Nieodwracalna strata dla polskiej nauki. Tego dnia Niemcy podstępem aresztowali naszą elitę

Polskie uczelnie były w oczach nazistów kuźniami antyniemieckich poglądów, a za jeden z największych bastionów polskości uchodził Uniwersytet Jagielloński. W listopadzie 1939 roku, pomimo okupacji, władze tej najstarszej polskiej uczelni zdecydowały o wznowieniu normalnych zajęć. Krakowscy naukowcy i studenci wzięli udział w nabożeństwie w akademickim Kościele Św. Anny, gdzie razem odśpiewali „Boże, coś Polskę”.

„Moi panowie, zwołałem was, aby wam powiedzieć, że Uniwersytet Krakowski był zawsze ogniskiem antyniemieckich nastrojów, w tym duchu nieżyczliwym wychowywał młodzież. Teraz panowie próbowali otworzyć uniwersytet, nie pytając się nas; panowie próbowali odbywać egzaminy nie pytając się nas. Dlatego zostaniecie aresztowani i posłani do obozu. Żadne sprostowania nie są dopuszczalne. Kto stawi opór przy przeprowadzeniu mojego rozkazu, będzie zastrzelony” – przemawiał do polskich naukowców mjr SS Bruno Müller.

Nikt nie spodziewał się, że po jego krótkiej przemowie esesmani, którzy szczelnie obsadzili budynek, zaaresztują 183 osoby – głównie badaczy z Uniwersytetu Jagiellońskiego, ale także pracowników Akademii Górniczej i Akademii Rolniczej, a nawet studentów. „Działy się rzeczy wstrząsające – wspominał prof. Władysław Konopczyński, jedna z ofiar hitlerowskiej akcji – (…) wychodzących na korytarz uczonych szarpano, popychano, obmacywano czy nie mają przy sobie broni”. Oprócz Konopczyńskiego zatrzymano m.in. profesorów: Stanisława Estreichera, Seweryna Hammera czy Ludwika Piotrowicza. Każdy student historii powinien znać te nazwiska.

Już w dniu przyjazdu do obozu część profesorów została dotkliwie pobita. Znęcali się nad nimi osławieni obozowi sadyści - starszy sierżant SS Gustav Sorge, zwany „Żelaznym Gustawem” oraz niejaki Wilhelm Schubert. Każdy z nich miał na koncie kilkadziesiąt mordów na więźniach, dokonanych bez rozkazu przełożonych.

Polscy naukowcy ginęli zarówno od represji, jak i chorób. „Obok indywidualnych udręczeń bywały zbiorowe, bo tez ulubioną ideą twórców obozu jest odpowiedzialność solidarna. Ktoś, jeden, nie wyszoruje kubka albo spóźni się o sekundę ze zdjęciem mycki, dwustu ludzi musi za to męczyć się w kucki z wyciągniętymi przed się rękoma, albo padać i wstawać, albo tarzać się w błocie lub śniegu, albo przez miesiąc nie mieć dostępu do kantyny” – zapamiętał prof. Konopczyński.

Wielu z uwięzionych 6 listopada 1939 roku było wybitnymi osobistościami nauki nie tylko na skalę polską, ale i światową; członkami zagranicznych akademii oraz towarzystw naukowych. Obozów koncentracyjnych nie przeżyło łącznie 20 polskich badaczy; niektórzy umarli niedługo po ich opuszczeniu. Polska nauka dotkliwie ucierpiała, a jej rozwój naziści konsekwentnie hamowali jeszcze przez pięć lat okupacji.