Trzy podstawowe błędy polskiej edukacji, czyli dlaczego potrzebujemy rewolucji

“Dzieci są dziś przyzwyczajone do dużej ilości bodźców, tradycyjne lekcje są więc dla nich zbyt monotonne, zwłaszcza gdy prowadzą je posługujący się przestarzałym językiem nauczyciele, niedostrzegający możliwości, jakie nauce stwarza technologia” - pisze autorka. A przecież zmiany w technologii i pracy mózgu to nie jedyne zmiany, jakie zaszły w świecie!

Szkoły powinny bardziej skupiać się na rozwijaniu umiejętności wyszukiwania, przetwarzania i prezentowania informacji, zamiast pamięciowym ich przyswajaniu. Na nauczaniu rozwiązywania problemów, zamiast dawania gotowych rozwiązań. Na rozwijaniu umiejętności społecznych i pracy w zespole, zamiast ciągłego działania w pojedynkę. Na wspieraniu indywidualnej inicjatywy zamiast karania za podejmowanie ryzyka. Na rozwoju indywidualnych talentów uczniów, zamiast uczeniu wszystkich tego samego i w ten sam sposób… można wymieniać długo.

Podział publicznych pieniędzy przeznaczonych na edukację zbyt słabo zachęca do wysokiej jakości kształcenia. Kryteria przyznawania funduszy oparte są na miernikach ilościowych (jak liczba kadry czy studentów), zbyt słabo związanych z efektami nauczania. Mały związek między finansowaniem a jakością kształcenia w algorytmie finansowania polskich uczelni krytykował w swoim raporcie OECD, już w 2007 roku.

Brakuje pozytywnego sprzężenia zwrotnego. Gdyby sukces uczelni wprost zależał od tego, jak dobrze uczy, motywacja do tego byłaby ciągła i bardzo silna. Teraz sukces bardziej zależy od wpisania się w administracyjne kryteria przyznawania środków. W dodatku finansowanie zupełnie pomija finansowanie prywatnych uczelni, bez względu na to jak dobrze kształcą. Przez to nie ma w Polsce dojrzałego rynku edukacji, gdzie szkoły i uczelnie motywują się wzajemnie do jak najlepszego kształcenia.

W kilku rozmowach z rektorami wyższych uczelni na pytanie o to, co jest ich największą bolączką, usłyszałem tę samą odpowiedź: blokadą są odgórne przepisy. Dotyczące dwóch obszarów:

Osoby po habilitacji są w praktyce nieusuwalne - bez nich wydział nie może istnieć. W ten sposób uczelniom trudno jest otwierać się na młodych, energicznych i kreatywnych wykładowców i naukowców. Nawet jeśli zajęcia poprowadzą ciekawiej, to etat trzeba zapewnić najpierw osobom po habilitacji. Dopiero później - o ile zostanie budżet - można zatrudnić młodych.

Amerykańskie uczelnie nie mają nawet tytułu naukowego “doktora habilitowanego”. A tytuły profesorskie są nazwami stanowisk akademickich, nadawanymi dobrowolnie przez uczelnie. Uczelnie mają większe autonomię. Może to również dzięki temu łatwiej im przyciągać najlepszych naukowców?

Na sugestię, że potrzeba innowacji w obszarze form kształcenia, od jednego z rektorów usłyszałem, że on bardzo chętnie wprowadziłby nowe formy nauczania. Więcej praktyków, warsztaty zamiast teoretycznych wykładów, szersza współpraca z biznesem, nauczanie on-line, itd. Tylko, że blokuje ich prawo: “wcześniej minima programowe, a teraz Krajowe Ramy Kwalifikacji” - usłyszałem.

Jak stwierdził, wprowadzenie każdej “nowinki” uczelnie muszą sobie wywalczyć. A polskie prawo nie pozwala czerpać od najlepszych. Według niego Harvard nie mógłby działać w Polsce, bo nie spełniłby wymogów Ministerstwa.

Przedstawiciele oświaty też zauważają problemy. 26-27 września na konferencji EDU Trendy 2013 kilka razy pojawiał się slogan o tym, że w oświacie biurokracja niszczy zaangażowanie nauczycieli. Zamiast edukowaniem muszą zajmować się tzw. “papierologią”.

Jeśli ze szkół i uczelni zostaną zdjęte krępujące więzy, a jednocześnie będą one wynagradzane za sukcesy, oddolnie powstaną rozwiązania, które wpasują się w potrzeby uczniów i gospodarki lepiej niż jakakolwiek odgórna reforma. Dajmy szkołom i uczelniom szansę na podjęcie ryzyka. Zamiast odgórnie próbować zwalczać złe objawy, lepiej stworzyć warunki, by dobre rozwiązania narodziły się oddolnie.

Albert Camus napisał: “Szkoła przygotowuje dzieci do życia w świecie, który nie istnieje”. Doprowadźmy do tego, by jego słowa nie opisywały polskiej rzeczywistości. Najważniejsze środowiska - uczniowie i studenci, biznes, nauczyciele, naukowcy, rodzice, a także rząd - muszą złączyć się wokół wspólnych celów.

Problem z edukacją jest zbyt duży, by wystarczyły kosmetyczne zmiany. Dlatego ewolucja nie wystarczy. Jest zbyt trudny, by móc rozwiązać go bez masowego poparcia. Dlatego potrzebujemy pozytywnej rewolucji. Potrzebujemy mądrych i odważnych zmian.

Jak do nich doprowadzić? Mamy na to plan. O nim w kolejnym artykule.