By republika pozostała republiką. ROZMOWA z Janem Škvrňákiem

Nastąpiła zmiana, mam nadzieję, że tylko krótkotrwały regres. Do tego momentu oficjalna wersja historii była całkiem jasna i podzielana przez więszkość wyborców. Havel i jego przyjaciele z Karty 77 stanęli na czele Aksamitnej rewolucji i zaprowadzili demokrację, wraz z wolnym rynkiem. Przebiegła prywatyzacja, która pomimo wielu 'mafijnych' praktyk była potrzebna. Republika Czeska „wróciła do Europy”, do której zawsze należała. Nad rozwojem tej sytuacji czuwały dwie główne partie – prawicowa ODS i lewicowa ČSSD.

Narracja Andreja Babiša była inna. Porewolucyjny rozwój był jak Palermo, jak Matrix tradycyjnych partii. A on przyszedł by wymieść korupcję. Będzie prowadził państwo jak firmę. Do tego prostego schematu nie można było mieć zarzutów. Ale prawda jest taka, że Babiš w czeskim Palermo się wzbogacił. Chce zwiększyć swoje zyski i nie dostać się do więzienia.

Zmieniło się podejście do wyborów. Wcześniej zwracano większą uwagę na programy i partyjne umiejętności prezentowania ich. Teraz okazało się, że wyraźniejszą rolę odgrywa prosty, medialny przekaz. Z tego czerpał Babiš, nastawiony przeciwko migrantom Okamura, czy Piraci. Emocje zaczęły przeważać nad rozumem i faktami. Ale preludium do tego odegrało się już w momencie upadku wielkich partii i pojawienia się takich projektów jak ugrupowanie Rzeczy Publiczne ( Věci Veřejné) – biznesowy projekt pewnego szefa agencji ochroniarskiej...

Wcale nie trwało długo, może nawet o tydzień krócej niż ostatnio (przy rządzie ČSSD, ANO oraz KDU-ČSL). W Niemczech wciąż negocjują, a przecież wybory były tydzień wcześniej niż w Czechach. Dziwne jest to całe „negocjowanie” Babiša. Krótko po wyborach ogłosił, że najbliżej mu do ODS i Piratów, ale w ogóle z nikim nie rozmawiał. Zamiast tego wciąż prowadził kampanię i jeździł po kraju.

Do tego stopnia, że SPD Okamury oraz komuniści zaczeli się wręcz Babišowi narzucać. Wraz z nim udało im się podzielić ważnymi stanowiskami w izbie posleskiej. W końcu Babiš przedstawił rząd mniejszościowy, stworzony z jego byłych ministrów i łączonych z nim bezpartyjnych urzędników (np. szefowa urzędu finansowego, która likwidowała jego ekonomiczną konkurencję). Nie zdradził, czy ma potrzebne wsparcie dla tego rządu. Nie jest do końca jasne, o co mu chodzi. Czy chce naprawdę rządzić, czy liczy na kolejne, szybkie wybory, które dadzą mu jeszcze więcej głosów. Pewne jest jedno: swoje kroki konsultuje z prezydentem Zemanem, który walczy o kolejną kadencję. Głosowanie o wotum zaufania dla rządu, odbędzie się na kilka dni przed wyborami prezydenckimi. Babiš czeka jakie będzie stanowisko partii po pierwszym wotum zaufania. Być może oczekuje zmiany podejścia ČSSD, ODS i KDU w obliczu kolacji ANO z SPD Okamury i komunistami. Szantażuje bądź rządem mniejszościowym, bądź koalicją z wyżej wymienionymi aktorami.

Raczej Berlusconi, niż Trump. Trump kilka razy w swoim życiu zabnkrutował i prawdopodobnie miałby więcej pieniędzy, gdyby pozwolił im spokojnie leżeć w banku. Babiš najbardziej podobny jest do wschodnich oligarchów. Człowiek zrodzony ze starego reżimu, który w erze transformacji szybko zwiększył swój majątek. Urodził się w Bratysławie, w rodzinie komunistów. Jego ojciec negocjował umowę GATT, matka pracowała w katedrze marksizmu-leninizmu. Młody Andrej studiował we Francji i Szwajcarii, potem na Uniwersytecie Ekonomicznym w Pradze. W latach 80-tych pracował w wydziale handlu zagranicznego (przedsiębiorstwo Petrimex), był członkiem partii, informatorem StB o pseudonimie Bureš. W połowie lat 90-tych założył w Pradze firmę Agrofert, siostrzaną firmę wspomnianego Petrimexu...To wtedy zaczyna się jego marsz po wielkie pieniądze. Firmę Agrofert przejął w typowy dla swoich praktyk sposób: przy pomocy szwajcarskiego przedsiębiorstwa swoich kolegów ze studiów, podniósł kapitał zakładowy. W szybkim czasie staje się znaczącym graczem na rynku petrochemicznym. Zaczyna inwestować do rolnictwa i przemysłu spożywczego. Na przełomie tysiącleci dobrze żył z politykami ČSSD i ODS, dzięki nim łatwo prywatyzował państwowe przedsiębiorstwa, zyskiwał państwowe i europejskie dotacje. W roku 2011 przyszedł mu do głowy pomysł, że zamiast korumpować zdyskredytowanych polityków, uchroni swój biznes i podniesie zyski dzięki bezpośredniemu uczestnictwu w polityce. Zakłada ANO 2011. Mówi się, że to partia wodzowska. Użyłbym raczej określenia – menadżerska. Babiš jest jej właścicielem – posiada nawet prawa autorskie...W roku 2013 uzyskał w wyborach 18% - drugie miejsce. Dało mu to fotel ministra finansów, z którego odszedł na krótko przed ostatnimi, zwycięskimi dla siebie wyborami, z powodu zarzutów o wyłudzenie dotacji unijnych przy budowie swojej siedziby, tzw. Bocianiego Gniazda...

Kiedy patrzę jak lewicowi wyborcy przechodzą do obozu populistycznego, myślę, że to już zupełnie nie ma wpływu na sytuację. Historycznie – tak. Naród czeski został pozbawiony szlachty w czasie rekatolizacji. Była ona bądź zamordowana, bądź wypędzona, ewentualnie zasymilowana. Naród tworzyli więc 'selfmademani' z prowincji, którzy uzyskali wykształcenie w różny sposób. Pozostała szlachta czeska nie była zbyt zachwycona odrodzeniem narodowym. Łączyły ją związki z habsburskim dworem panującym i nie życzyła sobie zmian. Podobnie jeśli chodzi o kościół katolicki. Czeski naród musiał sobie poradzić bez tych liderów, nawiązywał na husyckie lub protestanckie tradycje (to tu są te dwa wieki próżni), pogardzał kościołem i szlachtą.

Racja. Ja również się pomyliłem. Oczekiwałem, że umrze na przełomie wiosny i lata. W ciągu tych 4 lat widocznie się postarzał, schudł, ma problemy z chodzeniem. Mówiło się, że ma sztuczną nogę. Ale jak sam twierdzi czuje się świetnie, „opuściła go cukrzyca”. Intelektualnie wciąż jest to niebezpieczny przeciwnik, nie powinno się go skreślać. Z jego perspektywy – wciąż wypełnia cele, które sobie wytyczył.

Mam nadzieję, że nie. Na świecie sytuacja jest zła. Jeśli się coś wydarzy, wątpię by było to pozytywne: coś na wzór czexitu lub totalitaryzm w wersji light według Andreja Babiša? Republika Czeska wciąż potrzebuje dziesięcioleci spokoju, by przezwyciężyć dziedzictwo i krzywdy nie tylko komunizmu, ale także nazizmu i monarchii habsburskiej.

Żeby pozostała republiką, by nie stała się oligarchią z wpływami wschodniego gosudara – włodarza. Żeby wróciła do ideałów, na których w 1918 roku powstała, a których nigdy nie udało się do końca wypełnić. By panowała tu parlamentarna demokracja, by wszystkie grupy społeczne były równe przed prawem. Niech ciężko pracujący fizycznie żyją w godnych warunakach. W końcu – żeby Republika Czeska dzięki swoim umiejętnościom i rozwojowi dokładała skromną cegiełkę do światowego rozwoju.