Szaleńcy z Iraku

Pierwsze zdanie – „W ośrodku przyjmowania uchodźców każdy ma dwie wersje opowieści – jedną prawdziwą i drugą do rejestru.”

Najpierw był Libijczyk z pochodzenia, Hisham Matar ze swoją świetną „Anatomią zniknięcia”, o której pisałem kilka tygodni temu, a teraz trafił mi się jeszcze bardziej egzotyczny literacko strzał - Irakijczyk Hasan Blasim. No bo czy zna ktoś jakiegoś współczesnego irackiego pisarza? W ogóle jakiegokolwiek autora z Iraku? Rejony Bliskiego Wschodu (Irak, Iran, Syria) kojarzyły mi się do tej pory jedynie z "Baśniami Tysiąca i Jednej Nocy" czyli przygodowymi legendami opisanymi eleganckim, nieco archaicznym językiem, które czytałem jako młody chłopiec. I tyle w tym temacie. A teraz, wraz z lekturą zbioru krótkich opowiadań „Szaleniec z Placu Wolności”, dane mi było poznać kawałek świeżej, współczesnej literatury z tego rejonu. Kawałek, zaskakujący i naprawdę wyśmienity.

Tytuł tej książki mógłby równie dobrze nosić tytuł „Szaleńcy z Placu Wolności”, bo osób szalonych i postaci niezwykłych jest w nim bez liku. Nie znajdziecie tu ani jednego, tak do końca normalnego bohatera. Jest za to facet, który w swoim mieszkaniu widzi wilka, emigrant podróżujący ze szczątkami swojej matki, sprzedawca z targu, który pewnego dnia „…znalazł pomiędzy rybami pizdę samobójczyni…”, mężczyzna, który żeby przeżyć zjada palce ukochanej, sanitariusz zmuszany do odgrywania roli terrorysty w filmikach kręconych przez przekazujących go sobie różnych porywaczy i ekstremistów, redaktor otrzymujący przesyłki od żołnierza, która nie żyje czy sprzątacz usuwający w Iraku skutki eksplozji, który po otrzymaniu azylu w Holandii zmienia nazwisko na Carlos Fuentes. Nienormalni bohaterowie to oczywiście nie wszystko, są jeszcze takie na przykład oniryczne, totalnie odjechane i wprost genialne sceny:

Już po tym fragmencie, a nawet po kilku wcześniejszych zajawkach o bohaterach opowiadań można domyślić się, jakim rodzajem pisania para się Blasim. Tak, to makabreski, tragifarsy i groteski. To oniryzm, surrealizm, absurd i kapitalny czarny humor. To eksperymentalny, momentami nieco wulgarny, pozbawiony zbędnych zabiegów stylistycznych język. Nowatorska forma, wartka akcja, dynamiczna narracja i swego rodzaju, charakterystyczny „filmowy” sposób przedstawiania opowieści. A wszystko to po to, by unikając bezpośredniego języka, nie epatując tragizmem i brutalnością z jednej strony, a z drugiej tanim sentymentalizmem – ukazać życie zwykłych ludzi „pokaleczonych” przez przemoc, wojnę, rewolucje, biedę, nienawiść i codzienny strach. I co równie istotne, pokazać te wszystkie traumy kompletnie odcinając się od polityki. Jak mówi sam autor w wywiadzie udzielonym tłumaczce książki, Agnieszce Piotrowskiej: „Natomiast ktoś taki jaj ja, kto urodził się na zgliszczach wojen… ateista… wściekły z powodu wszelkich okrutnych klęsk swojego kraju… traktuje literaturę bardziej jako sztukę niż politykę…” A trzeba przyznać, że sztuka to najwyższych lotów i choć to dopiero luty już zaryzykuję stwierdzeniem, że dla mnie będzie to jedna z najlepszych pozycji całego 2013 roku.

Literackie tropy: trochę Bruno Schulza, trochę Etgara Kereta, trochę Rolanda Topora.

Inne tropy: Hasan Blasim to nie tylko prozaik, ale także poeta, eseista i doceniany filmowiec. Z powodu sprzeciwiania się cenzurze w Iraku, on i jego bliscy byli narażeni na represje. W efekcie Blasim musiał uciekać z Bagdadu i zmienić nazwisko. W 2004 roku wyemigrował z irackiego Kurdystanu do Finlandii, gdzie mieszka do dziś. Marzy o powrocie do kraju.
Powyższym tom opowiadań to jego literacki debiut, który ukazał się w 2009 roku w języku angielskim. Edycja arabska ukazała się dopiero trzy lata później i do tego w ocenzurowanej wersji.