Nagrody kulturalne. Po co komu Paszport, Fenomen czy Nike?

Odwrotny wektor
O ile jednak trudno spierać się o wagę takich odznaczeń, jak literacki Nobel, Man Booker Prize czy nagroda Turnera – zakładam, że każde dziecko z warszawskiego Bródna wie, że w tamtejszym Parku Rzeźby stoi instalacja dźwiękowa laureatki tej ostatniej, Susan Philipsz – o tyle już moc rażenia odznaczeń o czysto lokalnym wymiarze pozostaje bardziej kontrowersyjna. – Mam wrażenie, że polskie nagrody kulturalne działają trochę inaczej niż wielkie ponadregionalne laury dla twórców kultury – stwierdza Anna Theiss, krytyczka sztuki, właścicielka wirtualnej galerii Posterpolex.pl. – Te europejskie (takie jak architektoniczna nagroda Pritzkera czy nagroda Turnera dla artystów sztuk wizualnych) są rzeczywiście sprawną machiną promocyjną, przynoszą przełom w biografii artystów, realnie katapultując ich do ekstraklasy. W Polsce ten wektor ustawiony jest w drugą stronę – przekornie stwierdza Theiss. Zdaniem dziennikarki i kuratorki, nic nie gwarantuje laureatom Fenomenów “Przekroju”, Paszportów “Polityki” czy nagród w konkursie “Spojrzenia”, że od tego czasu będzie im się wiodło lepiej. – Przykład? Maciej Kurak, laureat "Spojrzeń" z 2005 r., który – o ile się orientuję – w 2011 r. nie miał żadnej dużej wystawy swoich prac – dowodzi krytyczka.

Gala wręczenia Paszportów Polityki 2011 w Tetrze Wielkim w Warszawie - zdjęcia!

Zły timing
Jeszcze dalej w ostrożnym krytycyzmie idzie Piotr Bazylko, współautor poczytnego bloga ArtBazaar.blog.pl i kolekcjoner sztuki najnowszej. Jego zdaniem, winny jest timing. – Niewielki procent młodych artystek i artystów, którzy otrzymali nagrodę “Polityki”, Spojrzeń, Gepperta, Samsunga, Bielskiej Jesieni (i pewnie jeszcze kilku

Izolowani
Używając sportowej nomenklatury, “wynik nie idzie też w świat”, gdyż wyróżnieniom na rynku polskim nie towarzyszy sława za granicą. O lokalnych nadwiślańskich nagrodach mało kto słyszał, a na “rynkowość” danego artysty znacznie bardziej przekłada się to, że jego prace znane są najważniejszym światowym kuratorom. Chociażby dlatego tak ogromne znaczenie ma ciężka praca popularyzatorska rodzimych galerzystów i kuratorów, w większości z galerii komercyjnych. – Poza MSN nie ma bowiem liczącej się na rynku opinii w świecie sztuki – tym globalnym – dużej polskiej instytucji – stwierdza Bazylko. Ostatnim ogniwem tej układanki jest relatywne zamknięcie polskiej sceny na inne kraje, także sąsiedzkie. – Polska, jeśli chodzi zarówno o rynek sztuki, zainteresowanie krytyki, jak i ilość wystaw zagranicznych artystów, jest dość zamkniętym światem. Jesteśmy na tyle dobrzy, silni i duzi, że możemy się zajmować sami sobą bez obaw, że nie będziemy mieli o czym mówić – kwituje kolekcjoner. Jego opinię można zastosować także do innych kulturalnych branży – literackiej, filmowej czy teatralnej. I choć np. nagrody dla operatorów przyznawane przez festiwal Camerimage cieszą się szacunkiem świata filmu, to raczej nie nimi chwalą się twórcy nagradzanych obrazów. Logo Camerimage nie uświadczymy na okładkach DVD nagrodzonych filmów, a grand prix Warszawskiego Festiwalu Filmowego, należącego już od 2009 r. do grona czternastu festiwali akredytowanych przez Międzynarodową Federację Stowarzyszeń

Producentów Filmowych (FIAPF), też nie jest takim powodem do dumy, jak chociażby Złote Lwy przywiezione z Wenecji czy Złota Muszla z San Sebastian. Często zwycięzcy nie zamieszczają nawet stosownej informacji w największej bazie filmów, IMDB.com, a administratorzy strony też najwyraźniej nie widzą takiej potrzeby (dotyczy to chociażby filmu “Pompeja”, zwycięzcy nagrody w konkursie Wolny Duch na ubiegłorocznym WFF, czy... “Róży” Wojciecha Smarzowskiego”). Sens ma natomiast posługiwanie się informacją na temat nagrody czy nominacji na polskim rynku. Dr Iwona Kurz, szefowa Zakładu Filmu i Kultury Audiowizualnej w Instytucie Kultury Polskiej UW, nominowana w 2005 r. do nagrody Nike, tak podsumowuje to doświadczenie: – Myślę, że nominacja, a ściślej umieszczenie w “dwudziestce”, było korzystne, bo zapewniło na jakiś czas książce zwiększoną widoczność. Oczywiście wpisuję to w CV, bo książkę zna nie każdy, a nagroda jest rozpoznawalna i bywa, że robi wrażenie. Ale też nie jest to nagroda naukowa, co ma pewne znaczenie w moim przypadku. W żaden jednak sposób nie jestem w stanie ocenić realnego jej wpływu na moje życie, niestety – kwituje.

Piotr Bazylko miałby pomysł na to, jak przydać polskim konkursom i nagrodom rozpędu i rozpoznawalności. – Może warto byłoby zorganizować jeden duży, porządny, międzynarodowy, a przynajmniej środkowoeuropejski konkurs – zastanawia się. – Coś takiego ma nawet Ukraina dzięki Wiktorowi Pińczukowi, oligarsze szczerze zainteresowanemu sztuką najnowszą. Ale nasi wolą zajmować się piłką nożną, mimo że na polu artystycznym zajmujemy o niebo wyższą pozycję niż w footballu... – zauważa Bazylko. Może znajdzie się ktoś, kto zjednoczy pod jedną konkursową banderą, w walce o ten sam laur, artystów z Polski, Czech, Słowacji, Węgier i Ukrainy? Póki co pierwsze skromne kroki w tym kierunku stawia United Creativity (www.unitedcreativity.org), organizując młodym fotografom z Europy Wschodniej wystawy w galeriach Krakowa i Londynu.