fico, a nie tylko sposób, w jaki kominikuje się ze społeczeństwem. Ten silny, dość cyniczny polityk zapewne zacznie budzić kontrowersje już w pierwszych tygodniach po wyborach, proponując swoją wizję państwa i lawirując w poszukiwaniu konstytucyjnej większości do wprowadzenia najważniejszych zmian. Po raz pierwszy jednak Słowacy będą mieli możliwość klarownego sprawdzenia rządu - bez rozmywania odpowiedzialności na koalicjantów.

Opozycji pozostaje się przyglądać, merytorycznie krytykować i przegrupować swoje szeregi. Już mówi się o zmianie na stanowisku lidera SDKU, gdzie Dzurindę miałaby zastąpić ponownie kobieta, która zyskała ogromną popularność - dotychczasowa minister sprawiedliwości, Lucia Żitnańska (z którą zresztą kiedyś rozmawiałem w Krynicy i która bardzo lubi Polskę - to ponownie coś, co łączy ją z Radiczową, która rozumiała język polski dzięki temu, że jej mama mieszkała w przeszłości w Warszawie).

A póki co: Słowacja idzie w lewo.