Zdzisław Beksiński jadał w McDonald’s i uwielbiał Coca-Colę. Właśnie ukazały się jego dzienniki - był inny, niż myślicie

Beksiński nie był schizofrenikiem zbratanym z piekłem. Nie wierzył w diabła. Cały czas zastanawiał się, czy jest wierzący, ale kto tego nie robi? Przeczytał całą Biblię i miał nadzieję, że po śmierci spotka się z żoną Zosią i synem Tomkiem, który popełnił samobójstwo. Dzienniki, które po raz pierwszy zostały pokazane światu, Beksiński prowadził od 1993 roku aż do śmierci, czyli do 21 lutego 2005 roku.

– Jeżeli chcesz poznać Beksińskiego wrażliwego, osobę żyjącą pełną piersią, z wieloma problemami, z piętnem śmierci, to dzienniki ci w tym pomogą – mówi Jarosław Mikołaj Skoczeń w rozmowie z naTemat.

Zdzisława Beksińskiego poznałem w 2000 roku. Współpracowałem wtedy z firmą fonograficzną SPV Poland. Od 1997 roku wydawaliśmy wspólnie pismo o muzyce elektronicznej „Techno Party”. Po śmierci Tomka Beksińskiego w 1999 roku, wymyśliliśmy, że oddamy mu hołd i wydamy płyty zespołu Legendary Pink Dots, z grafikami jego ojca na okładkach. Tomek bardzo lubił ten zespół.

Beksiński najpierw na dole potwierdził, że ja to ja, później jeszcze na górze dokładnie obejrzał przez kamerę umieszczoną w pancernych drzwiach i dopiero wpuścił mnie do domu. Okazało się, że drzwi otworzył mi przesympatyczny starszy pan w krótkich spodenkach i w kraciastej koszuli. I tak go zapamiętałem. Później spotykaliśmy się dosyć często i przeważnie tak właśnie był ubrany. Lubił ciepło i w jego mieszkaniu zawsze tak było. Zgodził się na wykorzystanie grafik, wręcz ucieszył się z propozycji. .

Był niesamowitym perfekcjonistą. Pamiętam, że jak zaniosłem pierwszy egzemplarz albumu, to powiedział, że papier jest za cienki. Był niezadowolony. Później, jak już cokolwiek z nim robiłem, to zawsze miałem obawy, czy sprostam jego oczekiwaniom .

Beksiński nie chodził na swoje wernisaże i wystawy, natomiast wszystko bardzo dokładnie opisywał. Prosił o zdjęcia sal wystawienniczych i rozpisywał, gdzie jaki obraz ma wisieć . To samo dotyczyło pakowania obrazów. Jeżeli wyjeżdżały na jakąś wystawę czy do Sanoka, to wszystko musiało być przygotowane zgodnie z jego poleceniami. Ale i tak przeważnie kończyło się tym, o czym pisał w dziennikach, że „zostało to spieprzone”.

Dziennik był dla niego ujściem tego wszystkiego, co się działo w jego wnętrzu. Zdzisław Beksiński nie potrafił być asertywny, nie potrafił odmawiać. Jeżeli odwiedzała go osoba, której nie lubił, a nie potrafił jej odmówić, to potem w dzienniku pisał na przykład, że „był u mnie ten śmierdziel, będę musiał po nim wietrzyć mieszkanie przez trzy dni”.

Myślę, że brał to po uwagę. Beksiński miał manię, żeby pozostawić po sobie jak najwięcej materiałów. Kolekcjonował je. Nagrania magnetofonowe, później wideo, zapiski na karteczkach, pomocnicze rysunki do obrazów - każdy był podpisany, z datą itd. Wiesław Banach, dyrektor Muzeum Historycznego w Sanoku, które odziedziczyło po Beksińskim niesamowitą ilość dokumentów, która służy teraz historykom i dziennikarzom. Prawie wszystko zostało zdigitalizowane.

Beksiński żartował porównując się do Wajdy. Wajda został reżyserem, a chciał być malarzem, a ja chciałem zostać reżyserem, a zostałem malarzem. Kiedy skończył architekturę, czyli kierunek, który miał zapewnić mu chleb, bardzo szybko od tego zawodu odszedł. Później szedł już w kierunku fotografii, rzeźby, później malarstwa, które dało mu wolność. Nikt nie ingerował w to co jak i kiedy malował. Był sobie sterem i okrętem.

Pojechałem do Sanoka, żeby namówić Wiesława Banacha na wywiad rzekę o Beksińskim - na zasadzie znajomy Beksińskiego z przyjacielem Beksińskiego. Wtedy jeszcze nie wiedziałem o dziennikach. Mało kto wiedział i nikt nie miał do nich dostępu. Całe przeczytał tak naprawdę tylko Wiesław Banach. Za życia Beksińskiego nikt nie miał dostępu do dzienników nawet żona i syn artysty. Dlatego są tak ważne i tak prawdziwe.

Beksiński mógł w nich swobodnie przekazywać wszystkiego to, co go bolało, za czym tęsknił, co codziennie przeżywał. Wiedział, że dzienniki będą mogły być przeczytane dopiero po jego śmierci. Dlatego jest tam bardzo dużo szczerych wyznań.

Tak. Nigdy nie byli na „ty”. Wiesław Banach nigdy nie wypowiadał się o obrazach Beksińskiego nie oceniał ich. Tylko raz zadzwonił do Zdzisława Beksińskiego i powiedział, że obrazy które artysta przekazał do Muzeum w Sanoku, bardzo mu się podobają. Ja również nigdy nie rozmawiałem z Beksińskim o jego malarstwie. On tego bardzo nie lubił. Jeżeli ktoś mu powiedział: „Zdzisiu, ten obraz jest bardzo piękny”, to Beksiński był gotów go przemalować albo zniszczyć. Unikaliśmy takich sytuacji.

Dużo opowiadał mi o sytuacjach, w których ktoś chciał wyłudzić od niego obraz. Na przykład zwracał się o pożyczkę 100 tysięcy złotych, a kiedy Beksiński odpowiadał, że nie ma takiej kwoty, to ktoś mówił „ale mistrzu, niech mi pan da jeden albo dwa obrazy, ja sobie je sprzedam, a potem na pewno panu oddam pieniądze”. Później Beksiński pisał w dziennikach, że ludzie chcieli w różny sposób wyłudzić od niego pieniądze, obrazy.

Zdzisław Beksiński namalował sporo świętych obrazków w latach 50-tych, kiedy pracował w malarni w Autosanie, w fabryce, którą założył jego dziadek. Tam jego szefem był człowiek, który malował takie obrazki i sprzedawał je na okolicznych bazarach. Kiedyś Beksiński narysował święty obrazek, on na to popatrzył i powiedział, że ma kossakowskie pociągnięcie. Zaproponował mu, że w zamian za farby z fabryki, Beksiński będzie malować święte obrazki.

Polacy są szczególnie przywiązani do świętych obrazów i jestem przekonany, że do dzisiaj, gdzieś w okolicznych wsiach i być może w samym Sanoku, w niektórych domach wiszą te obrazy Beksińskiego, a ludzie się do nich modlą i nawet nie wiedzą, kto jest ich autorem.

Do samego końca krytycy go nie lubili. Atakowali go. Twierdzili, że jego malarstwo nic nie wnosi, że jest kiczem. Beksiński się tym przejmował, było mu przykro. Nie chodził na swoje wernisaże, ani wernisaże innych malarzy. Może również z tego powodu środowisko go nie akceptowało.

W jego życiu było bardzo dużo sprzeczności. Beksiński przygotowywał się na starość. Wiedział, że w jego rodzie mężczyźni żyli długo. Z jednej strony obawiał się starości, że będzie niedołężny i sobie nie poradzi, dlatego kupił drugie mieszkanie, które miało być dla osoby, która miałaby się nim opiekować, a z drugiej strony odżywiał się bardzo niehigienicznie.

W dziennikach jest też bardzo dużo o samotności Beksińskiego i dużo miłości do pani Zofii i do Tomka. Odnosi się też pośrednio do wiary, pisze, „może kiedyś się spotkamy, usiądziemy i porozmawiamy, wyjaśnimy sobie wiele rzeczy, których nie zdążyliśmy zrobić za życia”. Pisze, że na półce w łazience przesunęła się szczotka pani Zosi, więc może dała jakiś znak i chce go przed czymś ostrzec? Coś przekazać.

Książka powstała po to żeby pokazać Beksińskiego jakim był naprawdę. Bez kreowania, bez zmyślonych historii, bez fałszu który zbudowali ludzie wokół jego życia i twórczości. Beksiński nie chciał niczego narzucać. Nie nadawał obrazom tytułów, nie chciał niczego sugerować odbiorcom jego sztuki. Uważał, że po to delektujemy się sztuką, żeby dawała nam możliwość odkrywania jej.