Świerzy, plakaty i "Ty i Ja". O grafice, polskiej szkole plakatu i czasopiśmie innym niż wszystkie

Świerzy należał do klasyków rodzimego plakatu. – Zazwyczaj łączy się go z „polską szkołą plakatu”, jednak jest to pojęcie zbyt abstrakcyjne dla nas, Polaków - mówi Jacek Szelegejd z Muzeum Plakatu w Wilanowie. – Zawierają się w nim wyznaczniki stworzone przez zachodnich odbiorców i dla nich też przeznaczone - tłumaczy. – My jesteśmy (fizycznie) zbyt blisko, a zarazem zbyt daleko (czasowo) by konstatować, że polską szkołę plakatu tworzyło wiele wybitnych i bardzo różnorodnych osobowości twórczych, które jedynie w bardzo krótkim okresie, czyli w latach 1956-69, połączyły wspólne poszukiwania artystyczne, co zaowocowało szeregiem wspólnych cech tak właśnie postrzeganych z większego dystansu i z innej perspektywy czasowej - uzasadnia Szelegejd.

O formalnych wyznacznikach tzw. polskiej szkoły plakatu mówi się niezwykle trudno. To umowna kategoria, którą określa się wybitnych artystów - z wykształcenia najczęściej malarzy czy grafików - którzy funkcjonowali w obrębie ikonosfery odwilży i lat 60. Mimo wszystko można stwierdzić, że tzw. polską szkołę plakatu charakteryzowała głównie malarskość form - artyści komponowali plakaty jak obrazy, wprowadzając do ich formy narracyjną treść, złożoną symbolikę i estetykę obrazu, często nawiązując do zdobyczy wielkich awangard. – Świerzy był jednym z najwybitniejszych malarzy wśród polskich plakacistów - mówi Jacek Szelegejd.

– To, co charakteryzowało twórczość Świerzego to tzw. lekka i szybka ręka - tworzył z łatwością i przyjemnością, a ponieważ był absolwentem wydziału malarstwa, miał naturalne skłonności do wykorzystywania w pracy graficznej technik malarskich - mówi Szelegejd. – Był niezwykle płodnym artystą - przez ponad 60 lat twórczej aktywności wykonał ponad 1000 plakatów - dodaje

Waldemar Świerzy projektował również okładki dla pierwszego polskiego czasopisma lifestyle’owego, czyli “Ty i Ja”. Samo czasopismo miało bardzo wyraźnie sprecyzowaną grupę docelową: kobiety z wyższym wykształceniem, interesujące się zachodnią literaturą, modą, wystrojem wnętrz. Czasopismo było wydawane od maja 1960 do grudnia roku 1973. Miesięcznik założyli dziennikarze - Teresa Kuczyńska i Roman Juryś (stąd tytuł), a dyrektorem artystycznym został jeden z najważniejszych polskich grafików, również związany z tzw. polską szkołą plakatu Roman Cieślewicz.

“Kodów popkultury Cieślewicz używał w celach krytycznych. Był socjalistą. Przemycał ikonografię z Zachodu, ale jako lewicowiec dostrzegał pustkę konsumeryzmu. Rozbijał i demaskował konwencję reklam. Stosował ironię” - mówiła o szacie graficznej “Ty i Ja” Justyna Jaworska, wykładowczyni z IKP UW.

Cieślewicz był wizjonerem, miał nieprawdopodobny zmysł do kreacji wizualnych trendów w szarej, PRL-owskiej typografii. Projektował pismo, które wizualnie nawiązywało do zachodnich wzorców i jednocześnie zachowywało surrealistyczny, nieco ironiczny i zabawny charakter. Cieślewicz w 1963 roku, wraz z żoną, fantastyczną rzeźbiarką Aliną Szapocznikow wyjechał do Francji. Objął tam posadę głównego grafika w magazynie “Elle” i przez kilka lat stosował tam wizję graficzną, rozpoczętą jeszcze w Polsce.

Okładki czasopisma “Ty i Ja” - oprócz wspomnianych już Waldemara Świerzego i Romana Cieślewicza - wykonywali najważniejsi graficy, związani z polską szkołą plakatu: Henryk Tomaszewski, Jan Lenica i Jan Młodożeniec.

Sam magazyn był swoistym oknem na zachód. Regularnie pojawiały się tam nowości literackie, omówienia najważniejszych pozycji publicystycznych i popularno- naukowych. Czytelnicy i czytelniczki “Ty i Ja” mieli bezpośredni dostęp do polskich wersji językowych fragmentów prac Sartre’a i Camusa. W magazynie znajdowały się nawet fragmenty i omówienia “Mistyki Kobiecości” Betty Friedan - i to w niespełna pół roku po ukazaniu się pierwszego wydania książki w 1963 roku!

To z “Ty i Ja” polscy czytelnicy dowiadywali się o istnieniu francuskiej nowej fali lub o czym były produkcje Bergmana - na kartach magazynu zamieszczano omówienia filmów i ich obszerną krytykę. Pojawiały się również twórczo skomponowane przedruki z francuskiej prasy modowej, porady architektów wnętrz, zdjęcia ładnych mieszkań. Sporym powodzeniem cieszyły się porady psychologiczne i dział kulinarny, w którym zamieszczano przepisy kuchni np. włoskiej, ze szczegółowym omówieniem specyfiki produktów.

Z czasopismem na stałe współpracowali fotografowie: Piotr Barącz, Krzysztof Gierałtowski, Eustachy Kossakowski, Tadeusz Rolke. Wykonywali fotoreportaże, obecnie również bardzo aktualne - moda uliczna ze Szwecji, Wenecja zimą, zaplecze festiwalu filmowego w Cannes.

– Wypełniliśmy lukę na rynku - mówiła w wywiadzie z Klarą Czerniewską z dwutygodnika Teresa Kuczyńska. –Wśród pism o domu, modzie, wnętrzach, o sprawach kobiet i rodziny były wtedy: „Przyjaciółka” – magazyn najbardziej masowy, dla kobiet mniej wykształconych; „Tygodnik Kobieta i Życie” – dla troszkę bardziej wyedukowanych, czyli po szkole powszechnej (podstawowej i gimnazjum); oraz „Gospodyni Wiejska”, dla mieszkanek wsi - wyliczała.

“Ty i Ja” było wydawane przez Ligę Kobiet: to była organizacja społeczna; nie feministyczna, a socjalna - mówiła Kuczyńska. – Udało nam się przekonać panią Alicję Musiałową, prezeskę Ligi, że istnieje już duża grupa kobiet z wyższym wykształceniem, dla których należałoby stworzyć magazyn. Uzyskaliśmy przydział papieru, bez którego nie dało się robić pisma - tłumaczyła.

Pismo rozwiązano w 1973 roku - władze stwierdziły, że budzi nadmierną tęsknotę za nieosiągalnym Zachodem. Przekształcono je w “Magazyn rodzinny”, który z powodzeniem wychodził do końca lat 80.

Okładki “Ty i Ja”, realizowane przez najlepszych twórców szkoły plakatu to małe dzieła sztuki. Wśród nich te realizowane przez Świerzego wyróżniają się lekkością, malarskością i wyrazistymi kompozycjami kolorystycznymi.