W kilku zdaniach o... HPV

Polska jest krajem, w którym powiedzenie „lepiej zapobiegać, niż leczyć” jest powszechnie znane, ale niestety rzadko stosowane w praktyce. Mam wrażenie, że większość osób, szczególnie młodych, cechuje przekonanie „mnie ten problem (zdrowotny) nie dotyczy” i nie inwestuje w sposób świadomy we własne zdrowie. Istotna rola promocji zdrowia wciąż wydaje się być niedoceniana również przez decydentów. Zdarza się nawet, że narzędzia wykorzystywane w profilaktyce chorób (np. szczepienia) bywają obiektem ataków, co w konsekwencji może mieć negatywny wpływ na stan zdrowotny Polek i Polaków.

Polska jest również krajem, który ma jeden z najwyższych w Europie wskaźników śmiertelności z powodu raka szyjki macicy. W jaki sposób możemy obniżyć ten wskaźnik? Przede wszystkim przy pomocy profilaktyki wtórnej – cytologii. Od pewnego czasu mamy możliwość zastosowania profilaktyki pierwotnej w postaci szczepień przeciwko HPV.

Wirus brodawczaka ludzkiego (ang. Human Papillomavirus – HPV) należy do najbardziej rozpowszechnionych infekcji przenoszonych drogą kontaktów seksualnych. Odkrycie roli HPV w patogenezie nowotworu zaliczamy do ważniejszych odkryć w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy.

Możemy wyróżnić ponad 100 typów HPV. Zakażenie większością z nich przebiega bezobjawowo, co oznacza że nie mamy świadomości własnego zakażenia i możemy przekazywać je kolejnym partnerom i partnerkom seksualnym. Typy onkogenne HPV mogą powodować zmiany przednowotworowe i nowotworowe pochwy, sromu, prącia, odbytu, jamy ustnej, gardła czy krtani. Typy HPV 16 i 18 odpowiadają za blisko 80% przypadków raka szyjki macicy u kobiet oraz blisko 90% nowotworów u mężczyzn spowodowanych zakażeniem HPV. Typy niskoonkogenne 6 i 11 są przyczyną około 95% przypadków brodawek płciowych.

W jaki sposób dochodzi do zakażenia HPV? Zazwyczaj poprzez kontakty seksualne. Najczęściej zakażeniu ulega się w początkowym okresie aktywności seksualnej. Możliwe są też inne, ale rzadsze drogi zakażenia. Szacuje się, że nawet do 80% osób w swoim życiu ulega zakażeniu HPV.

W jaki sposób możemy uodpornić się przed zakażeniem HPV? Warto wiedzieć, że jedno zakażenie wirusem nie daje nam ochrony przed kolejnymi zakażeniami. Jedyną długotrwałą metodą obrony jest szczepionka! Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby szczepienia przeciwko HPV stanowiły jeden z elementów narodowej strategii ograniczania problemu zdrowotnego jaki stanowi rak szyjki macicy. Do tej pory Europejska Agencja ds. Oceny Leków dopuściła do stosowania w Europie, w tym w Polsce, następujące szczepionki przeciwko HPV:

- 2-walentą szczepionkę zapobiegającą typom 16 i 18; liczba dawek szczepionki uzależniona jest od wieku w momencie podania pierwszej dawki - osoba w wieku od 9 do 14 lat włącznie przyjmuje dwie dawki, w wieku 15 lat i powyżej - trzy dawki,
- 4-walentą szczepionkę zapobiegającą typom 6, 11, 16 i 18; osoby w wieku od 9 do 13 lat włącznie przyjmują szczepionkę 2-dawkowym lub 3-dawkowym schematem, a osoby w wieku 14 lat i starsze – 3-dawkowym schematem,
9-walentną szczepionkę skierowaną przeciw typom HPV 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58.

Jaka jest skuteczność szczepionki? Badania kliniczne szczepionki wykazały blisko 100% skuteczność w profilaktyce raka szyjki macicy! Warto podkreślić, że mimo wszystko regularne wykonywanie cytologii u osób zaszczepionych jest wymagane, gdyż szczepionka nie chroni przed wszystkimi nowotworami szyjki macicy.

Dobre praktyki? Australia jest pierwszym krajem, który wprowadził bezpłatny program szczepień przeciwko HPV dla kobiet w wieku 12 – 26 lat. Narodowy Program Szczepień przeciwko HPV rozpoczął się w 2007 roku, początkowo obejmował młode kobiety, a w 2013 został rozszerzony również o szczepienia dla młodych mężczyzn. Ewaluacja programu wykazała istotny spadek występowania brodawek płciowych – u kobiet w wieku poniżej 21 lat zaobserwowano spadek występowania brodawek płciowych z 11,5% w 2007r. do 0,85% w 2011r., a u kobiet w wieku 21-30 lat z 11,3% w 2007r. do 3,1% w 2011r. Innym miernikiem efektywności programu był wskaźnik poważnych zmian szyjki macicy na 1000 kobiet w wieku poniżej 20 lat. W 2011 roku wskaźnik ten był aż o 46% niższy w porównaniu do okresu sprzed programu szczepień!

Przeciwnicy szczepień często jako argument podają występowanie NOP – niepożądanych odczynów poszczepiennych. Jak podaje Polska Koalicja na Rzecz Walki z Rakiem Szyjki Macicy badania kliniczne szczepionek wykazały niewielką liczbę niepożądanych odczynów poszczepiennych, w dodatku zwykle krótkotrwałych. Bezpieczeństwo szczepionek zostało potwierdzone w badaniach Vaccine Adverse Reporting System i Medicine and Healthcare Products Regulatory Agency. Dane uzyskane w ramach ewaluacji australijskiego programu szczepień również potwierdzają dobry profil bezpieczeństwa. Przed podjęciem decyzji o szczepieniu warto zapoznać się z przeciwwskazaniami podanymi przez producenta szczepionki.

A jak wygląda finansowanie szczepionek w Polsce? Oczywiście marnie... Obecnie szczepienia przeciwko HPV zawarte są w części II Programu Szczepień Ochronnych, która zawiera wykaz szczepień zalecanych, ale niefinansowanych ze środków Ministerstwa Zdrowia. Należy podkreślić, iż jest to rozwiązanie opłacalne kosztowo. Szczepienia bywają objęte finansowaniem m.in. ze środków jednostek samorządów terytorialnych w ramach programów zdrowotnych. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT), której zadaniem jest ocena samorządowych programów zdrowotnych, pozytywnie opiniuje najnowsze programy obejmujące szczepienia przeciwko HPV. AOTiT w swoich opiniach zwraca uwagę na to, iż edukacja zdrowotna jest istotnym elementem profilaktyki HPV i „duży nacisk warto położyć na intensyfikowanie edukacji na temat higieny życia płciowego wśród młodzieży, szczególnie, że jest to temat pomijany w innych obszarach edukacji”! Grupa PONTON od lat apeluje o wprowadzenie rzetelnej i obowiązkowej edukacji seksualnej do szkół, która obejmowałabym m.in. profilaktykę infekcji przenoszonych drogą płciową.

Kto powinien się zaszczepić?
- optymalnie - dziewczyny w wieku 11-12 lat, natomiast szczepionkę można zastosować u kobiet nawet w przedziale wiekowym 9 – 26 lat,
- chłopcy w wieku powyżej 11-12 lat, ale mogą poddać się szczepieniu w wieku 9 – 26 lat,
- mężczyźni mający seks z mężczyznami, do tej pory niezaszczepieni,
- osoby żyjące z HIV w wieku 9 – 26 lat, do tej pory niezaszczepione.

Szczepionka przeciwko HPV niestety jest dość kosztowna. Cena jednej dawki to około 350zł. W Warszawie można zaszczepić się m.in. w Centrum Szczepień Szpitala Klinicznego MSW. Nie każda osoba ma szczęście mieszkać w gminie gdzie jest ona finansowana ze środków samorządowych. Nie wiadomo kiedy doczekamy się programu na poziomie krajowym. Brak edukacji seksualnej powoduje, że najbardziej narażona na zakażenie grupa osób nie ma także dostępu do rzetelnej informacji dotyczącej metod ograniczania ryzyka zakażenia. W efekcie młodzi ludzie zostają pozbawieni części narzędzi, które mogłyby ich uchronić przed zakażeniem HPV i jego konsekwencjami.

Tekst:
Joanna Skonieczna

Źródła (data dostępu: 18.01.2016)
- Rekomendacje kompleksowych zmian w obszarze profilaktyki raka szyjki macicy w Polsce. Polska Koalicja na Rzecz Walki z Rakiem Szyjki Macicy. Warszawa 2012.
- Human Papillomavirus (HPV); immunise.health.gov.au.
- Evaluation of the National Human Papillomavirus Vaccination Program FINAL REPORT. National Centre for Immunisation Research & Surveillance. 2014. immunise.health.gov.au
- Genital warts in young Australians five years into national human papillomavirus vaccination programme: national surveillance data. Hammad Ali, Basil Donovan, Handan Wand, Tim R H Read, David G Regan, Andrew E Grulich, Christopher K Fairley, Rebecca J Guy. BMJ 2013;346:f2032.
- World Health Organization. Humanpapillomavirus vaccines: WHO position paper, 2014. Weekly Epidemiological Record 2014, 89(43): 465-492.
- Szczepienia przeciwko HPV w samorządowych programach zdrowotnych. Porównanie z programami szczepień w innych krajach europejskich. Dorota Cianciara, Katarzyna Dudzik, Rafał Rdzany, Adam Dudzik. Hygeia Public Health 2015, 50(1): 112-118.
- Kliniczne i ekonomiczne aspekty stosowania szczepień przeciwko HPV. Maciej Niewada, Michał Jakubczyk, Tomasz Macioch, Katarzyna Graczyk, Joanna Lasocka, Waldemar Wierzba, Stanisław Radowicki. Curr. Gynecol. Oncol. 2013, 11 (2), p. 137–150.
- cskmswia.pl
- http://www.cdc.gov/vaccinesafety/vaccines
- mhra.gov.uk
- szczepienia.pzh.gov.pl
- hpv.pl