Nie żyje prof. Karol Modzelewski. Jeden z liderów opozycji w czasach PRL

Prof. Karol Modzelewski miał 81 lat. O tym kim był i co robił można pisać obszerne prace. Polityk, naukowiec (był członkiem Polskiej Akademii Nauk), kawaler Orderu Orła Białego. Jako działacz demokratyczny w okresie PR, sprzeciwiał się działaniom komunistycznych władz, za co kilkukrotnie był więziony i internowany.

Razem z Jackiem Kuroniem napisał otwarty list, w którym krytykował politykę PZPR. Był także jednym z inicjatorów marcowych studenckich protestów na Uniwersytecie Warszawskim w 1968 roku. Na początku lat 80. pełnił funkcję rzecznika prasowego NSZZ "Solidarność".

W późniejszym latach, jako wykładowca, związany był z Uniwersytetem Wrocławskim oraz Uniwersytetem Warszawskim. Przez trzy lata była także wiceprezesem Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji m.in. autobiografii "Zajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego jeźdźca" wyróżnionej Literacką Nagrodą "Nike".

W normalnym kraju byłby zapewne wybitnym demokratycznym politykiem i publicznym intelektualistą. PRL zamykał go w więzieniach i wytrwale przez dziesięciolecia szkalował w mediach, utrudniając mu karierę naukową — którą wbrew swoim komunistycznym prześladowcom i tak zrobił, stając się jednym z najwybitniejszych specjalistów od wczesnopiastowskiego średniowiecza w polskiej historiografii.

Sam Karol przeszedł bardzo szybko edukację, która z dziecka komunisty uczyniła dysydenta i jednego z głównych wrogów rządzącego PRL reżimu. W czasie Października 1956 r. jako 19-letni student obserwował z bliska przygotowania robotników fabryki FSO na Żeraniu do obrony przed sowieckimi czołgami, które miały iść wówczas na zbuntowaną Warszawę.

Z systemem zerwał w 1964 r., kiedy wraz z Jackiem Kuroniem — również rozczarowanym komunistą — napisał „List otwarty do partii”, krytykę systemu PRL z perspektywy kogoś, kto szczerze wierzył w ideały socjalizmu. Został wyrzucony z partii, do której należał, i z pracy na uniwersytecie oraz skazany na 3,5 roku więzienia. Wyszedł na kilka miesięcy przed buntem studentów w marcu 1968 r., po którym ponownie został skazany na 3,5 roku więzienia.

Był wówczas celem nieustannych ataków propagandy PRL. Duet „Kuroń i Modzelewski” był dla niej symbolem wroga.

Po wyjściu z więzienia poświęcił się pracy naukowej. Był uczniem prof. Aleksandra Gieysztora, wielkiego mediewisty, który nie opuścił swojego podopiecznego nawet w więzieniu. Modzelewski pracował w Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN. Napisał opóźniony przez pobyty w więzieniu doktorat (1974) i obronił habilitację (1979). Specjalizował się w historii wczesnego średniowiecza; jego doktorat poświęcony był historii państwa pierwszych Piastów.

W 1980 r. zaczął działać w powstającej „Solidarności”; to on zaproponował nazwę dla związku. Szybko trafił do władz związku, był także jego rzecznikiem prasowym. W czasach stanu wojennego został internowany, a później uwięziony przez komunistyczne władze.

W latach 90. pracował jako naukowiec — to wówczas powstały jego najważniejsze prace poświęcone „barbarzyńskiej Europie” wczesnego średniowiecza. Działał także jako polityk: był senatorem w „kontraktowym” parlamencie (1989-1991), a później działaczem lewicowej i niekomunistycznej Unii Pracy.

Karol Modzelewski zawsze był człowiekiem lewicy. Od początku krytykował reformy Balcerowicza oraz kształt polskiej transformacji — za wysokie koszty społeczne (nędzę i bezrobocie) oraz rosnące różnice majątkowe, które jego zdaniem zagrażały polskiej demokracji. W ostatnich latach życia zwalczał także reformę nauki min. Barbary Kudryckiej (PO-PSL). Jego zdaniem podporządkowywała naukowców biurokratom i zamieniała wolne poszukiwanie prawdy naukowej w grę w zbieranie administracyjnie przydzielanych „punktów”, w których urzędnicy wyceniają pracę uczonych.

Jako historyk stanął w rzędzie największych polskich badaczy średniowiecza — przewyższając zapewne swojego nauczyciela i mistrza Aleksandra Gieysztora. Jego książki o państwie wczesnych Piastów („Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X-XIII wiek”, Wrocława 1975) czy życiu społecznym wczesnego średniowiecza („Barbarzyńska Europa”, Warszawa 2004) należą dziś do klasyki. Młodsi historycy mogą polemizować z teoriami Modzelewskiego, ale pozostają one dla nich głównym punktem odniesienia.