Obrączki z nakrętek, a w prezencie wanna z wodą. Tak wyglądały śluby w czasie wojny i Powstania Warszawskiego

Poznali się w Poznaniu. On miał „fantazję nadzwyczajną”, potrafił rozśmieszyć każdego. Ona niezwykle zdrowa, wyczynowo jeździła na łyżwach. Halina Rajewska i Lech Wittig działali w konspiracji w Warszawie. Ich ślub odbył się w Szczebrzeszynie 8 grudnia 1941 roku. Na weselu zjawili się jednak nadprogramowi goście – gestapo. Halina wspomina, że na trop jej wybranka wpadli, bo ksiądz nie chciał się zgodzić, by wpisać w dokumentach Lecha fałszywe dane – jako Jerzego Kozłowskiego. Ślub był o 8 rano.

Weselnicy biesiadowali w najlepsze, gdy do domu wpadł nieznajomy chłopak i ostrzegł, że za chwilę wszyscy zostaną aresztowani. Gościom i mężowi udało się uciec, a Halina została, by odeprzeć podejrzenia. Gestapowcy wiedzieli, że kłamie – wszyscy uciekli, była zima, więc na pewno nie wyszliby z domu, zostawiając płaszcze i buty. Zęby straciła jeszcze w domu. Potem wspomina swoją pociętą sukienkę z żorżety i to, że papierosy gasili na jej nodze. Gdy polewali ją wodą i bili bez ustanku, ona modliła się tylko, by nic im nie powiedzieć. Rano zawieźli Halinę do domu, w nadziei, że zatrzymają jej męża. Nie było go tam, więc trafiła na Szucha. Nie była w stanie chodzić ani mówić. Dzięki Wali Szumskiej, jednej ze strażniczek, udało jej się spotkać z mężem. Pierwszy raz po ślubie. Halina wspomina, że powtarzał: „Moja kochana, moja kochana, trzymaj się…”. Płakali i całowali się przez 10 minut. Nie dostali więcej czasu. Później, gdy przeniesiono ją na Pawiak mówili o niej „sześciogodzinna mężatka”.

Cud sprawił, że Rajewską wypuszczono z więzienia. Stała sama na ulicy i nie wiedziała, co począć, gdzie jest mąż i rodzina. Dzięki kontaktom udało jej się zawiadomić Leszka o sytuacji. Na Senatorskiej w mieszkaniu jej brata spędzili pierwszą wspólną noc. Noc poślubną. Chociaż nie była to łatwa decyzja, para zdecydowała się nie spotykać przez jakiś czas. Ona wróciła do Szczebrzeszyna po rzeczy, a później, już w Warszawie, przyjęli z mężem na stałe nazwisko Kozłowscy. Zamieszkali pomiędzy Otwockiem a Warszawą i nadal zajmowali się działalnością konspiracyjną, w domu ukrywając również dwoje żydowskich dzieci. Gdy zbliżało się Powstanie, Lech „poszedł na wojenkę”, a rozżalona Halina powiedziała mu: „Nie wracaj już, ja cię nie chcę, rozwód biorę”. On jednak w listach zawsze pisał: „Jeszcze twój”. Potem wiadomości przestały przychodzić. Wcześniej grożąca rozwodem Halina postanowiła szukać męża. Pojechała do więzienia w Lubartowie. Z zakratowanego okna usłyszała: „Haluś, Haluś, skąd wiesz, że ja tu jestem? Przyślij mi buty, bieliznę, bo nie mam na zmianę”. Żona nie zdążyła, następnego dnia dowiedziała się, że więźniowie wywożeni są w wagonach bydlęcych do Rosji. Pod więzieniem leżało jednak sporo kartek wyrzuconych z okien. Na jednej napisane było: „Jesteśmy aresztowani, jedziemy do Rosji, nie wiadomo, czy nie spełnią się twoje marzenia o rozwodzie. Na razie cię całuję”. Ich kontakt się urywał.

„W drzwiach stanęła szczupła, bardzo zgrabna dziewczyna o zadartym nosku i ślicznych, dużych, lekko skośnych oczach. Uczesana była a la Greta Garbo i trochę ją przypominała.” Tak Jan Nowak-Jeziorański (a właściwie Zdzisław Antoni Jeziorański ) opisał pierwsze spotkanie ze swoją przyszłą żoną, Jadwigą Wolską. Ona była 26-letnią łączniczką, on 29-letnim kurierem. Według przyjętych konspiracyjnych zasad nie powinni się spotykać. Była to miłość od pierwszego wejrzenia – „Nowak” od razu zareagował na jej „nieśmiałe zainteresowanie”, ona jednak, pomimo tego, że on również jej się podobał, nie przyjęła zaproszenia na kawę i zniknęła. Mówiono, że była jedną z najdzielniejszych dziewczyn w konspiracji. W tamtej chwili nie wiedziała, że ponownie spotkają się za… dwa dni. Już nie pozwolił jej uciec.

Jeziorański wspominał, że zdawał sobie sprawę z niebezpieczeństwa. Wszelkie spotkania w większym gronie czy śluby groziły dekonspiracją. Na Pawiaku lub na Szucha. Oddzielenie obowiązków od życia prywatnego było jednak szalenie trudne – młodzi wstępowali do konspiracji grupowo i wprowadzali znajomych, co niejednokrotnie kończyło się tragicznie., jak podczas słynnego „rozstrzelanego ślubu” w 1943 roku, kiedy rozbito prawie całą Organizację Specjalnych Akcji Bojowych. Pomimo przeciwności „Greta” i „Nowak” zaręczyli się po kilku tygodniach od pierwszego spotkania. Nadal nie znali swoich prawdziwych nazwisk i adresów. Później musieli na jakiś czas się rozstać, bo Jeziorański jechał do Londynu. W trakcie pożegnania Jadwiga wsadziła mu pod podszewkę kapelusza kartkę z napisem: „Będę na Ciebie czekała”.

Rozpoczęły się przygotowania. „Nowak” na jednym z balkonów zobaczył piękne petunie. Lokator mieszkania ostatecznie dał się namówić i wpuścił go, by zerwał bukiet. Takie małe rzeczy cieszyły młodą parę, która do ołtarza szła po potłuczonym szkle, bo ani jeden witraż nie przetrwał wybuchów. Do kaplicy zeszło się wiele nieznajomych osób, by popatrzeć „jak skoczek żeni się z łączniczką”. Ksiądz spieszył się na pogrzeb, więc ceremonia trwała kilka minut. Przyjęcie weselne odbyło się u Lecha Sadowskiego „Wasyla” – na stole znalazły się dwie puszki sardynek, jedna konserwa i butelka wina. Był 37. dzień Powstania, więc pozornie skromny poczęstunek był wręcz luksusowy. Pomimo najgorszych obaw, że małżeństwo potrwa zaledwie kilka tygodni, udało im się przeżyć. Jeziorański powtarzał, że „bez Wiśki już dawno byłby w piachu”, a ona nigdy go nie zawiodła.

Po latach tułaczki osiedlili się w samotnie stojącym góralskim domku na granicy Tyrolu i Salzburga. Wspominają „[…] błogą ciszę, której nie zakłócało nic prócz śpiewu ptaków i cichutkiego pobrzękiwania dzwonków pasącego się bydła. Byliśmy w końcu sami, z dala od ludzi”. On nagrywał swoją relację „Kuriera z Warszawy”, ona przepisywała wspomnienia i recenzowała. Później przenieśli się do Stanów Zjednoczonych. Przeżyli wspólnie 55 lat. Jadwiga Jeziorańska zmarła w 1999 roku. Zdzisław Antoni Jeziorański w 2005.

Z pozoru tragiczna sytuacja, nie oznaczała rezygnacji z miłości. Gdy młodzi w czasie wojennej zawieruchy się zakochali po prostu informowali rodziców o ślubnych planach. Niejednokrotnie były to decyzje spontaniczne i bardziej popularne niż przed wojną. Według statystyk na każdy dzień Powstania Warszawskiego przypadały cztery śluby – młodzi nie wiedzieli, co z nimi będzie, czy przeżyją, czy zginą, czuli jednak potrzebę bliskiej relacji. Powstańcy częściej niż cywile decydowali się na zawarcie związku małżeńskiego. Również w kwestiach „co łaska” sprawa była łatwiejsza – w czasie okupacji nieraz wystarczyło dać księdzu równowartość pół litra wódki, a sama ceremonia trwała bardzo krótko. Zaślubiny Jana Nowaka-Jeziorańskiego i Jadwigi Wolskiej nie trwały dłużej niż siedem minut. Sobota była dniem pracującym, więc śluby najczęściej odbywały się w niedziele.

Ludność cywilna, starająca się przeżyć kolejny dzień i znaleźć coś do jedzenia, rzadko decydowała się na zawarcie związku małżeńskiego w tym okresie. Z spisów parafialnych wynika, że śluby brali powstańcy, mając pełną świadomość, że najpewniej nie przeżyją. Był to jednak promień nadziei, namiastka normalności, tym bardziej, gdy sakrament udzielony był w kościele katolickim. W sierpniu 1944 Antoni Chruściel wydał nawet rozkaz regulujący w świetle prawa sposób zawierania małżeństw w trakcie Powstania. W tym czasie węzłem małżeńskim połączyło się 256 par, ale przewiduje się, że było ich stanowczo więcej. Nie zawsze ceremonie odbywały się w kościele – nieraz nie było innego wyjścia, więc „tak” mówiono sobie w piwnicach lub prywatnych mieszkaniach.

Organizacyjnie, czego łatwo się domyślać, ślub nie był tak głośnym i spektakularnym wydarzeniem jak obecnie. Rezygnowano z podróży samochodem, orkiestry czy ślubnych orszaków z powodów bezpieczeństwa. Ryzykowne było poruszanie się w grupach, jednak pomimo takich środków i tak często żandarmi zjawiali się pod kościołem.

Równie skromny był ubiór. Panowie nie mieli w tym wyjątkowym dniu szansy na dopasowany, elegancki garnitur, więc najczęściej występowali w zdobytych niemieckich bluzach maskujących, tzw. "panterkach", butach oficerskich lub starych, znoszonych garniturach . Swoich lub kogoś z rodziny. Panie musiały zadowolić się skromnymi kostiumami lub sukienkami. Alternatywą były również wypożyczalnie strojów. Nie oferowały oczywiście białych, falbaniastych i oryginalnych sukien, ale pozwalały na chociaż odrobinę odświętności.

Eugeniusz Lokajski zrobił zdjęcie młodej parze. Był 13 dzień powstania, a Alicja Treutler i Bolesław Biega zostali żoną i mężem. Śluby w tym okresie nie były tłumnymi spotkaniami. W kościele były druhny panny młodej, a świadkowie pana młodego bronili w tym czasie poczty od strony Nowego Światu. Na archiwalnych zdjęciach widać jednak kilku gości – to pacjenci szpitala, w którym był Bolesław. Para miała na ramionach opaski powstańcze, a za obrączki posłużyły kółka od firanek (równie popularne były nakrętki lub drut). Również ich ubrania były skromne – Alicja miała jasną bluzkę i ciemną spódnicę, Bolesław pożyczony mundur, w którym musiał rozciąć rękaw, by zmieścić rękę w gipsie. O sukni ślubnej i garniturze nikt nawet nie marzył, Alicja miała jednak bukiet z żywych kwiatów, którego zdobycie również graniczyło z cudem.

Zabawa weselna pozwalała chociaż na chwilę zapomnieć o okrucieństwach wojny. Bolesław Biega wspomina, że przyjęcie odbyło się na zdobytej poczcie – dzięki temu goście mieli możliwość zjeść francuskie sardynki, napić się francuskiego wina i zapalić angielskiego papierosa. Za prezenty służyły skarpetki, mydło czy naboje, jednak za najlepszą nagrodę uznawano „zwolnienie ze służby na najbliższą noc”. Jedna z łączniczek wspominała nawet, że w jej dniu koledzy za nią roznieśli meldunki, a inna para otrzymała… wannę pełną wody. Aby mogli się wykąpać.