Superman w kanałach. Nowe spojrzenie na film Holland

Gorący news: „W ciemności” znalazł się na tzw. shortliście dziewięciu produkcji, które mają szansę na tegorocznego Oscara w kategorii najlepszego obrazu nieanglojęzycznego. Stąd już prosta droga do finałowej piątki, która niebawem w Kodak Theater powalczy o upragniony laur. Polscy krytycy i dziennikarze z wypiekami na twarzy donoszą o postępach w wędrówce filmu Holland po Oscara. Niektórym zrzedły miny po ogłoszeniu nominacji do nagród BAFTA, jednak rumieńce podniecenia nie zniknęły. Trudno się dziwić, polska branża filmowa złakniona jest uznania i zagranicznych splendorów. Nasi twórcy raczej nie rządzą na liczących się festiwalach, więc każda nominacja jest nagłaśniana w mediach, maglowana przez te media tygodniami. Dotyczy to muzyki filmowej, zdjęć, scenografii – w tych dziedzinach nasi rodacy odnoszą małe i większe zwycięstwa. Tymczasem Holland walczy o wszystko – „najlepszy obraz” to prestiż i niezdobyty szczyt.

Nie będę się bawić we wróżkę i przewidywać, czy Holland będzie miała okazję wygłosić oscarowe podziękowania. Jeśli tak, to z pewnością powinna podziękować Jolancie Dylewskiej, która poprowadziła kamerę z wyczuciem i malarską wyobraźnią, która sterowała światłem niczym impresjonistka. Robert Więckiewicz także zasługuje na wdzięczność reżyserki – mimika jego twarzy nawet z aktorskich kwestii wyciętych w drewnie wykrzesałaby ogień. Rzecz jasna podejrzewam, że Holland nie potrzebuje takich podpowiedzi, a słowa potencjalnej przemowy nosi od dawna w głowie. Świadczy o tym sam film „W ciemności”. Moim zdaniem – film zrobiony w pewnym sensie „pod Oscara”.

Uprzedzę potencjalnych adwersarzy: film Holland mi się podobał. Doceniam przede wszystkim, że udało jej się spojrzeć na historię stosunków polsko-żydowsko-ukraińskich wielowymiarowo. Nie dostrzegam – jak recenzent „Uważam rze” – u Holland zabiegów zmierzających do marginalizacji polskiego bohaterstwa podczas II Wojny Światowej, kompromitacji figury polskiego bohatera czy też wyolbrzymienia żydowskich krzywd. Wręcz przeciwnie, Holland pokazała, że z widmem śmierci i Zagłady los zderzył ułomnych, nierzadko prostych ludzi, a nie figury z wosku, że zło może wykiełkować wszędzie, karmione kiełbasą w polskim domu, podlewane ukraińską wódką, żywione cebulą gotowaną po kryjomu w kanałach.

Holland nie poddała się stereotypom, nie wpadła w pułapki polskiej martyrologii, i być może dlatego tym bardziej rażą mnie zabiegi, które postrzegam jako ukłon w stronę masowego widza, Hollywoodu czy szacownych członków oscarowej Akademii. Pierwszy, nader przystojny argument na poparcie tej tezy nazywa się Benno Furmann. Z pomocą tego aktora Holland zbudowała sylwetkę żydowskiego supermana, współczesnego macho, który potrafi przywalić w mordę, ale i wzruszyć się niedolą siostry swojej ukochanej. Grana przez niego postać wypada tak, jakby ktoś wyciął ją z amerykańskiej superprodukcji i wkleił do „W ciemności”. Zabiedzony i przegłodzony Żyd, który miesiącami ukrywa się w kanałach, do końca, aż do happy endu, pozostaje silny, prawy i piękny.

Inny wątek, który z pewnością wzruszy Akademię Filmową: miłość pomiędzy supermanem a Klarą, graną przez Agnieszkę Grochowską. Ich scena miłosna, gdy skąpani w wodach podziemnego wodospadu oddają się sobie fizycznie, pasuje może do teledysku jakiejś „pościelówki” lub reklamy żelu pod prysznic. Mniej do realiów życia w kanałach, w których notabene w rzeczywistości nie można się było nawet wyprostować.

I wreszcie: religijny mistycyzm. A właściwie nachalna symbolika. Woda jako symbol oczyszczenia, chrzest. Powódź w kanałach, która stanie się przyczynkiem do ostatecznej przemiany granego przez Więckiewicza Leopolda Sochy to niemal biblijny Potop. Woda wymyje Żydów z kryjówki pod katolickim kościołem, w którym córka Sochy przystępuje do komunii. Kanalarz rzuci się na ratunek „swoim Żydom”, to będzie jego gest w stronę Boga.