II Wojna Światowa z bakijskiej perspektywy: II Baku i marginalizacja (cz. III)

W końcówce lipca 1942 r. Adolf Hitler postanowił zdobyć Baku możliwie szybko. III Rzesza przechwyciła już Rostów i przerwała część ropociągów z Kaukazu. W dniu 9 sierpnia Niemcy dotarli do miejscowości Maikop

W warunkach pokoju produkowano tam jedynie 10% wydobycia bakijskiego. Ponadto Rosjanie przed wycofaniem z miasta zniszczyli pola naftowe i wszystkie materiały eksploatacyjne oraz urządzenia służące do wydobycia. Dlatego w styczniu 1943 roku Niemcy mogli uzupełniać materiały o nie więcej niż 70 baryłek dziennie.

W połowie sierpnia niemieckie oddziały górskie osadziły nawet swastykę na Elbrusie- najwyższej górze Kaukazu (i wg niektórych Europy).

Termin ostatecznego ataku i przejęcia Baku został wyznaczony na dzień 25 września 1942. Niemcy byli do tego stopnia pewni zrealizowania swojego celu, że generalicja podarowała Adolfowi Hitlerowi tort urodzinowy który został udekorowany wizerunkiem Morza Kaspijskiego i Baku.

Jednakże strategia Adolfa Hitlera aby walczyć równolegle na dwóch frontach: pod Stalingradem i na Kaukazie okazała się katastrofalna. Feldmarszałek Erich von Manstein prosił Hitlera o przeniesienie większych sił niemieckich aby pomóc oblężonej szóstej Armii pod Stalingradem. Dyktator jednak twardo uważał, że „jeśli nie zdobędziemy ropy z Baku to wojna zostanie stracona”.

Manstein próbował spierać się i przekonać Hitlera ale ten nie chciał słuchać. W jego umyśle istniał już plan skupienia wojska na Bliskim Wschodzie aby maszerować przez Iran i Irak do Indii, tak aby tam przypieczętować ostateczne zwycięstwo nad Anglią.

Ewakuacja Baku

W lecie 1942 r. zagrożenie atakiem było tak duże, że władze radzieckie ewakuowały najcenniejsze urządzenia dalej na wschód. Jesienią już 764 studni naftowych w Baku zostało zamkniętych, a 81 kompletnych zestawów sprzętu wiertniczego wraz z personelem wywieziono do Turkmenistanu.

Producenci ropy stanęli przed dylematem: z jednej strona produkcja została obniżona, z drugiej zapotrzebowanie na paliwo rosło. Dlatego podjęto pracę przez całą dobę, orurowano i uruchomiono stare nieczynne fabryki ( np. Azneftecombinat) oraz naprawiono stare studnie (25 nie było wykorzystanych przez dziesięciolecia). Spowodowało to degradowanie środowiska- czego efekt widoczny jest do dzisiaj (pomimo przyjętego niedawno projektu rekultywacji ziemi i plaż)

Kolejnym problemem był transport paliwa na front. W lecie 1942 r. Niemcy zablokowały główne linie kolejowe, którymi przewożono ropę. Poszukiwano więc alternatywnej drogi poprzez Morze Kaspijskie oraz Wołgę. Wojska III Rzeszy skutecznie zablokowały również i tę drogę- transport musiał zostać poprowadzony przez Azję Centralną.

Traulery transportują cysterny z ropą Wikipedia

Dokonano wtedy rzeczy precedensowej- traulery rybackie, statki handlowe itd. rozpoczęły holowanie wagonów kolejowych (zbiornikowców) z Baku do Krasnowodska (Turkmenistan), a także ze złóż Machaczkały (Dagestan) do Krasnowodska. Było to tym bardziej potrzebne, że produkcja w Baku osiągnęła rekordowe 10 mln baryłek ropy naftowej, znacznie powyżej możliwości transportu morskiego. Dlatego wymyślono aby sczepiać liną stalową zbiorniki i cysterny i dźwigami przyczepiać liny do statku i dalej je holować. Manewr ten pozwolił holować nawet 35 cystern razem za pomocą jednego holownika.

II Baku

Wobec powyższych trudności Państwowy Komitet Obrony ZSRR postanowił przenieść maszyny olejowe, pracowników, ale i całe przedsiębiorstwa naftowe z Baku nad Wołgę, Ural do Kazachstanu i Azji Środkowej w celu ekstrakcji oleju na miejscu. Tylko w październiku 1942 r. dziesięć tysięcy pracowników naftowych zostało ewakuowanych na wschód.

Przede wszystkim ludzie oraz sprzęt zostali przeniesieni do Kuybisheva (Rosja- Tartarstan). Dlatego miasto zostało nazwane jako "II Baku"- miejsce skupiające wykwalifikowanych 5000 nafciarzy, a także połowę sprzętu ewakuowanego z Baku. Uruchomili oni złoża, które można było eksploatować również w zimę pomimo, że temperatura spadła do 30-35 ° C poniżej zera.
Dzięki ich doświadczeniu rozpoczęto eksploatację pięciu nowych złóż ropy naftowej i gazu, podjęto budowę pierwszego rurociągu pomiędzy Kuybishevem i Buturslanem. Wszystko powyższe pozwoliło przywrócić poziom wydobycia ropy naftowej sprzed wybuchu wojny.

Początek 1943 r. przyniósł odsunięcie frontu na zachód. Spowodowało to intensyfikację prac wiertniczych w Baku. Rozpoczęto od uszczelniania otworów co ze względu na przeekploatowanie okazało się niemożliwe. Ostatecznie wydobycie ropy naftowej znacznie spadło pod koniec wojny.

Marginalizacja

Po wojnie władze ZSRR przeprowadziły relatywnie małe reinwestycyje. Moskwa skoncentrowała się na budowie i eksploatacji nowych złóż w innych miejscach, zwłaszcza na Syberii.

Tak oto Baku- stolica ropy naftowej, która przed wojną stanowiła światowe centrum wydobycia ropy naftowej, centrum które wyposażyło w ropę całą Armię Radziecką, po wojnie zostało zmarginalizowane.

Baku oraz cały Azerbejdżan z powrotem odżył gospodarczo po odzyskaniu niepodległości w 1991 r. Odbyło się to dzięki „kontraktowi stulecia” pomiędzy Azerbejdżanem a BP, która zabezpieczyła nowoczesną infrastrukturę wydobywczą i przesyłową oraz zasiliła w ropę część krajów Europy.

Przy wpisie wykorzystałem materiały:
Vagif Agayev, Fuad Akhundov, Fikrat T. Aliyev i Mikhail Agarunov, World War II and Azerbaijan, Azerbaijan International, Summer 1995 (3.2), strony 50-55 oraz 78.