Lux in Tenebris. Kilka myśli po śmierci Igora Mitoraja

Poranek w Pietrasanta przypomina jeden z tysięcy poranków w typowym włoskim miasteczku. Biją dzwony na poranną mszę. W powietrzu unosi się obłędny zapach świeżo palonej kawy. Z okolicznych kawiarni dochodzi charakterystyczny, metaliczny odgłos uruchamianych ekspresów do kawy.
Wokół stukają obcasy cudownych Włoszek, ubranych pięknie w zwiewne szaty, podkreślające ich figury.
„Jak one to robią”, myślę z podziwem, „że one tak mogą, od świtu do zmierzchu, w tym pięknie (Belezzy), wytrwać”?!

W porannym słońcu usłyszymy otwierające się kafejki, sklepiki i trattorie. Z okna na wprost dobiega aria, tak nie za głośno: „O Mio Babbino Caro” Pucciniego. A tam dalej słyszę, gdy dostawca trufli pokrzykuje w kierunku ciemnej restauracyjnej sieni:

- Aperto, Alberto, presto!

W pobliżu słychać trzask otwieranej okiennicy. Ktoś ucisza niespokojnego dostawcę, dzieci jeszcze śpią. A obok słyszę gwizdy i okrzyki uznania, na widok jednej z tych pięknych kobiet – nieważne czy chudej, czy w typie Moniki Bellucci; zakrzyknął właśnie przejeżdżający skuterem, tzw. cinquecenti:

- Ciao! Bella, Bellissima!

Coraz więcej osób przysiada się do kawiarnianych stolików, by napić się mocnego espresso lub pitego głównie rano capuccino, przekąsić bułeczki z waniliowym kremem czy brzoskwiniową marmoladą, czy gorące jeszcze croissanty. Przejrzeć poranną prasę, sprawdzić jakie postępy w tabeli osiąga lokalny klub piłkarski, przeczytać, czy kolejny rząd podał się do dymisji, pogawędzić o wszystkim i niczym ze znajomymi lub z nieznajomymi.

W Pietrasanta, zwanymi też „Małymi Atenami” jest wielu przyjezdnych. Czekają na otwarcie. Za kilka godzin otwierają. Artyści, swoje pracownie. Będzie można wejść do studia, popatrzeć na artystę przy pracy, śledzić, jak powstaje dzieło sztuki. Porozmawiać o tym, w przerwie z twórcą, popijając wino z lokalnej winnicy, zjeść chleb umaczany w oliwie i winegrecie. Kupić lub zamówić prace Artysty. Nic nie kupić, ale okazać zainteresowanie i dzięki temu czuć się pełnoprawnym odbiorcą sztuki.
W oddalonym ok. 30 kilometrów od Pietrasanta miejscu, od rana pracują maszyny. Kurz, pył, huk, pokrzykiwania głośne: -„Uwaga, uwaga, w lewo, w prawo, uciekać, niebezpiecznie, gdzie łazisz, ach ci Artisti e Turisti !!!”

Podnoszę jeden z tysięcy u stóp tu leżących kamyków. Białe żyłki, niezwykła alabastrowa biel. Jest w dotyku chropawy i ciepły, pulsuje. Przybywający tu od wieków rzeźbiarze - i Michał Anioł i Mitoraj - widzieli, zakutych w te kamienne bloki marmuru - Dawida z Florencji czy Ikara z Warszawy.

- "[b]Genius Loci – to jest bardzo ważne pojęcie, proszę Państwa, a nawet kluczowe” - mawiał do nas Tadeusz Kantor na wykładach podczas studiów na warszawskiej historii sztuki. Mitoraj był uczniem Kantora - podczas trzech lat spędzonych na krakowskiej ASP, jak wspominał rzeźbiarz z „Małych Aten”.

Lubię to miejsce, w Marina di Carrara. Za sobą mam marmurowy kamieniołom. Przed sobą ukochane morze na „Ś”. Na plażach niedaleko stąd wyłowiono ciała; Shellleya (1822), co zginął śmiercią romantycznego poety i bliżej już Rzymu, Caravaggia(1610); jednego z najwybitniejszych malarzy wszechczasów; „tego, co zginął jak żył”.

Siadam ponad latte. Skubię ciabattę z szynką parmeńską, świeżą bawolą mozzarellą i suszonymi w toskańskim słońcu pomidorami. Patrzę na granatowe fale zatoki Livorno.
Odsuwam powracające uporczywie myśli o Caravaggiu i Shelleyu, do tych „niepokornych”, będę wracać, obiecuję.

Obaj kochali marmur z pobliskich kamieniołomów, to już wiemy.
Kolejne podobieństwa. W prowadzonych całe życie wielkich kłótniach z zamawiającymi.
Największy Mecenas Michała Anioła, sprawca najdoskonalszych jego dzieł rzymskich, których tyle, łącznie z nagrobkiem, możemy podziwiać; Papież Juliusz II, wyrzucał, go zwalniał, upokarzał tak, że Michał Anioł pozostawił wiele swoich dzieł jako nieukończone.

Spójrzmy na „Słynnych Niedokończonych” tych artystów - „Ikara Alato” (2012) z Warszawy i „Dawida-Apolla” (1535) z Florencji, ten ostatni miał być częścią nagrobka papieża Juliusza II w Watykanie.

Dlaczego w otoczeniu naszej Pani Prezydentowej, Anny Komorowskiej nie ma PR-owca, który by doradził, by na pogrzeb Mitoraja pojechać? Patrząc na wiele sympatycznych i z klasą czynionych gestów naszej First Lady, wierzę, że z chęcią udaje się nie tylko na wyświęcenie polskich świętych do Rzymu, skądinąd i mi bardzo bliskich; ale pojechałaby też do Pietrasanta. Czy stanęłaby w kolejce na wystawę w Gdańsku?

Caravaggio w Polsce.

Czy ma coś wspólnego z pogrzebem Mitoraja fakt, że w tym roku mieliśmy nareszcie mieć wystawę w Polsce na najwyższym światowym poziomie, na istne „wysokie C” i trzy (aż trzy!!!) obrazy Caravaggia w Gdańsku?
W zamian, za wysłanie na wystawę na Kwirynale „naszego” Hansa Memlinga.
No, ale ktoś nie dopilnował „luminarzy gdańskiej kultury”, ktoś inny nie dosłał dokumentów, a może nie chciał wysłać Memlinga do Rzymu, „bo nie oddadzą, bo już raz jechał do Rzymu, ale zatonął i jest w Polsce, tak się stało raz, to może nie ryzykować”?!
O dramatycznych losach tryptyku niderlandzkiego mistrza, jak się znalazł w Polsce, możemy przeczytać na stronie www. Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Więcej na temat co to znaczy mieć i nie mieć wystawy z obrazami Caravaggia w Polsce, jak się organizuje wystawy, latami, bez względu na politykę; można przeczytać w najpiękniejszym polskim blogu o sztuce, pióra wybitnego muzealnika, Dr Przemysława Głowackiego; ARTDONE:
Tekst linka

I tak znowu staliśmy się pośmiewiskiem Europy i świata, bo ten gdański Memling, od lat był na tę wystawę, przyrzeczony. Wystawa poświęcona Hansowi Memlingowi trwa teraz w Rzymie (11 października br. - do 18 stycznia 2015).

Moja starsza koleżanka ze studiów, to obecna Minister Kultury, Małgorzata Omilanowska. Mam do niej osobisty żal za niedopilnowanie, by godnie pożegnać, w imieniu Polski, Igora, zwanego, jak zapewne wie, przez przyjaciół Jurkiem, Mitoraja, że nie było jej w delegacji rządowej do Pietrasanta.
Tak mi przykro, że gdy 13 października o godzinie 13.00 biły dzwony kościoła w Pietrasanta, gdy biły dzwony na śmierć Mitoraja, a włoskie miasteczko żegnało żałobą swego polskiego mieszkańca, żegnały go - cała Francja, gdzie umarł, całe Włochy, z Prezydentem Giorgio Napolitano, którego list odczytano; z burmistrzem Domenico Lombardim na czele, że nie było też burmistrza Grójca, gdzie rzeźbiarz się wychował, ambasadora polskiego we Włoszech. Byliby tu, z rodziną, włoskimi i francuskimi oficjelami, z tłumem jego miłośników, odbiorców sztuki z całego świata.

Jestem historykiem sztuki.

Czy w związku z tym znam się na sztuce? Studiowałam 9 lat (przeżyłam dwie dziekanki) – rok w Libii - dziękuję wspaniałej i najlepszej na świecie znawczyni Akademizmu, Profesor Marii Poprzęckiej; dwa lata pisania pracy magisterskiej w Londynie – dziękuję najwspanialszemu Profesorowi wszechczasów (nie tylko moich), Juliuszowi Antoniemu Chrościckiemu, jednemu z najwybitniejszych obecnie żyjących naukowców, czołowemu na świecie ekspertowi od Baroku - Rubensa, Caravaggia, Vermeera, Rembrandta.

Moje życie ze sztuką to nieustające GRAND TOUR.
Tysiące (dziesiątki tysięcy?!), obejrzanych i zanalizowanych dzieł sztuki (oraz nie - dzieł sztuki trzy razy tyle). Setki, a może tysiące przeczytanych artykułów, dziesiątki, a może setki odbytych podróży artystycznych po całej Polsce, Europie, Afryce, świecie. Kilkadziesiąt trudnych naprawdę wielowątkowych i przekrojowych egzaminów. I kilka zdanych „za jeden uśmiech”, te wyłącznie nadają się do moich książek, gdzie opisuję przygody bohaterek rodem z Brigdet Jones. A potem matura „na 6” w najlepszym warszawskim LO im. Jana Zamoyskiego. Praca magisterska z wynikiem celującym, (ówcześnie nie było oficjalnie "6", skala ocen to 2-5).

- „Drodzy Państwo chciałabym tutaj podkreślić wagę, czego powiem oraz zerwać z pokutującym powiedzeniem w naszej kulturze; De gustibus .., że „o gustach się nie dyskutuje. Otóż się dyskutuje. I wyznam Państwu, że to bardzo proste. Tak samo jak organizm jest zdrowy lub chory i medycyna ma narzędzia badawcze, by to ocenić, tak samo my, historycy sztuki, mamy narzędzia, by ocenić czy dzieło jest dziełem sztuki, czy nim nie jest, czy jest dobre czy nie, czy jest wreszcie sztuką czy nie”.

Rok analizowano z nami pojęcia wprowadzone przez jednego z najważniejszych teoretyków sztuki - Giorgio Vasariego, artystę też doskonałego.

Ernst Gombrich, (1909 - 2001) austriacko - brytyjski słynny teoretyk sztuki, ale i wielki popularyzator nauki „jak żyć sztuką”, napisał kiedyś:

- „Nie da się wyjaśnić istnienia geniuszu. Lepiej się nim po prostu cieszyć”.

Dzięki Bogu i Bogom za gościnną włoską ziemię, gdzie świetnie żyje się Artystom, miłośnikom pasty i pizzy, wyznawcom Piękna, literatom, poetom, malarzom czy rzeźbiarzom, tu tak się dobrze żyje za życia, a nawet po śmierci.

"Cóżeś Ty Atenom uczynił Sokratesie", chciałoby się zakrzyknąć za polskim poetą, co też jak Mitoraj, umarł w Paryżu.