Integracja neuronalna i uważność, czyli jak być ze sobą i z innymi

Neuronalna integracja jest wolnym przepływem energii i informacji pomiędzy różnymi strukturami i związanymi z nimi funkcjami mózgu i systemu nerwowego. Polega na tym, że mamy dostęp do różnych funkcji mózgu, potrafimy te funkcje ze sobą zintegrować oraz że integracja ma również miejsce w sytuacjach trudnych, kryzysowych, stresowych. Jest to sposób na otwarcie różnych ścieżek w naszym mózgu, które z różnych powodów zostały zamknięte (np. z powodu zwykłego stresu, ale także stresu spowodowanego traumą). Integracja bazuje na neuroplastyczności (neuronalnej plastyczności). Neuroplastyczność oznacza zmiany mózgu, które mają miejsce wtedy, kiedy czegoś doświadczamy. Można tutaj mówić zarówno o tym, że w mózgu powstają nowe połączenia, jak i o nowych neuronach. Jak pisze Lou Cozolino, „mózg jest zatem dynamicznym procesem, podlegającym rozwojowi i rekonstrukcji na przełomie całego życia”.

Jeżeli chodzi o funkcjonalne zmiany w mózgu, to jednym z ważniejszych badaczy w tym zakresie jest Richard Davidson z Laboratorium Afektywnej Neuronauki Uniwersystetu Wisconsin. Badania pokazują, że osoby, które mają większą aktywność w lewej części kory przedczołowej, są bardziej otwarte, skupiają się mocniej na emocjach pozytywnych, natomiast osoby z większą aktywnością w prawej części są na ogół wycofane, unikające i doświadczają więcej emocji takich, jak złość, lęk, smutek. Co ważne, u osób medytujących grubość kory z wiekiem tak bardzo się nie zmniejsza. W psychoterapii chodzi zatem o to, żeby zwiększyć równowagę pomiędzy lewą i prawą stroną.

Pytanie często zadawane (m.in. przez Davidsona, Siegela): w jaki sposób to na, co zwracamy naszą uwagę, mogłoby mieć wpływ na jakość naszego życia? W dużym skrócie: umysł jest uwagą. Kierujemy na coś uwagę albo od czegoś odwracamy nasza uwagę i wtedy tworzymy ścieżki neuronalne w naszym mózgu, łączymy je ze sobą na różne sposoby. Jednym z narzędzi regulacji emocji i tworzenia nowych synaps jest uwaga. Tam, gdzie kierujemy uwagę, iskrzą neurony, co z kolei sprzyja tworzeniu nowych ścieżek w mózgu. Wszystko, co nowe, dobre wpływa na nasz mózg, ale nie może to być traumatyczne, bo wtedy powstaje błąd w naszych połączeniach. To tak, jakby w przypadku traumy informacje nie były w zgodzie ze sobą nawzajem. Zaburza to spójność naszego mózgu i tego, jak postrzegamy samych siebie. Mówimy tu oczywiście o traumie, która jest zbyt dużym wyzwaniem dla naszego systemu. Nie każda bowiem trauma musi psuć wewnętrzną spójność (na poziomie neurobiologicznym i wizji swojej osoby).

Kolejną metodą łączenia różnych części naszego mózgu są relacje. Przeprowadzono już wiele badań na ten temat, ale warto wspomnieć o badaniu Olinerów z lat 80. Pokazuje ono, że osoby, które ratowały Żydów w czasie II. wojny światowej, były wychowywane w domach z bezpiecznym typem przywiązania. Ich wniosek był taki, że osoby te odczuwały satysfakcję z więzów z innymi ludźmi. Były też tym samym bardziej poruszone cierpieniem drugiego człowieka. Czuję się bezpiecznie z ludźmi, związki z nim dają mi satysfakcję, a zatem reaguję na nich z uczuciem, ze współczuciem (aktywna forma empatii). W tworzeniu bezpiecznej więzi ważna jest spójna komunikacja. Tak, jak matka, która zawsze nas kocha, nawet wtedy kiedy pomalujemy ścianę kredkami, i musi dać nam reprymendę. W dalszym ciągu jest spójna, kochająca. To właśnie tworzy bazę dla bezpiecznego przywiązania. To nadaje spójność naszej narracji (czyli temu, co o sobie myślimy i o swoim życiu).

Co jeszcze może pomóc w integracji? Ruch fizyczny, rozmowy, muzyka, poezja, różne formy kontemplacji. To są sposoby na zintegrowanie różnych części naszego mózgu. Umysł bowiem według neurobiologii interpersonalnej jest przepływem energii i informacji w kontakcie z genetycznymi możliwościami i środowiskiem. Doświadczenie, w tym doświadczenie z relacji, wpływa zatem na nasze możliwości genetyczne. Sam zapis genetyczny nie wystarczy. Pięknym na to dowodem jest praca Erica Kandela (zdobywcy Nobla w 2001). Odkrył on, że doświadczenie aktywuje geny, które z kolei aktywują rozwój nowych neuronów.

Integracja odnosi się do różnych wymiarów. Umiejętności obserwowania i rozumienia swojego doświadczenia w kontekście danej sytuacji. Umiejętności skupiania na tym, co jest w chwili bieżącej. Rozumiem siebie, dlaczego postąpiłem tak w tamtej sytuacji (nie oznacza to, że nie dostrzegam swoich błędów). Umiem jednak skupić się również na tym, co bezpośrednio dzieje się teraz. Integruję lewą i prawą półkulę mózgu: umiem na równi doświadczać emocji trudnych i emocji kojących, przyjemnych. Integruję ciało, pień mózgu, układ limbiczny, korę przedczołową i dziewięć jej funkcji (omawialiśmy je na początku tekstu). Integruję pamięć, to, co wydarzyło się w moim życiu w celu stworzenia spójnego obrazu siebie samego. Integruję różne stany umysłu i mózgu: wiem, że nie jestem tylko jednym stanem, ale wieloma. Jednak jestem ugruntowany w sobie, wiem, kim jestem niezależnie od tego, jakie emocje i stany mnie dotykają. Zauważam te stany, ale się w nich nie taplam. Doceniam to, co mogę docenić. Integracja dotyczy też relacji z innymi, gdzie czuję się bezpiecznie w większości z nich. Nieważne, czy rozmawiam z żoną, dzieckiem, szefem, prezydentem czy panem w sklepie. Korzystając z moich neuronów lustrzanych, jestem także w stanie czuć empatię, współczucie wobec ludzi, pomagać im i łączyć się z nimi. Integracja oznacza też, że mam poczucie bycia częścią czegoś większego. Zgodnie ze słowami Siegela: „oddycham przez wszystkie wymiary naszego jestestwa” (Siegel nazywa to „oddechową integracją”). Przez to, co jest widoczne, przez to, co niewidoczne. Że współczuję i wspieram innych, a to naturalnie wynika z szerszego kontekstu nie tylko mojego życia, ale życia innych i całego świata.