„Plemię”: wyjątkowe kino z Ukrainy

W „Kle” rodzice, trzymanych w izolacji dzieci, uczą je wypaczonej formy języka. I tak na przykład w ich domu „klawiatura” oznacza „waginę”, a „krzesło” to „morze”. Chodzi bowiem o izolację od technologii i zewnętrznego otoczenia – inaczej doszłoby do zaburzenia patologicznego systemu. „Attenberg” z kolei pokazuje imitację komunikacji zwierząt, dzięki czemu język nabiera formy pierwotnej. „Plemię” przedstawia komunikację i odizolowaną, i pierwotną.

Film opowiada o nastolatkach ze szkoły z internatem dla głuchoniemych na Ukrainie. Wszyscy, łącznie z dyrektorką i nauczycielami, posługują się w niej językiem migowym. Tworzą tym samym pewną zamkniętą strukturę językową zrozumiałą tylko dla nich samych, a język migowy przypomina ten stosowany przez dawne plemiona. Odizolowany zostaje nawet sam widz, chyba że zna migową formę komunikacji. Nie usłyszymy bowiem ani jednego dialogu i nie zobaczymy napisów, które tłumaczyłyby komunikację postaci. Mimo to początkowa dezorientacja zamienia się w zrozumienie fabuły i relacji między postaciami.

Z tego wszystkiego wyłania się okropny obraz zdegenerowanych młodych ludzi i tak samo zepsutych dorosłych. W plemieniu nie liczą się bowiem uczucia – liczy się przetrwanie. Brak zasad moralnych, a raczej wytworzenie własnych – skrzywionych – to nie tylko efekt odosobnienia, ale i wszechobecnej biedy. Internat uderza nad wyraz skromnym wyglądem: dotknięte zębem czasu meble i niszczejące prycze w pokojach, tandetnie pomalowane korytarze. Wszechobecna bieda powoduje, że dziewczynom wystarczy ładny t-shirt, by ulec pokusie prostytucji, a chłopcy są gotowi na wszystko dla odrobiny pieniędzy i zabawy zakrapianej alkoholem. Surowy wygląd przypomina stylistyczne rozwiązania z „Kła”, „Alp” i „Attenberga”. I podobnie jak greckie kino, „Plemię” nie szczędzi surowej, wręcz naturalistycznej przemocy i bardzo realistycznie wyglądającego seksu.

Dzieło jest nastawione na szokowanie przemocą, ale zrobiono to jednak ze sporym wyczuciem. Szybko staje się także zrozumiałe, że reżyser zafunduje nam makabryczny – celowo przesadzony – finał. Wszystko dla wywołania jak największego szoku u widza. Prawdziwa przemoc zaczyna się, kiedy nowy uczeń zakochuje się z czasem w dziewczynie parającej się prostytucją, co prowadzi do konfliktu między nim a pozostałymi członkami plemienia. Odtąd dotychczasowe braterstwo znika, bo najważniejsze jest dobro grupy.

„Plemię” to jedno z najlepszych dokonań ukraińskiej kinematografii – odważne, bezkompromisowe i oryginalne. Dosłowna, naturalistyczna przemoc w połączeniu z metaforą plemienną i nietypową narracją tworzą niekonwencjonalny i pozostający w pamięci film. W swoim debiutanckim pełnometrażowym dziele Myroslav Slaboshpytskiy pokazuje, że – pomimo ogromnego rozwoju cywilizacyjnego – w trudnych warunkach nadal mentalnie jesteśmy prymitywnym plemieniem.