Farmaceutów nie trzeba przekonywać, że od sposobu przechowywania leków zależą ich właściwości, to oni bowiem najgłośniej protestują przeciwko sprzedaży produktów leczniczych w każdym z tych miejsc, w których nikt nie dba o właściwą temperaturę czy wilgotność pomieszczeń.
Czy można zastąpić farmaceutę? Czy sprzedaż leków w obrocie pozaaptecznym jest bezpieczna dla zdrowia Polaków?
Właściwe przechowywanie produktów leczniczych oznacza przestrzeganie rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie podstawowych warunków prowadzenia apteki.
Co mówi prawo?
Dokument ten szczegółowo określa między innymi warunki przechowywania produktów leczniczych i wyrobów medycznych oraz sporządzania leków recepturowych i aptecznych, także sposób prowadzenia dokumentacji kupowanych, sprzedawanych i sporządzanych produktów leczniczych.
Rozporządzenie mówi jednak i o sprawach tak podstawowych, jak konieczność przechowywania w aptece leków w sposób gwarantujący zachowanie ich jakości. Wymaga to pomieszczeń czystych, suchych, odpowiednio wentylowanych, w których przechowywane produkty zabezpieczone są przed działaniem promieni słonecznych.
Przechowywanie leków wymaga więc staranności, zabezpieczenia przed zakurzeniem, zabrudzeniem i zniszczeniem. Leki nie mogą bezpośrednio dotykać ścian i podłóg w miejscu składowania.
Oddzielnie należy przechowywać leki gotowe do stosowania wewnętrznego oraz leki do stosowania zewnętrznego. Szczególne wymagania stosuje się wobec środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów grupy I-R; w ich przypadku stosuje się dodatkowo przepisy ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Warto też dodać, że surowce farmaceutyczne przeznaczone do sporządzania leków recepturowych i aptecznych należy przechowywać w opakowaniach fabrycznych bądź naczyniach czytelnie i trwale oznaczonych, odpowiadających ich właściwościom i zabezpieczonych przed wpływem światła, kurzu i przenikaniem zapachu.
W pomieszczeniach, w których produkty lecznicze są przechowywane, obok właściwej temperatury powinna być też zapewniona właściwa wilgotność (do 70 proc.). Muszą być one wyposażone w termometr i higrometr, a odczyty z nich dokonywane powinny być zapisywane co najmniej dwa razy dziennie w zeszycie kontroli. Zarówno termometr, jak i higrometr powinny mieć przebadaną precyzję i dokładności pomiarów. Wszelkie zapisy dotyczące przechowywania leków powinny być przedstawiane kontrolującym aptekę inspektorom farmaceutycznym; ponieważ to na farmaceucie ciąży dowiedzenie, że przechowywał leki we właściwych warunkach, prowadzenie takich zapisów może skutecznie chronić jego interesy. Oczywiście, monitorowana powinna być również temperatura w lodówkach.
Co zaleca producent?
Druga kwestia to przestrzeganie zaleceń wytwórców leków co do sposobu ich przechowywania. A to wymaga systematycznego powracania do ulotek, bo producent mógł zmienić swoje zalecenia w tym względzie.
Przechowywanie leków we właściwych warunkach ułatwia wydzielenie w szafkach półek lub całych szafek dla grup leków – osobno do stosowania wewnętrznego i zewnętrznego. Znaleźć się w nich powinny wszystkie produkty, które wymagają temperatury pokojowej, a więc od 15 do 25 stopni Celsjusza. Jednocześnie wyznacza to widełki, w jakich utrzymywana powinna być stale temperatura w aptece; nigdy nie powinna spaść poniżej 15 stopni ani przekroczyć 25 stopni. Zimą wymaga to odpowiedniego ogrzewania pomieszczeń, latem może oznaczać potrzebę ich klimatyzowania.
Również w przypadku leków, które muszą być przechowywane w lodówkach (w temperaturze 2 – 8 stopni Celsjusza), należy dokonywać pewnych podziałów i na przykład szczepionki i insuliny trzymać na środkowej półce w lodówce, co zapewnia największą stabilność temperatury.
Odpowiedzialność farmaceuty za sposób przechowywania leków kończy się z chwilą, gdy pacjent opuszcza aptekę. Jednak jeśli kupił produkt wymagający tzw. zimnego łańcucha dystrybucyjnego, a więc na przykład szczepionkę, która powinna być przechowywana w lodówce, należałoby wydać pacjentowi lek w opakowaniu termoizolacyjnym z zapisaną datą i godziną wydania z apteki. Oczywiście, na nic zda się to opakowanie, jeśli pacjent będzie przez kolejne dwa dni woził je w samochodzie, jednak jeśli postąpi zgodnie z pouczeniem farmaceuty, lek nie zostanie poddany oddziaływaniu zbyt wysokich temperatur, a tym samym jego właściwości nie zostaną zmienione.