Zdrowa frustracja napędem rozwoju? Rozmowa z Michałem Michalskim

To, jak czują się ludzie, nie zawsze ma bezpośrednie przełożenie na ich sytuację bytową czy perspektywy rozwojowe. Mogę przecież czuć się świetnie, siedząc po uszy w problemach. To jest moje odczucie, którego nikt nie może kwestionować. Wielu młodych ludzi, w szczególności jeszcze studiujących, pozytywnie odbiera otaczającą ich rzeczywistość, bo po pierwsze są młodzi, po drugie – nie o wszystkim jeszcze wiedzą, a po – trzecie nie lubią się przejmować. I nie chodzi mi o to, że gdy ktoś jest młody, to jest głupi. To zwyczajnie kwestia priorytetów. Pamiętam doskonale, co mnie zajmowało, czym się przejmowałem i o czym myślałem, będąc studentem. Z pewnością nie było to myślenie w kategoriach: „Czy znajdę dobrą pracę? Czy utrzymam rodzinę?”.

Wtedy bowiem często następuje zderzenie optymistycznego nastawienia młodych z nie do końca rysującą się w różowych barwach rzeczywistością. Wtedy dopiero przekonują się, jak drogie jest w Polsce życie. Najlepszym na to dowodem są odczucia społeczne dotyczące podniesienia podatku dla grupy najbogatszych Polaków. Wydaje mi się, że sam pomysł nie jest przedmiotem wielkich kontrowersji dopóki nie słyszymy, że najbardziej zamożni rodacy to ci, którzy zarabiają powyżej 5 tys. zł na rękę. Nie jest to jednak przecież wymysł władz, lecz statystyka. Obywatele o takich zarobkach stanowią górne 10 procent społeczeństwa. Czy są to jednak w istocie prawdziwi bogacze? Zdecydowanie nie, jest to klasa średnia. To pokazuje, jak bardzo nasze społeczeństwo jest biedne. Czy bowiem za 5 czy 6 tys. zł można żyć jak król? W Warszawie na pewno nie. Wynajmując mieszkanie, płacąc często za studia, czy posiadając jakiekolwiek dodatkowe zajęcia, dość ciężko wyżyć z niższym budżetem. Jestem świadomy, że dysponując takimi pieniędzmi i żyjąc w mniejszym mieście bądź na wsi, stać by nas było na więcej, jednak czy na tyle, by czuć się osobą bardzo zamożną? Nie sądzę. Te 6 tys. zł na czysto to za naszą zachodnią granicą czy w Skandynawii psie pieniądze. Nikt tam raczej nie zarabia mniej. Za taką kwotę przeżyjesz w Warszawie, ale w Sztokholmie, Wiedniu czy Londynie będzie ci znacznie trudniej. Tylko że o ile koszty życia tam są trochę wyższe, to zarobki są wyższe już znacznie. Analizując na chłodno: Polacy są w skali Europy biedni i nie mają dziś zbytnich perspektyw, by to się zmieniło.

Młodzi, zamożni Polacy z perspektywami na przyszłość są jedynie wysepką na morzu wszystkich naszych rodaków. Ale wysepką najgłośniejszą. To oni głosują w wyborach, udzielają się publicznie, wyrażają głośno swoje poglądy. Natomiast ludzie, którzy są sfrustrowani do granic możliwości – wyemigrowali, albo też siedzą cicho. Zbyt są zajęci wiązaniem końca z końcem, aby mieć czas czy ochotę na to, by pokazywać swoją złość publicznie i nią zarażać. I tak nie wierzą, że to by coś zmieniło.

Ale dzisiejsi młodzi nie chcą porównywać się do rodziców, lecz do innych krajów oraz społeczeństw. Patrzą z zazdrością na to, jak żyje się w miejscach, do których emigrują nasi rodacy. Jeśli natomiast chodzi o poziom aspiracji – nie uważam, by były one wybujałe. Młodzi Polacy nie oczekują tego, że polska gospodarka stanie się nagle potentatem pokroju niemieckiej. Nie oczekują takich świadczeń socjalnych, jakie są w Szwecji. Oczekują pewnego minimum. Rzeczy, które są powszechne na Zachodzie. I nie dziwi, że w kraju o największym rozregulowaniu rynku pracy oraz jednym z najniższych poziomów wynagrodzeń, ludziom trudno dziś liczyć na cokolwiek więcej.

Oczywiście, że nie. Nie mam też żadnej recepty, która zagwarantowałaby nam taką zmianę. Niemniej jednak, uważam że jako społeczeństwo dużo zyskalibyśmy na wyjściu z indywidualizmu, który panuje w Polsce od 89 roku. „Ja jestem najważniejszy” – tak myśli wielu z nas. Tymczasem człowiek nie jest samotną wyspą, która poradzi sobie w morzu innych ludzi. Jesteśmy znacznie silniejsi w grupie. Widać to nawet na przykładzie prawa pracy, w którym pojedynczy człowiek nie ma żadnej siły przebicia. Nauczmy się organizować w grupy, współpracować ze sobą. Może to przybierać formę zakładania działalności – czy to komercyjnych, czy społecznych, wolontaryjnych. Jakichkolwiek – byleby wspólnie, razem, a nie samemu przeciw innym. Życie w pojedynkę będzie się stawało coraz trudniejsze. Spójrzmy chociażby na wydłużający się czas potrzebny do uciułania pieniędzy na mieszkanie czy samochód. Wyjście z indywidualizmu rozumiem też jako zainteresowanie się otoczeniem – świadome wzięcie udziału w wyborach, przeczytanie programu partii politycznej, na którą chce się oddać głos, a nie kierowanie się jedynie tym, co powiedzą w telewizji. Wierzę, że zsumowanie takich małych wysiłków w pewnej skali może się przyczynić do wzmożenia, stymulacji pozytywnych procesów społeczno-gospodarczych w naszym kraju.

Polska ma statystycznie jedno z najlepiej wykształconych społeczeństw w Europie. Jest to moim zdaniem w dużej mierze rezultat tego, że młodzi Polacy od kilkunastu lat są pod presją przekonania, że każdy powinien skończyć studia. Na Zachodzie takiego ciśnienia nie ma. Nie sądzę, by rodzice mówili tam swoim dzieciom, że jeśli nie pójdą studiować, to będą mieli problem ze znalezieniem dobrej pracy. Nie chcę powiedzieć, że zostaliśmy przez naszych rodziców czy nauczycieli oszukani, bo oni z pewnością chcieli dobrze. Za ich czasów osoba z wykształceniem wyższym faktycznie miała znacznie większe szanse. Można jednak chyba stwierdzić, że wszyscy – i młodzi, i starzy – daliśmy się nabrać. To też oczywiście w dużej mierze kwestia rynku pracy. Jeśli miejsc pracy jest więcej niż ludzi, pracodawca obniża wymagania. U nas tak nie było i nadal nie jest, dlatego też wymogi pracodawców są wysokie, często wręcz absurdalnie. Ileż to razy napotykaliśmy oferty pracy, w których firma poszukuje energicznego i kreatywnego absolwenta studiów z pięcioletnim stażem pracy na wysokim stanowisku. Znającego w dodatku trzy języki obce. I to nie na stanowisko kierownicze, lecz najprostsze biurowe. Siłą rzeczy absolwentowi politologii ze średnią znajomością języka angielskiego i bez doświadczenia zawodowego jest w takich warunkach trudniej o znalezienie dobrego zatrudnienia. Wszyscy mówili mu, żeby zdał maturę i skończył studia, bo inaczej będzie stał na ulicy w pomarańczowej kamizelce. On to zrobił, a mimo to ta kamizelka nadal mu grozi.

Są dwa powody. Po pierwsze, sprzątając ulice w Niemczech czy w Szwecji można nie tylko z tego wyżyć, ale i coś odłożyć. Po prostu żyć godnie. W Polsce natomiast pensja sprzątającego nie zapewnia ani godnego życia, ani nawet zwykłego utrzymania. A my tak bardzo utożsamiamy sukces i życiowe szczęście z bogactwem, że gdy widzimy kogoś, kto nie wykonuje ani zajęcia dobrze płatnego, ani też prestiżowego, to nie mamy do niego szacunku. Amerykańska kultura, która w tak wielkim stopniu wpływała w ostatnich dekadach na naszą świadomość, wpoiła nam wiarę w sukces do tego stopnia, że wszystko, co nie jest historią „Wilka z Wall Street” uważamy za niegodne. Gdy widzimy robotnika drogowego czy stróża, od razu włącza nam się myślenie: „O, nie powiodło mu się, pewnie głupi albo leniwy. Na pewno sam sobie winien”. Po drugie, kraje, o których najczęściej rozmawiamy, jak Niemcy, Szwecja, ale też i Stany Zjednoczone, są protestanckie i ich mieszkańców cechuje protestancki etos pracy, gdzie praca jest najważniejszą rzeczą w życiu, drogą do zbawienia i wszelkiego szczęścia. Nieistotne, czy ktoś jest wierzący, czy nie – ten etos i tak jest w nim głęboko zakorzeniony a wraz z nim szacunek do wszystkich ludzi pracujących i każdej pracy. I to nie powinno dziwić, bo przecież nie ważne czy mówimy o sprzątającym ulicę, czy o prawniku. Ci ludzie swoją pracą dbają o siebie, o rodzinę, o społeczeństwo.