Wyjątkowo sześć lat Polacy czekali na wybory samorządowe. Przypomnijmy, ostatni raz lokalne władze wybieraliśmy jesienią 2018 roku. Frekwencja wyniosła wówczas 54,90 proc. Dla porównania, w 2014 roku – 47,4 proc.

Co ważne, wcześniej wybory samorządowe odbywały się co cztery lata. Od 2018 roku kadencja prezydentów, burmistrzów, wójtów i radnych wynosi pięć lat. Kolejny raz mieliśmy więc iść do urn jesienią 2023 roku, ale z powodu terminu wyborów parlamentarnych, samorządowe zostały przełożone na wiosnę.

Pierwsza tura wyborów odbywa się dziś, 7 kwietnia. Druga – 21 kwietnia. Głosować będzie można w godzinach 7:00-21.00.

Ale czy dobrze orientujemy się, o co w tych wyborach chodzi? Zwłaszcza jeśli chodzi o rady powiatów i sejmiki?

Dlatego przypomnijmy, o co i jak toczy się walka. Oto nasz przewodnik.

1. Kogo wybieramy w wyborach samorządowych

• radnych gmin
• radnych powiatów
• radnych sejmików województwa
• wójtów, burmistrzów, prezydentów miast
• radnych dzielnic miasta stołecznego Warszawy

W całej Polsce, jak podaje Portal Samorządowy, wybierzemy ponad 46 tys. radnych – ok. 40 tys. do rad gmin, miast i miejskich, ok. 6,3 tys. do rad powiatów, 552 do sejmików wojewódzkich, i ponad 400 do rad dzielnic Warszawy. 

Wybierzemy też 2,5 tys. włodarzy. A dokładnie: 1464 wójtów, 906 burmistrzów oraz 107 prezydentów miast.

To w sumie ponad 49 tys. mandatów. Skala w porównaniu do wyborów parlamentarnych jest gigantyczna. Tymczasem, jak pokazał jeden z ostatnich sondaży CBOS, tylko 54 proc. Polaków uważa te wybory za bardzo ważne.

2. Ile dostajemy kart do głosowania

Standardowo cztery, z listami kandydatów do:

• rady gminy
• rady powiatu
• sejmiku województwa
• na wójta, burmistrza, prezydenta

Wyjątkiem są miasta na prawach powiatu, gdzie nie wybiera się radnych powiatowych. Tu mieszkańcy otrzymują trzy karty z listami kandydatów do:

• rady miasta
• sejmiku województwa
• burmistrza, prezydenta miasta

Mieszkańcy Warszawy otrzymują cztery karty z listami kandydatów do:

• rady miasta
• sejmiku województwa
• prezydenta miasta
• rady dzielnicy

Na każdej karcie można oddać tylko jeden głos.

3. Jak wyglądają karty do głosowania

Są białe. Nazwiska kandydatów znajdują się na kolorowym tle.

• szary – do rad gmin i rady miasta
• żółty – do rad powiatu oraz w Warszawie do rad dzielnicy
• niebieski – do sejmików wojewódzkich
• różowy – na prezydenta miasta, burmistrza, wójta

4. Pamiętasz strukturę administracji samorządowej?

W skrócie podział wygląda tak:

Wójtów, burmistrzów i prezydentów wybieramy w wyborach bezpośrednich. Ale na poziomie powiatu i województwa jest inaczej.

To Rada Powiatu wybiera i odwołuje zarząd powiatu, w tym starostę (bezwzględną większością głosów, w głosowaniu tajnym) i wicestarostę (zwykłą większością głosów). Decyduje też o wynagrodzeniu starosty.

Z kolei Sejmik Wojewódzki wybiera zarząd województwa, w tym marszałka, który reprezentuje województwo na zewnątrz (wybierany bezwzględną większością głosów, wicemarszałkowie zwykłą większością). Sejmik ustala też wynagrodzenia marszałka województwa.

7 kwietnia nie wybieramy zatem ani starostów, ani marszałków województwa. Wybieramy radnych powiatowych i do sejmików, którzy dopiero ich wybiorą.

5. Dlatego warto wiedzieć czym zajmuje się Urząd Marszałkowski

Wykonuje uchwały sejmiku województwa. Gospodaruje jego mieniem, przygotowuje projekt i wykonuje budżet województwa, tworzy projekty strategii rozwoju, plan zagospodarowania przestrzennego itp.

Jego zadania dotyczą też m.in.: edukacji publicznej, promocji i ochrony zdrowia, kultury i ochrony jej dóbr, pomocy społecznej, dróg publicznych, transportu zbiorowego, ochrony środowiska, opieki nad zabytkami, kultury fizycznej, czy bezpieczeństwa publicznego.

Samorząd województwa odpowiada za szpitale wojewódzkie i infrastrukturę kolejową. Zarządza takimi instytucjami jak opery, teatry czy filharmonie.

Urząd Marszałkowski to samorząd województwa. Nie wolno mylić go z Urzędem Wojewódzkim.

6. Co ma marszałek województwa do wojewody

Nic. Wojewoda jest przedstawicielem rządu RP w regionie. Marszałek województwa jest wybrany przez radnych Sejmiku, których my wybieramy w wyborach samorządowych.

Ale uwaga – nie jest przewodniczącym Sejmiku. Radni wybierają przewodniczącego i wiceprzewodniczących ze swojego grona, ale nie może to być osoba zasiadająca w zarządzie województwa.

7. Jak wybieramy radnych

W przypadku gmin są różnice w zależności od liczby mieszkańców.

• gminy poniżej 20 tys. mieszkańców – wybory do rad gmin odbędą się w jednomandatowych okręgach wyborczych.
• gminy powyżej 20 tys. mieszkańców – wybory do rad gmin są wielomandatowe i proporcjonalne.
• rady miasta, powiatów, sejmików wojewódzkich i dzielnic Warszawy – wybory są wielomandatowe i proporcjonalne

8. Ilu radnych wybieramy

Rada Gminy

W gminach do 20 tys. mieszkańców w skład rady gminy wchodzi 15 radnych. W gminach do 50 tys. mieszkańców – 21. Do 100 tys. – 23. Do 200 tys. mieszkańców – 25 oraz po trzech na każde dalsze rozpoczęte 100 tys. mieszkańców. Nie więcej jednak niż 45 radnych.

Rada Powiatu

W powiatach liczących do 40 tys. mieszkańców w skład rady powiatu wchodzi 15 radnych oraz po dwóch na każde kolejne rozpoczęte 20 tys. mieszkańców. Jednak nie więcej niż 29 radnych.

Sejmik Województwa

W województwach liczących do 2 mln mieszkańców w skład sejmiku województwa wchodzi 30 radnych oraz po trzech radnych na każde kolejne rozpoczęte 500 tys. mieszkańców.

9. Czym zajmuje się Rada Gminy

Najważniejsze zadania to: uchwalanie statutu i budżetu gminy, uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, programy gospodarcze, uchwały w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w odrębnych ustawach.

Rada ustala też wynagrodzenia wójta i przyjmuje sprawozdania z jego działalności. Powołuje i odwołuje skarbnika gminy, podejmuje uchwały w sprawach majątkowych gminy. A także m.in. nadaje honorowe obywatelstwo oraz podejmuje uchwały w sprawach herbu gminy, nazw ulic, czy placów.

10. Czym zajmuje się Rada Powiatu

Wybiera i odwołuje zarząd powiatu. Nadzoruje działania zarządu oraz powiatowych jednostek jak np. Powiatowy Urząd Pracy, czy Powiatowy Dom Pomocy Społecznej.

Uchwala budżet powiatu, ustala wynagrodzenie starosty. Podejmuje uchwały dotyczące wysokości wybranych podatków i opłat, a także sprzedaży, dzierżawy nieruchomości powiatu, czy zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów.

Uchwala powiatowy program zapobiegania przestępczości, ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego, czy przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy.

Dokonuje oceny stanu bezpieczeństwa przeciwpożarowego i zabezpieczenia przeciwpowodziowego powiatu. Podejmuje uchwały w sprawach współpracy ze społecznościami lokalnymi innych państw. Zajmuje się ochroną zdrowia.

11. Czym zajmuje się sejmik województwa

Wykonuje podobne zadania, tylko na szczeblu wojewódzkim, czyli m.in. uchwalanie statutu i budżetu województwa, strategii rozwoju województwa, zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim, uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego województwa.

A także m.in. uchwalanie, w granicach określonych ustawami, przepisów dotyczących podatków i opłat lokalnych, czy uchwalanie "Priorytetów współpracy zagranicznej województwa".

12. Kto w samorządzie odpowiada za szkoły

Gmina – do jej zadań własnych należy zakładanie i prowadzenie publicznych przedszkoli, w tym z oddziałami integracyjnymi, a także przedszkoli specjalnych, szkół podstawowych, w tym z oddziałami integracyjnymi, z wyjątkiem szkół specjalnych, szkół artystycznych oraz szkół przy zakładach karnych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich. 

Powiat – do jego zadań własnych należy zakładanie i prowadzenie publicznych szkół podstawowych specjalnych, szkół ponadpodstawowych, w tym z oddziałami integracyjnymi, szkół sportowych i mistrzostwa sportowego. 

Powiat może też zakładać i prowadzić publiczne placówki doskonalenia nauczycieli, zakłady kształcenia nauczycieli i biblioteki pedagogiczne.

Województwo – odpowiada za prowadzenie niektórych instytucji oświatowych o charakterze wspomagającym: placówek doskonalenia nauczycieli, bibliotek pedagogicznych, szkół i placówek o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym.

13. Kto w samorządzie odpowiada za drogi

Za drogi wojewódzkie odpowiadają zarządy poszczególnych województw. Za drogi powiatowe – zarządy powiatów. A za drogi gminne – wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast.

"Wyjątkiem są drogi w granicach miast na prawach powiatu. Za wszystkie drogi publiczne (z wyjątkiem autostrad (A) i dróg ekspresowych (S)) leżące w granicach miasta na prawach powiatu odpowiada prezydent tego miasta" – informuje serwis gov.pl.

14. Kiedy poznamy wyniki wyborów samorządowych

Szefowa Krajowego Biura Wyborczego Magdalena Pietrzak oceniła, że zbiorcze wyniki głosowania mogłyby być ogłoszone w środę 10 kwietnia. Wcześniej zaś wyniki głosowania ogłoszą terytorialne komisje wyborcze.