Solidarność bez kobiet

Publiczną tajemnicą jest, że blisko 50% osób działających w “Solidarności” stanowiły kobiety. Rzecz jasna to mężczyźni obsadzili wszystkie hierarchiczne stanowiska i to oni byli wąsatymi twarzami ruchu, ale “Solidarność” byłaby niemożliwa bez kobiet, w tym bez liderek. Miliony Polek były zaangażowane rozmaitą działalność na rzecz Związku: komisje zakładowe, kolportaż nielegalnych materiałów, pomoc osobom represjonowanym, ukrywanie działaczek i działaczy, łączność i inne aktywności.

Wśród setek tysięcy anonimowych osób były też te odznaczające się ogromnym zaangażowaniem. Twórcza, lecz całodobowa i katorżnicza praca liderek “Solidarności” umożliwiła Związkowi przetrwanie (po otrzymaniu ogromnego ciosu jakim było wprowadzenie stanu wojennego 13.12.1981 r.) i doprowadzenie do przemian demokratycznych 1989 roku. Największa opozycyjna gazeta - Tygodnik Mazowsze - stał kobietami, a redaktorka naczelna i członkinie redakcji nazywały się Damską Grupą Operacyjną.

Mężczyźni którzy byli głównymi działaczami ruchu konsekwentnie doprawiają “Solidarności” wąsy, choć nie odpowiada to prawdzie, lecz połowie prawdy. Na uroczystości rocznicowe w charakterze panelistów z reguły zapraszani są wyłącznie lub niemal wyłącznie mężczyźni. Kobiety, włącznie z głównym uczestniczkami omawianych przez panów wydarzeń, mogą zasiąść na publiczności i słuchać. Być może należy jednak docenić to, że kobiety mają wstęp jako publiczność? Ze sprzeciwu wobec stosowania segregacji płciowej i dyskryminacji kobiet w Polsce - nie tylko przy okazji rocznicowych uroczystości - w 2009 roku powstał ruch społeczny Kongresu Kobiet.

Dyskurs wykluczający kobiety z historii znajduje odzwierciedlenie w książkach, podręcznikach i na stronach internetowych. Nic dziwnego, że hasło Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej na Wikipedii zawiera wyłącznie nazwiska mężczyzn. Z roku na rok wąsata narracja “Solidarności” staje się coraz bardziej naturalna, a udział kobiet - blisko 50% osób w Solidarności - staje się coraz bardziej niewidzialny.

Na szczęście wielką wyrwę po kobietach w historii Solidarności zaczynają zapełniać historyczki i historycy specjalizujący się herstorii. “Podziemie kobiet” Shany Penn czy “Szminka na sztandarze. Kobiety Solidarności 1980-1989” Ewy Kondratowicz to pierwsze główne publikacje, które przywracają udział i głos kobietom, działaczkom “Solidarności”. Książki te obowiązkowo powinny znaleźć się na półkach Ojców Założycieli, by regularnie odświeżać im pamięć w sprawie Matek Założycielek, z którymi całymi latami współdziałali w Solidarności.

Zarówno zjawisko segregacji płciowej jak i wykluczania kobiet z historii nie jest naszą narodową specyfiką, ale - jak zauważa prof. Padraic Kenney - w niemal jednolitej etnicznie Polsce podział płci jest najgłębszym ze społecznych podziałów. Choć diagnoza historyka powstała na długo przed społecznym pęknięciem związanym z katastrofą smoleńską, jest nadal niepokojąco aktualna.

Choć kobiety stanowią 52% polskiego społeczeństwa, mają zaledwie symboliczną reprezentację w mediach, programach publicystycznych, jako panelistki na konferencjach czy felietonistki w tygodnikach opinii, a nierzadko bywa, że nie mają jej wcale. Przy Okrągłym Stole w gronie 60 osób reprezentujących Solidarność była tylko 1 kobieta (Grażyna Staniszewska).

Gdyby Polska składała się w 48% z osób białych, a w 52% z czarnych, wykluczenie osób czarnoskórych z historii “Solidarności”, konferencji, mediów i życia publicznego, byłoby piętnowane jako oczywisty rasizm. Gdy dyskryminacja dotyczy kobiet, wielu uważa to za normalne.

Np. kilka wydań temu “Newsweek” postanowił napisać o dwóch Polskach. Chodziło oczywiście o dwa państwa posmoleńskie. Dziennikarz zebrał wypowiedzi ośmiu ludzi uczestniczących w polskim życiu publicznym. Były to osoby z różnych środowisk, partii, wykonujące różne zawody. Dziennikarz dołożył wszelkich starań, by dobrać różnorodne grono rozmówców. Umknął mu jednak jeden, jedyny, drobny szczegół. Tradycyjnie udzielił głosu wyłącznie mężczyznom i nie dostrzegł tego, jak bardzo ta "zróżnicowana" grupa jest homogeniczna.