fot. Wojciech Barczyński
Reklama.
Sikorski "zdefiniował" „murzyńskość” jako posiadanie „bardzo płytkiej dumy i niskiej samooceny” czy też „robienie komuś laski” i praktycznie nikogo to nie zaskoczyło. I ten smutny fakt mówi najwięcej o konotacjach znaczeniowych tego słowa, które powinno już dawno odejść na emeryturę. Zaś to, jak często na portalach społecznościowych komentowano to wydarzenie powtarzając jak to „Polacy są murzynami Europy” tylko to potwierdza.
Wymówki Sikorskiego, jakoby odnosił się do Negritude, ruchu literackiego z lat 30. XX wieku nie ma sensu nawet brać na poważnie. Obawiam się, że minister po raz pierwszy spotkał się z tym ruchem właśnie szukając dobrej wymówki i mogę mieć tylko nadzieję, że znalazłszy ją poświęcił choć dłuższą chwilę, by zapoznać się z którymś z poetów, a może nawet poczytał Langstona Hughesa, który był jedną z inspiracji dla francuskich autorów.
Wracając do emerytury „Murzyna”: spodziewam się kolejny raz lawiny komentarzy typu: „dla mnie bardziej obraźliwe jest słowo czarny niż Murzyn” (cytuję typową wypowiedź osoby białej), „polska tradycja pozwala na używanie słowa Murzyn”, „i co dalej? Może dojdziemy do Afro-Polaka?”. Tego typu komentarze pojawiają się za każdym razem, gdy temat „Murzyna” powraca (a powraca od dobrych kilku lat). Możliwe że w obronie tradycji, możliwe, że wynikają ze szczerego przekonania o neutralnym znaczeniu tego słowa (bo przecież dla kogoś to słowo może mieć neutralne znaczenie). Zdają się one jednak ignorować to, na co zwrócił uwagę Andrzej Koraszewski: „Słowa są rażące, potrafią być bardzo bolesne, nawet jeśli wypowiadającemu wydaje się, że używał je w zupełnie neutralnym znaczeniu. Mogą nawet razić ludzi głoszących teorię, że słowa wypowiadane jako neutralne nie powinny nikogo razić. A co, jeśli mimo tego, że nie powinny jednak rażą? Jeśli wręcz bolą?”.
Nie musimy zresztą udawać, że „Murzyn” jest słowem neutralnym. Wystarczy zajrzeć do Słownika Języka Polskiego PWN, by dowiedzieć się, że połowa definicji słowa ma charakter pejoratywny:
3. pot. «ktoś, kto wykonuje pracę za kogoś bez ujawniania swego nazwiska»
4. pot. «ktoś, kto ciężko pracuje i jest wyzyskiwany»
logo
Mem, który szybko zyskał popularność w sieci Facebook.com

Na emeryturę odsyłają „Murzyna” językoznawcy, w tym m.in. profesor Marek Łaziński z Uniwersytetu Warszawskiego (warto zapoznać się z jego artykułem na ten temat pod tytułem: „Murzyn zrobił swoje. Czy Murzyn może odejść? Historia i przyszłość słowa „Murzyn” w polszczyźnie” z roku 2007). Profesor Łaziński, odpowiadając na pytanie w poradni językowej PWN zwrócił uwagę, że „polski Murzyn, mimo lepszego pochodzenia niż Negro, także obrósł obraźliwą frazeologią i dlatego widać dążenia do automatycznej zmiany słów” oraz „słowo Murzyn ustąpi w końcu miejsca Czarnemu na zasadzie automatycznego dostosowania do innych języków europejskich”.
Przykłady tego „obrośnięcia” (by nie mówić ciągle o „wpadce” Sikorskiego) podaje też psycholog międzykulturowy Dominika Cieślikowska. Pytana, czy „Murzyn” jest neutralne odpowiedziała jasno:
Nie jest neutralne. Ma pejoratywne znaczenie ze względu na konotacje społeczne. Mówi się "biały Murzyn", "Murzyn zrobił swoje, Murzyn może odejść". To są określenia wyrobnika, niewolnika, sługi. Kogoś, kto ma być podporządkowany.
A przecież od ponad 20 lat można znaleźć najkrótsze wyjaśnienie przyczyn dla zmiany w naszym słownictwie autorstwa Zbigniewa Marcina Kowalewskiego. Zauważył on, że w Polsce zignorowano zmiany, które zaszły w Stanach Zjednoczonych od lat 60. XX wieku. Przestano wtedy używać słowa Negro, ze względu na to, iż zostało uznane za posiadające negatywne konotacje i będące obraźliwe dla Afroamerykanów. W Polsce zaś zarówno tłumacze jak i autorzy tej zmiany nie chcą zauważyć. Nawet w książkach o Afroamerykanach i Stanach Zjednoczonych, co czasem prowadzi do absurdalnej sytuacji, kiedy zdanie, w którym pojawia się w oryginale „black”, „Negro” oraz „Afro-American” tłumaczone będzie tylko słowem „murzyn”. W książce „Rap. Między Malcolmem X, a subkulturą gangową" Kowalewski stwierdza:
piszemy Czarny (Black) a nie Murzyn (Negro), gdyż ten ostatni termin, uznany przez czarną społeczność, za obraźliwy i rasistowski, pod jej presją wyszedł z użycia w USA w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, czego polskie mass-media uparcie nie chcą przyjąć, do wiadomości.
Czy ten kolejny, ewidentny przykład negatywnych konotacji znaczeniowych słowa „Murzyn” sprawi, że wreszcie odeślemy to słowo na emeryturę (i okaże się to niewątpliwym „sukcesem” i „zasługą” ministra Sikorskiego)? Chciałbym powiedzieć, że tak, ale nie jestem o tym przekonany. Wolę za to powtórzyć za Dominiką Cieślikowską i dalej walczyć z tymi wiatrakami:
Wielu moich znajomych używa określenia "Murzyn". Tłumaczę im, w jakim znaczeniu to słowo dziś funkcjonuje, i że wiem od niektórych Afrykańczyków, że to ich rani. Jeśli chcesz być w niewrażliwej większości, twój wybór. Ja słowo "Murzyn" skreśliłam.”