Co oznacza zapis 50N20E?

Zapis 50N20E odwołuje się do wiedzy, którą każdy kiedyś w czasach szkolnych posiadał, ale którą większość z nas starannie zapomniała, jako rzecz w codziennej praktyce całkowicie nieprzydatną.

Ale do tego, żeby planować podróże, konieczne jest ustalenie współrzędnych różnych punktów na powierzchni Ziemi. Przy prostych wyprawach "tam i z powrotem" wystarczy wiedza o wzajemnym położeniu punktu startowego i punktu docelowego, więc wskazówka typu „z Krakowa do Katowic trzeba jechać na zachód” jest wystarczająca (resztę załatwią drogowskazy). Jeśli jednak planujemy bardziej skomplikowaną podróż, w trakcie której zamierzamy odwiedzić wiele miejsc, to potrzebujemy wiedzy o ich położeniu w jakimś bezwzględnym układzie współrzędnych.

Do określania położenia na powierzchni Ziemi używa się współrzędnych geograficznych. Ich wprowadzenie było sporym osiągnięciem ludzkiego intelektu. Trudność określania położenia danego miejsca na Ziemi wynika z faktu, że Ziemia jest kulą. Na płaskiej powierzchni, na przykład na ekranie, z którego czytasz te słowa - sprawa jest łatwiejsza. Żeby wskazać jakiś punkt wystarczy odmierzyć jego odległość od lewej krawędzi ekranu oraz odległość od krawędzi dolnej. Te dwie liczby (wyrażone w milimetrach) pozwalają precyzyjnie zlokalizować każde miejsce na powierzchni ekranu - na przykład to, na które teraz patrzysz.

Na szczęście Ziemia wiruje i to powoduje, że na powierzchni naszego globu istnieją dwa wyróżnione punkty. Są to bieguny, miejsca, w których oś obrotu Ziemi (abstrakcyjna, ale dająca się precyzyjnie wyznaczyć) przebija jej powierzchnię.

Jeśli narysujemy (umownie) na powierzchni Ziemi koło przechodzące przez oba bieguny, to powstanie na kuli linia, od której można będzie odmierzać odległości. Taka linia nazywa się południkiem, bo wszystkie punkty położone na tej linii mają południe (moment, kiedy Słońce jest najwyżej na niebie) dokładnie w tym samym momencie.

Umówiono się, że południkiem, od którego będziemy na całym świecie odmierzać odległości, będzie południk przechodzący przez obserwatorium autonomiczne w Greenwich (na przedmieściu Londynu). Kąt (wyrażony w stopniach) pomiędzy płaszczyzną tego wyróżnionego południka a płaszczyzną południka tego miejsca, którego położenie wyznaczamy - to tak zwana długość geograficzna.

Drugą współrzędną wyznaczaną na Ziemi jest szerokość geograficzna. Jest to odległość mierzona wzdłuż południka (także wyrażona w stopniach) od lokalizowanego miejsca do punktu, który jest na danym południku równo odległy od obu biegunów. Zbiór takich punktów na wszystkich możliwych południkach tworzy także opasujące Ziemię koło, prostopadłe do wszystkich południków - zwane równikiem.

Żeby zwrócić Państwa uwagę, jak niezwykłe są współrzędne geograficzne Krakowa!

50N20E odczytuje się w sposób następujący: 50. stopień szerokości geograficznej północnej (N od Nord), 20. stopień długości geograficznej wschodniej (E od Est). Prawda, jakie to "okrągłe" liczby?

Bardzo rzadko się zdarza, żeby takie „okrągłe” współrzędne geograficzne lokalizowały się w obrębie dużego miasta! Na przykład Warszawa ma współrzędne 52°13′47″N 21°00′42″E, Rzym 41°53′30″N 12°30′40″E, Nowy York 40°42′51″N 74°00′21″W. Natomiast punkty o "okrągłych współrzędnych geograficznych znajdują się na ogół gdzieś w szczerym polu albo na środku oceanu. W Europie jedynie Oslo ma ładne współrzędne (60N10E), ale zgodzicie się Państwo, że i tak nie umywają się one do Krakowa :-)

Kiedy byłem rektorem AGH, zorganizowałem wyprawę, w trakcie której astronom, prof. Góral, ustalił (z dokładnością do ułamka centymetra!) miejsce, gdzie w naszym mieście przecina się 50. równoleżnik i 20. południk. Opis tej wyprawy znajduje się tutaj.

to i my możemy. Wystosowałem więc w tej sprawie list do Prezydenta Miasta Krakowa. Tekst tego listu można przeczytać tutaj. Było to w 2000 roku - ale do dzisiaj nie dostałem odpowiedzi...