Smog to mieszanina powietrza i trujących zanieczyszczeń pochodzących ze szkodliwej dla środowiska działalności ludzkiej (spaliny samochodowe, emisji z zakładów przemysłowych i domowych pieców opałowych) i od niekorzystnych zjawisk atmosferycznych (głównie mgły). Poza tym, że ogranicza widoczność, to przede wszystkim niesie poważne zagrożenia dla naszego zdrowia i życia.

W 2018 roku światło dzienne ujrzał obszerny raport Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Wylał on kubeł zimnej wody na głowę tych wszystkich żyjących w przekonaniu, że z powietrzem w naszym kraju nie jest tak źle, jak niektórzy twierdzą. W dokumencie tym znalazło się zestawienie najbardziej zanieczyszczonych miast Unii Europejskiej. Okazało się, że aż 36 z 50 miejscowości leżało właśnie w Polsce!

Wśród polskich miast, które trafiły do nieprzynoszącego chluby rankingu, liderami byli: Opoczno, Żywiec, Rybnik, Pszczyna, Kraków, Nowa Ruda, Nowy Sącz i Proszowice. Zamieszczony w raporcie WHO wykres został opracowany na podstawie porównania miast pod względem przekraczającego dopuszczone przez UE normy stężenia cząstek PM2.5 w metrze sześciennym powietrza.

Po tych kilku latach sytuacja niestety niewiele się zmieniła na lepsze. Z rankingu stężenia pyłów PM2.5, jaki w 2021 roku opublikowała unijna Europejska Agencja Środowiska (EEA), aż 5 polskich miast znalazło się w pierwszej 10. miast z najgorszym powietrzem w Europie. Były to: Nowy Sącz, który zajął pierwszą lokatę, a także Zgierz, Piotrków Trybunalski, Żory i Kraków. 50. proc. obecność Polski w tym zestawieniu to nadal powód do zmartwień.

A jak obecnie wygląda sytuacja ze smogiem wyłącznie na krajowym podwórku? W poszukiwaniu odpowiedzi na to pytanie pomaga najnowszy ranking najbardziej zanieczyszczonych miast w Polsce, który został przygotowany przez Polski Alarm Smogowy (PAS) w oparciu o dane (raporty wojewódzkie) pochodzące z pomiarów Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ) z 2021 roku.

Zestawienie, publikowane corocznie przez antysmogową koalicję ruchów obywatelskich zatroskanych złą jakością powietrza w Polsce, porównuje rodzime miejscowości w trzech kategoriach. Są to: najwyższe roczne stężenia pyłu PM10, najwyższe średnioroczne stężenie rakotwórczego benzo[a]pirenu oraz największa liczba dni smogowych w ciągu roku. Punkt odniesienia stanowi norma WHO.

W kategorii stężenie PM10 rekordzistami są: Nowa Ruda (41 ug/m3), Sucha Beskidzka (40 ug/m3) i Wodzisław Śląski (39 ug/m3) przy normie WHO (15 ug/m3). Przy porównaniu zawartości benzo[a]pirenu w powietrzu najwyższe wyniki zanotowały Nowa Ruda (15 ng/m3), Nowy Targ (13 ng/m3) oraz Nowy Sącz, Sucha Beskidzka i Rybnik (10 ng/m3). W tym przypadku norma WHO to 0,12 ng/m3.

Najwięcej dni smogowych (za takie uznaje się te, w których został przekroczony dopuszczalny dobowy poziom pyłów PM10 wynoszący 50 ug/m3) w ciągu jednego roku zanotowano w następujących miastach: Nowa Ruda (95 dni), Sucha Beskidzka (93) oraz Wodzisław Śląski (87). W tej kategorii wyznacznikiem była norma krajowa wyliczona na 35 dni.

Reasumując, najbardziej zanieczyszczonym pod względem powietrza miastem w Polsce jest Nowa Ruda, licząca ok. 20 tys. mieszkańców dolnośląska miejscowość położona w dolinie rzeki Włodzicy. To właśnie ona "zwyciężyła" we wszystkich trzech kategoriach rankingu PAS z 2021 roku. Na liście smogowych rekordzistów są też Sucha Beskidzka i Nowy Targ z Małopolski oraz Wodzisław Śląski.

Co spowodowało, że właśnie te miasta wyrosły na smogowych liderów Polski? Przede wszystkim dominujący w wielu kamienicach i domach przestrzały system ogrzewania. Sporo mieszkańców tych miejscowości nadal korzysta z tzw. "kopciuchów", czyli starych pieców na węgiel i drewno, zaliczanych do klasy 1 i 2 lub nieoznaczonych. Dodatkowo spalane są w nich paliwa stałe o bardzo często niskiej jakości.

Na tworzenie się i utrzymywanie smogu w wymienionych miejscowościach duży wpływ ma również specyficzne ukształtowanie terenu. Położenie geograficzne (umiejscowienie w dolinach czy kotlinach) utrudnia wentylację tych polskich miast, czego skutki widać najdobitniej w sezonie grzewczym. Do tego dochodzą warunki meteorologiczne, które sprzyjają zaleganiu zanieczyszczeń powietrza.

Przeglądając rankingi najbardziej smogowych miejscowości w Polsce z ostatnich lat, trudno nie zauważyć pewnych zmian trendów. Z publikowanych corocznie zestawień wypadają duże miasta takie jak Kraków. Teraz przeważają małe i średnie miejscowości, zdarzają się też wsie. A to, co niepokoi, to zwłaszcza obecność na tych listach... uzdrowisk takich jak Rabka-Zdrój, Szczawno-Zdrój czy Goczałkowice-Zdrój.