Solimarność i immoralizm- Miller i Rokita o historii III RP

Kilka lat temu, zapewne jeszcze w okresie komisji rywinowskiej, przeczytałem gdzieś obszerny artykuł zestawiający sylwetki autorów dwóch "Anatomii". Wyrazistą kreską szkicowano różnice między ówczesnym premierem a jednym z najpoważniejszych kandydatów na to stanowisko. Miller, żyrardowianin o korzeniach robotniczych, z predyspozycjami do odwalania najczarniejszej partyjnej roboty w terenie, i w opozycji do niego Rokita- pełen salonowego wdzięku, potrafiący godzinami rozprawiać nad niuansami kultury mykeńskiej (co zostało mi w głowie do dziś).

Nietrudno przewidzieć, do kogo zapałałem większą sympatią.

Jan Rokita to z kolei prawdopodobnie jedyny polski polityk w ostatnim tysiącleciu, który w suchej rozmowie o brutalnych, politycznych realiach, zapytany o "kogoś nad sobą, kogo Geremek uważał za autorytet, oprócz Wałęsy oczywiście" odpowie z kamienną twarzą: "Fernand Braudel". Duża część książki to usilne próby Krasowskiego, aby Rokitę ściągnąć w świat zwykłych śmiertelników, za którymi Rokita nie przepada. Nie kryje zwłaszcza swej niechęci dla ludu; słynne stwierdzenie Geremka, czyli pierwszego politycznego mistrza dawnego szefa SKL-u, o tym, że "lud nie dojrzał do demokracji" to dla niego truizm do dziś. Szydzi z "mdlejących z rozkoszy emerytek, mogących na żywo zobaczyć premiera wolnej Polski", ani przez chwilę nie zwątpił w dziejowe posłannictwo dawnej "Solidarności", mimo, że obraz tej formacji, jaki wyłania się z jego opisu, jest więcej niż przygnębiający, podobnie zresztą jak moralne spustoszenie w obozie postkomunistycznym, którego nie kwestionuje nawet Miller.

A spektakl, który oferują rozmówcy byłego naczelnego "Dziennika" jest co najmniej dynamiczny. O tym, że Miller to znakomity gawędziarz i prekursorski dla polskiej polityki twórca soundbite'ów na wielką skalę nikogo nie trzeba przekonywać. To nadal wpływowy polityk, dlatego nie ma się co dziwić, że jego narracja, mimo umiejętności żonglowania różnymi emocjami i językami, jest konsekwentna od lat. Millera czyta się lekko, czyhając na anegdotki takie jak ta przybliżająca libację z Krzaklewskim po przypieczętowaniu reformy administracyjnej i reakcję natchnionej marszałek Senatu Alicji Grześkowiak. Jednak o samym Millerze, a także o drugim najważniejszym polityku "lewicy" ostatnich 25 lat więcej mówią dwie niepozorne, przypomniane przez Rokitę sceny:

I druga, dotycząca Kwaśniewskiego:

Ale mimo tych smakowitych przykładów tak Miller, jak i Rokita najciekawsi są wtedy, gdy analizują słabości własnych środowisk. Miller oczyszcza pole na lewicy, podszczypując Cimoszewicza, Borowskiego czy Kwaśniewskiego, a jednocześnie umacnia narrację o sobie jako ofierze zbyt mocnej władzy i zbyt wyrazistej agendy. Niezbyt odkrywczą zresztą- nie różni się w tym przecież zbytnio od Kaczyńskiego czy nawet Olszewskiego. Szkoda jednak, że w głównym nurcie nie ma miejsca na uchwycenie szczegółów, a z książki Millera zostanie Kwaśniewski, który w Charkowie był pijany bardziej niż wszystkim się wydawało.

Rokita w świetny sposób rozprawia się z rządami Jarosława Kaczyńskiego, uderzając nie tyle w od zawsze niepoważny dla zdrowych na umyśle "terror" IV RP, co w słabość i chaotyczność jego praktyki państwowej. Wyzbyte z emocji antykaczystowskich przykłady fanom Kaczyńskiego z pewnością trudniej jest przełknąć niż zideologizowane rewelacje z drugiej strony "Gazety Wyborczej". Co więcej, wg Rokity można domniemywać, że polityka Kaczyńskiego, oparta na triadzie absolutyzacji wroga, rewolucyjnej retoryki i mainstreamowej praktyki politycznej prawdopodobnie nie uległa zmianie nawet po Smoleńsku. Ta analiza ostatnich lat polskiej polityki pokazuje, że nawet Rokitę stać na więcej trzeźwej diagnozy niż dyrygentów medialnej opery. Co prawda ma on zwyczajnie ludzkie powody, by za Tuskiem nie przepadać, ale również portret obecnego premiera kreśli on bardzo przekonująco, zwłaszcza jeśli ma się w pamięci szefa PO chcącego przenosić obrady Sejmu na Politechnikę Warszawską i inne kontrowersyjne pomysły wodza w latach 2005-2007. Ale znów- to przecież nie miałkość charakteru i żądza poklasku zmienia wesołego trampkarza Tuska w wybitnego polityka, ale bezprecendensowe zrozumienie dynamiki wyobrażeń społecznych, znakomite odczytanie znaków czasu, gruntowna analiza nauk płynących z kadencji poprzedników i "samotność rewolucjonisty", o ile można tak mówić o polityku którego cele poza utrzymaniem władzy wydają się być znikome.

Krasowski jako przepytujący sprawdza się świetnie- pozwala wybrzmieć tezom obydwu polityków, dookreśla je nienachalnymi, własnymi intuicjami. Posiada wyraziste poglądy, co jednak nie znaczy służalstwa wobec konkretnych partii, a czego zdaje się nie rozumieć 95% "wyrazistych" publicystów w kraju. Niewątpliwie jest też zasługą Krasowskiego, że Miller właściwie nie ma szansy na podlizywanie się elektoratowi antypisowskiemu, a schemat moralnej wyższości spadkobierców Solidarności nad postkomunistami w opisie Rokity zostaje poddany w wątpliwość.

Po raz kolejny Krasowski pokazuje dystans dzielący poczucie determinizmu moralistów i skuteczność politycznych działań. Anachroniczne analizy populizmu, podczas gdy już dawno stracił on pejoratywny wydźwięk, nie pomogą zmienić żałosnej sceny politycznej na lepsze, w przeciwieństwie do przybliżania jej kulisów, nieśpiesznego jak premier Mazowiecki, ale znacznie solidniejszego. Trylogia, uzupełniana rozmową z Ludwikiem Dornem, to efektowny przypis dla "Po południu" i znów- publicystyka na najwyższym poziomie.