Na pytanie jak widzisz tę sytuację, innych ludzi, każdy bez wahania opisuje i ocenia, to co widzi, niemalże bezgranicznie wierząc w to, że oddaje całą prawdę o otaczającej go rzeczywistości. Niektórzy mają wręcz wyjątkową umiejętność uzasadniania swoich ocen i demonstrowania stanowiska: ja się nie mylę, widzę świat dokładnie taki jaki on jest. Tymczasem psychologia w swoich licznych badaniach doszła do wniosku jak często mylimy się w opisie rzeczywistości, która nas otacza. Rozwijające się obecnie neuronauki, zajmujące się badaniem naszego mózgu, w pełni to potwierdzają. Warto to sobie uświadomić, kiedy tak bardzo obstajemy przy swoich racjach.

REKLAMA
Elliot Aronson uznany psycholog społeczny odnosząc się do wyników badań twierdzi, że
„nie przetwarzamy informacje w sposób bezstronny, lecz zniekształcamy je tak, by pasowały do naszych wcześniej uformowanych poglądów.”
Pamiętam wydarzenie jakie opowiedział mi mój klient, które opisałem w mojej książce „Małżeństwo nie musi być loterią”. Jego poważnym problemem były relacje z żoną, która nieustannie poszukiwała potwierdzenia swojego stanowiska, że on ją nie kocha. Podejmował różne działania, by zmieniła swoją ocenę ich relacji, jednak żadne z nich nie miało wpływu na zmianę przekonań żony. Pewnego razu po wyjściu z kościoła zrobiła mu awanturę, twierdząc, że przez całą mszę przyglądał się jakiejś kobiecie. Jak mi opowiadał nie miał pojęcia o jakiej kobiecie mówi jego żona.
Niestety inteligencja, którą tak często eksponujemy jako bardzo pozytywną cechę człowieka, przyczynia się do pogłębiania błędnych przekonań. Edward De Bono, uznany specjalista w zakresie teorii konstruktywnego myślenia, nazywa to zjawisko „pułapką inteligencji”. Twierdzi on, że „człowiek wysoce inteligentny potrafi wymyślić dobrze skonstruowaną argumentację na poparcie praktycznie dowolnego punktu widzenia.”
Michael S. Gazzaniga, dyrektor Centrum Badania Umysłu SAGE na Uniwersytecie Kalifornijskim, w swojej książce „Kto tu rządzi – ja czy mój mózg”, opisał bardzo interesujący eksperyment: „uczestnikom eksperymentu charakteryzator wykonał na twarzy rzucającą się w oczy sztuczną bliznę, którą każdy z badanych widział w lustrze. Powiedziano im, że odbędą dyskusję z inna osobą oraz, że eksperymentatora interesuje to, czy defekt fizyczny badanego – blizna – będzie wpływała na zachowanie rozmówcy. Badani mieli zwracać baczną uwagę na zachowania, które ich zdaniem stanowiły reakcję drugiej osoby na bliznę. W ostatniej chwili eksperymentator powiedział, że musi nieco zwilżyć bliznę, by nie zaczęła pękać. Tak naprawdę usunął bliznę, bez wiedzy osoby badanej. Następnie badani odbywali dyskusję z inna osobą, a po jej zakończeniu eksperymentator pytał ich o przebieg tej interakcji. Badani twierdzili, że rozmówcy zachowywali się wobec nich okropnie: byli spięci i traktowali ich protekcjonalnie. Następnie każdemu z badanych pokazano film wideo zarejestrowany w trakcie dyskusji i poproszono o wskazanie tych zachowań rozmówcy, które stanowiły jego reakcję na blizn. Badani zwracali uwagę na fakt, że ich rozmówca patrzył w bok. Interpretowali to zachowanie jako reakcję na bliznę.”
W eksperymencie tym przekonanie o negatywnych reakcjach jakie wywołuje blizna, zadecydowało o interpretacji zachowań rozmówców. Blizny nie było, a przekonania zdecydowały o sposobie postrzegania zachowań innych. To, co widzieli badani musiało pasować do ich „wcześniej uformowanych poglądów”.
Przekonania wpływają na naszą percepcję, tworzą obraz otaczającej nas rzeczywistości. Wpływają na postrzeganie naszego partnera, na interpretację naszych relacji z innymi, na interpretację naszych możliwości, szans i zagrożeń. To one decydują jak postrzegamy nie tylko najbliższe otoczenia, ale również nasz kraj, świat i całe życie.
Okazuje się, że inteligencja, którą wykorzystujemy do lepszego zrozumienia świata, potrafi wyprowadzić nas na manowce. Dostarcza jedynie kolejnych argumentów potwierdzających nasze błędne przekonania.
Wspomniany wyżej Elliot Aronson twierdzi, że „Jeśli nie uświadomimy sobie naszych ograniczeń poznawczych , nie możemy nic zrobić dla ich przezwyciężenia.”
Od lat zadaję sobie pytanie dlaczego psychologowie nie podejmuje żadnych działań na rzecz upowszechniania wiedzy o błędach jakie popełnia nasza percepcja? To z powodu braku tej wiedzy w świadomości społecznej cały czas utrzymuje się przekonanie, że racja jest tam, gdzie są argumenty. To one są podstawowym narzędziem w przekonywaniu innych do swoich racji. Nic nie mówi się na temat faktu, że zgrabne konstrukcje intelektualne mogą nie mieć nic wspólnego z prawdą o otaczającym nas świecie, a wręcz mogą być jego zaprzeczeniem. Historia dostarcza, aż nadto dowodów potwierdzających ten fakt. Przekonywującą retorykę może opanować osoba zaburzona psychicznie.
Cały czas mam nadzieję, że wiedza o mechanizmach kierujących człowiekiem, o jego ograniczeniach, jak i o możliwościach, które potwierdza nauka, będzie wiedzą powszechną. W tym widzę szansę na to, aby w świadomości społecznej poszukiwanie prawdy stało się ważniejsze od nieustannego udowadniania światu i sobie, że to my widzimy świat taki jaki on jest, że to my mamy rację.