"Upośledzeni umysłowo bywają śmieszni". Aktorzy z zespołem Downa na deskach teatrów w komediach, dramatach i tragediach

Miejsce osób niepełnosprawnych jest w specjalistycznych ośrodkach – taki sposób myślenia wyłania się bardzo często z naszych reakcji na tę część społeczeństwa. Coraz częściej jednak, nie tylko na świecie, ale i w Polsce, osoby niepełnosprawne wcielają się w coraz to nowe role. Również te teatralne.

Teatr jest dla niepełnosprawnych nie tylko terapią, ale również normalną pracą. O ile jednak oni są gotowi do ogrywania nowych ról, polski widz nie zawsze jest w stanie zareagować właściwie na to, co widzi. Najczęściej potrzebujemy trochę czasu, aby przełamać stereotypy i skoncentrować się na artystycznym przekazie widowiska.

Niepełnosprawni aktorzy wprawiają widza w osłupienie. Ludzie bywają tak mocno skupieni na tym, że obserwują sztukę odgrywaną przez osoby z zespołem Downa, że nie są w stanie skoncentrować się na przedstawieniu. Zastanawiają się, jak powinni się zachowywać. – Gdy osoba z zespołem Downa odgrywa zabawną scenę, to widownia patrzy, ale nie śmieje się, bo przecież nie wypada. Bo z czego mają się śmiać? Z niepełnosprawnego? – ironizuje Renata Jasińska.

Wrocławska publiczność jest już przyzwyczajona do niepełnosprawnych grających w teatrze. Aktorzy bardzo często występują jednak w innych miastach i problem stereotypów pojawia się na nowo. – Nasi aktorzy czasami grają w maskach przez całe przedstawienie. Gdy po jego zakończeniu publiczność widzi inną twarz, niż tą, której się spodziewała, to jest w szoku – zauważa dyrektor wrocławskiego teatru.

Jak twierdzi pedagog warszawskiego teatru, w Polsce funkcjonuje stereotyp "maski Downa". – Wszystkich wrzuca się do jednego wora. Myślimy, że oni mają kiepską pamięć, nie są w stanie nauczyć się tekstu – mówi Sobczyk. Wielu ludzi jest tak zdziwionych, że zostają długo po przedstawieniu, by choć przez chwile porozmawiać z aktorami. – Jest też druga grupa widzów, która opuszcza teatr od razu po przedstawieniu. Czasem mamy występy również na ulicy. Wówczas obserwuję wzrok niektórych osób, taki oceniający – wspomina prowadząca Teatr 21.

Prowadzący teatry, w których występują osoby z zespołem Downa zauważają, że zdecydowanie mniejszy problem z oswojeniem się mają dzieci. Nie zastanawiają się jak powinni się zachować, nie otwierają szufladek w głowie z napisem "traktowanie osób niepełnosprawnych". Gdy widzą zabawną scenę, to po prostu się śmieją.

– Osoby z zespołem Downa mają naprawdę niesamowite poczucie humoru. Na początku starałam się jednak nie dawać im ról komediowych. W naszym społeczeństwie i tak osoby z zespołem Downa są postrzegane jako śmieszne. Walczyłam, aby nie uwydatniać tej cechy u nich – mówi prowadząca Teatr 21. Aby osoby niepełnosprawne nie budziły w nas zdziwienia, a nawet swego rodzaju lęku, powinniśmy oswajać się wzajemnie już od dzieciństwa.

Jest to jednak w dużej mierze sprzeczne z kanonami zachowań przyjętych w naszym kraju. – Nie dziwi mnie, że część osób ma problem w takiej sytuacji. Panuje u nas przeświadczenie, że nad osobą niepełnosprawną należy się pochylić, zatroskać i współczuć. To straszny standard naszych umysłów, że ci ludzie są gorsi i nieszczęśliwi. A oni wcale nie są nieszczęśliwi z powodu zespołu Downa – twierdzi Andrzej Suchcicki.

Stowarzyszenie "Bardziej Kochani" zrzesza rodziny i opiekunów osób z zespołem Downa. Reprezentujący ich Andrzej Suchcicki mówi nam szczerze, że upośledzeni umysłowo bywają śmieszni. – Jak są śmieszni, to są. I można się z nich śmiać. Taka walka ze swoimi emocjami to pseudo-dobroć wynikająca z poprawności politycznej. Ten efekt nie jest najszczęśliwszy – zapewnia.