Też jesteś "oszustem" i boisz się, że ktoś cię zdemaskuje? Syndrom impostora może rujnować życie

Jeśli zdarzy się coś, co można uznać za wspomniany już sukces, to na pewno jest to przypadek lub szczęśliwy zbieg okoliczności. Osoby, które funkcjonują w świecie "impostora" nie będą przypisywały swoim zdolnościom i swojej inteligencji takiej sprawczości, jak choćby wspinanie się po szczeblach kariery.

Sygnały płynące z zewnątrz, żadne obiektywne czynniki, nie są w stanie przekonać osoby cierpiącej z powodu syndromu oszusta, że to, co dzieje się w jej życiu, to w dużej mierze jej zasługa.

Gdyby spojrzeć na Anielę z boku, a nie słuchać tego, co ona ma o osobie do powiedzenia (w tym kontekście!) zdecydowanie można stwierdzić, że idealnie wpisuje się w model "kobiety sukcesu". Jest przed trzydziestką i pracuje w mediach. W pracy jest szanowana i doceniana.

Jej ciągle się jednak wydaje, że te pochwały to pomyłki. Właściwie zawsze towarzyszy jej myśl, że za chwilę wszyscy dowiedzą się, że jej możliwości to jedno wielkie oszustwo. Obawia się, że jej niekompetencja zostanie zdemaskowana. Problem w tym, że ta niekompetencja istnieje tylko w jej głowie.

Z tego właśnie powodu pracuje dwa razy ciężej niż inni. – Mam wrażenie, że ciągle mam zaległości, że to, co innym przychodzi z łatwością, mi sprawia trudność. Dlatego po pracy często siadam do... pracy – przyznaje.

Kobieta mimo zmęczenia nie potrafi odpuścić. Obawia się porażki i oceny innych. To w ich reakcjach upatruje swojej wartości.

Psychoterapeutka Agata Wilska podkreśla, że syndrom oszusta często dotyka osoby, które na pierwszy rzut oka są zawodowo bardzo spełnione, wiele osiągnęły. Przyglądając się im nie zdajemy sobie jednak sprawy, co leży u podłoża tychże osiągnięć, z jakiej motywacji dana osoba robi kolejną specjalizację, czy pisze kolejną książkę.

– Bardzo często napędzają nas kompleksy i niskie poczucie własnej wartości. Mamy takie poczucie, że musimy zapracować, zasłużyć na sukces, na pochwałę, na akceptację, na danie sobie prawa do radości, do dumy z siebie. To jest bardzo smutny scenariusz. Pracujemy ponad miarę, a jeżeli robimy to z poczucia jakiegoś braku w sobie czy bycia „nie dość” to mamy też kłopot z odmawianiem, stawianiem granic. Eksploatujemy się, zaniedbujemy inne, często również ważne dla nas obszary, często jesteśmy w permanentnym poczuciu winy – wyjaśnia psycholożka. 

Satysfakcja z pracy może nigdy nie nadejść, bo syndrom oszusta dotyczy osób, które zawsze będą uważały, że robią za mało i wiedzą za mało, a na pewno niewystarczająco na tyle, by móc pozwolić sobie na radość.

Choć większość znajomych Kingi uważa, że jest ona jedną z najinteligentniejszych osób, które znają, to dziewczyna wciąż wydaje się nie być pewna swoich możliwości. Obawia się, że moment, kiedy wywarła na ludziach wrażenie, już się nie powtórzy. Nie chce dopuścić do głosu myśli, że ludzie, którzy ją znają, oceniają całokształt, a nie przypadkową wypowiedź czy zdarzenie z jej życia.

Z kolei Szymon nie może poradzić sobie z myślą, pozbyć się przeświadczenia, że kiedyś wiedział więcej. – Mam wrażenie, że kiedy byłem w szkole średniej czy na studiach przyswajałem więcej wiedzy, więcej się uczyłem. Dziś tak nie jest, więc wydaje mi się, że coś jest ze mną nie tak, że mój mózg nie jest już w takiej formie jak kiedyś – opowiada.

To uczucie doskwiera mu tym bardziej, że dziś nie jest już studentem, a zajmuje kierownicze stanowisko w jednej z korporacji. Szymonowi trudno zrozumieć, że kiedy awansuje i zna się na swojej pracy coraz bardziej, to wiedza, którą zdobywa na kolejnych etapach, jest coraz bardziej specjalistyczna, więc nie przyswaja już jej tyle, ile w czasie, kiedy wszystko w jego branży było dla niego nowe.

Poza tym w dzisiejszej rzeczywistości, gdy zewsząd jesteśmy bombardowani nowymi informacjami, trudno nie mieć wrażenia, że wiemy za mało. Problemem staje się też samo przyznanie do tego, że nie mamy o czymś pojęcia. Przecież powinniśmy...

"Z obserwacji klinicznych autorek koncepcji wynika, że osoby z zespołem impostora w dzieciństwie i w okresie szkolnym szczególnie często osiągają najlepsze wyniki i wyróżniają się na tle grupy rówieśników. Z wiekiem jednak liczba uzdolnionych jednostek w ich otoczeniu zaczyna rosnąć" – czytamy w pracy Moniki Filarowskiej i Katarzyny Schier "Zespół impostora, czyli o poczuciu intelektualnej fałszywości".

To poczucie intelektualnej fałszywości, jak podkreślają autorki wynika także ze "zniekształconego wyobrażenie znaczenia inteligencji". W skrócie, wiele osób jest przekonanych, że osoby inteligentne nie muszą się wysilać, aby osiągać sukces.

Wiele źródeł do tego grona zalicza także Alberta Einsteina, który podobno u schyłku życia mówił swojemu przyjacielowi, że czuje się oszustem. Uważał, że ludzie przeceniają jego naukowe osiągnięcia.

– Fakty nie mają znaczenia. Takie osoby niby widzą i wiedzą ile dokonały, ale tego nie czują, nie ma to przełożenia na to, jak się ze sobą mają. One potrzebują potwierdzenia z zewnątrz, od innych ludzi, ale i to potrafi nie działać lub działa na bardzo krótko. Bardzo często nie wierzymy w swoje zasoby, nie jesteśmy ich świadomi, nie wiemy, że je mamy, albo deprecjonujemy je, uznając, że nie są tak ważne. – wyjaśnia Agata Wilska.

Tak było także w przypadku jednej z pacjentek naszej rozmówczyni. Menadżerka, która zarządzała kilkudziesięcioma osobami, zrobiła test, z którego wyszło, że jej mocną stroną jest empatia. Kobieta była rozczarowana tym wynikiem.

– Przyszła do mnie i mówi: "Ale co ja z tą empatią zrobię?". Na co ja: "Jak to? Przecież to jest bardzo ważny zasób, szczególnie w zarządzaniu ludźmi". Ona jednak wrzuciła to do kosza. Wielu pacjentów rozumie, jak ja to mówię "na głowę", że musieli się do swojego sukcesu dołożyć ale ta wiedza nie ma przełożenia na ich emocje i poczucie własnej wartości. Niby wiem, ale w to nie wierzę – mówi psycholożka.

Nawet najmniejsze potknięcie, często niezależne od danej osoby, będzie wpędzało "oszusta" w poczucie winy. Będzie on rozczarowany sobą i przekonany, że znowu zawiódł i że wszyscy są myślą właśnie w ten sposób.

Logika podpowiada jednak, że przecież żaden szef nie zatrudni, nie będzie płacił, nie będzie chwalił i premiował osób, które są złymi pracownikami. Nie chodzi o to, żeby czuć się najlepszym, żeby nie mieć w sobie pokory, ale o to, aby realnie oceniać swoje umiejętności.

– Na tym tle wypracowujemy skrajnie wysokie wymagania wobec siebie, perfekcjonizm. Niskie poczucie własnej wartości jest wypadkową wyposażenia na poziomie biologii czy genów, doświadczeń w rodzinie pochodzenia i tych w grupie rówieśniczej, która na pewnym etapie rozwoju bywa na tyle ważna, iż nawet względnie przyzwoity dom rodzinny nie zawsze zdoła być przeciwwagą dla np. doświadczeń przemocowych w szkole – podkreśla.

Aby poradzić sobie z syndromem impostora przede wszystkim trzeba uświadomić sobie problem lub też skontaktować się ze swoim cierpieniem, nawet jeśli nie znamy jego źródła. Wtedy możemy skorzystać z psychoterapii.

– Do mojego gabinetu trafiają osoby, które "zdiagnozowały siebie" jako impostorów lub też takie, które cierpią, ale nie wiedzą dlaczego. Poczucie cierpienia może być pierwszym krokiem na drodze "zdrowienia". W moim poczuciu nie jest łatwo poradzić sobie z tym bez fachowej pomocy, ponieważ świadomość to nie wszystko, ale jeśli ktoś nie jest na to gotowy lub psychoterapia nie jest jego drogą, może szukać własnej. Ja wierzę w moc żywej intencji. Jeśli czegoś bardzo pragniemy to szukamy sposobów na zrealizowanie tego. A warto, bo po drugiej stronie kryje się więcej wolności i radości – podsumowuje Agata Wilska.