Arcydzieło dla każdego

Przywykliśmy do tego, że wytwory techniki nie wiążą się w naszej świadomości z żadnymi nazwiskami. Co innego dzieła sztuki. Słyszymy muzykę i mówimy: Szopen! Czytamy strofę wiersza i mówimy: Mickiewicz! Widzimy obraz i mówimy: Matejko! A potem bierzemy komórkę i co mówimy?

A przecież ta komórka to też arcydzieło!

Zaraz, zaraz! – powie krytyczny Czytelnik. Czy to nie przesada? Czy twór techniki, przedmiot codziennego użytku może być arcydziełem?

Zdecydowanie tak! Żeby tego dowieść rozważmy kilka argumentów.

Arcydzieło powstaje, gdy twórca kreuje coś, czego nikt wcześniej nie przewidywał i nie oczekiwał. Przecież nikt nie zamawiał u Mickiewicza napisania historii o ostatnim zajeździe na Litwie – bo nikt nie wiedział, że w opisach zwykłego wiejskiego życia w szlacheckim dworku może być taki ładunek poezji.

Wynikało to z praw fizyki. Pasmo częstotliwości, w którym takie urządzenia mogą przesyłać swoje sygnały, jest ograniczone. Mieści się w nim tylko niewielka liczba nadawców informacji, bo każdy nadawca musi mieć osobny fragment tego pasma. Tak jak dzisiejsze stacje radiowe, na przykład RMF i ESKA. Dlatego wizja milionów równocześnie działających telefonów opartych na komunikacji radiowej nie pojawiała się nawet w utworach pisarzy fantastów. Wymyślali oni międzygwiezdne podróże, zbuntowane roboty, wszechobecne oczy „Wielkiego Brata” – ale nikt nawet nie fantazjował na temat systemu, w którym każdy człowiek na świecie będzie mógł z dowolnego miejsca porozumieć się z dowolnym innym człowiekiem, używając do tego urządzenia, które swobodnie mieści się w kieszeni lub małej torebce.

Arcydzieło powstaje jako wynik genialnego wyboru. Wyboru, o którym ludzie nie wiedzieli, że go pragną, ale gdy już został on dokonany, stał się dla wszystkich tak oczywisty, że po powstaniu arcydzieła nie wyobrażamy sobie, by mogło go nie być. Szopen po prostu wybrał, jakie klawisze trzeba uderzać, żeby powstał na przykład polonez As-dur, który nas do dzisiaj wzrusza i zachwyca. Ale zanim Szopen nie usiadł przy fortepianie, nikt nie wiedział, że pragniemy takiego właśnie zestawienia dźwięków, takiego ich ułożenia, takiego właśnie ich wyboru. Ale gdy ten wybór raz został dokonany, to wydaje się nam oczywisty i jedyny możliwy. Jeśli pianista pomyli w utworze chociaż jedną nutę, to krzywimy się i mówimy: ale fałsz! Bo teraz wybór dokonany przez Szopena uznawany jest za jedyny możliwy. A przecież zanim Szopen napisał swoje pierwsze nuty - ludzie nie wiedzieli, że chcą właśnie takiego wyboru!

Ludzie nie wiedzieli też tego, że chcą mieć komórki. Trudno w to dziś uwierzyć, ale to fakt! Gdy powstały w Szwecji pierwsze mobilne telefony systemu MTA, które próbowano spopularyzować – po kilku latach intensywnej reklamy i promocji zdołano zgromadzić … 125 abonentów.

Obecnie w samym tylko 2013 roku sprzedano na świecie blisko dwa miliardy komórek.
Bo ludzie dowiedzieli się, że tego chcą. Ale gdy podejmowano pierwsze próby telefonii komórkowej - to trzeba było mieć słuch Szopena, żeby usłyszeć nadchodzące pragnienie swobodnej mobilnej komunikacji. Usłyszeć je i wybrać technologię, o której ludzie nawet nie śmieli marzyć. A możliwości było tu więcej, niż klawiszy w fortepianie…

Kolejna atrybut arcydzieła to ułożenie jego elementów. Matejko malując „Bitwę pod Grunwaldem” na ograniczonej powierzchni musiał rozmieścić (z sensem!) bardzo wiele elementów. Ustalić ich powiązania. Zapewnić, że każdy element będzie spełniał określoną rolę z punktu widzenia całości.

Zadanie elektronika budującego telefon komórkowy było podobne. Pisałem w jednym z wcześniejszych wpisów, że to, co najważniejsze, jest zwykle niewidoczne dla oczu. W zminiaturyzowanym układzie scalonym trzeba było rozmieścić (z sensem!) bardzo wiele elementów: procesor przetwarzania mowy, nadajnik i odbiornik radiowy oraz rozbudowany system sterujący o złożoności porównywalnej z komputerem. Wszystko to musi być bardzo sprawne, energooszczędne i bardzo zminiaturyzowane. Dzięki temu komórka jest taka mała i lekka. A przecież prototypy tych urządzeń miały rozmiary sporej walizki i ważyły 40 kg (taki był wspomniany wyżej telefon MTA). Dzisiejsza komórka musi zawierać te same elementy elektroniczne co jej „przodek” sprzed pół wieku, a musi mieć wielokrotnie mniejszą objętość i wagę. Wymagało to mistrzowskiego rozmieszczenia w strukturze półprzewodnika milionów elektronicznych podzespołów, powiązanych i współpracujących ze sobą.

To, co stworzył inżynier budujący układ scalony będący "sercem" telefonu komórkowego, to prawdziwe arcydzieło. Genialne ułożenie tysięcy elementów.

Komórka to wszystko ma, więc jest arcydziełem. Mam nadzieję, że udało mi się Państwa o tym przekonać.

Ale czy to, co mamy w kieszeni, to jest naprawdę arcydzieło jako takie, czy może tylko jego kopia? Wszak przed Luwrem leżą setki pocztówek z obrazem Leonarda da Vinci i jakoś nikt z ich nabywców nie uważa, że oto dostał arcydzieło jako takie.

To prawda, jednak w przypadku dzieł technicznych (arcydzieł technicznych!) nie istnieje rozróżnienie między oryginałem i kopią. Współczesna technologia gwarantuje, że każdy nabywany telefon komórkowy określonego typu i określonej firmy jest dokładnie taki sam. Kopia obrazu jest zawsze w jakiś sposób gorsza od oryginału. Natomiast każdy egzemplarz telefonu jest równie dobry. Dlatego twierdzę, że w obszarze dzieł technicznych każdy może posiadać oryginał arcydzieła. Czyż to nie wspaniałe?

Każde arcydzieło ma swego twórcę.

Zachwycamy się muzyką Szopena, wierszami Mickiewicza, obrazami Matejki…

Miałem na ten temat przygotowany bardzo przystępnie napisany tekst popularyzujący tę problematykę "dla każdego" (bo artykułów i książek na ten temat adresowanych do profesjonalistów jest pod dostatkiem). Zraziło mnie jednak to, że ilekroć próbuję napisać coś właśnie w taki łatwy, popularny i przystępny sposób na temat osiągnięć nauki i techniki - to zaraz pojawia się komentarz jakiegoś "życzliwego", który oczywiście wie lepiej i musi się tym pochwalić. Sam nic nie napisze, chociaż mógłby. Ale łatkę przypnie.

Dlatego wpisu popularyzującego wiedzę o tym, czym jest i czym nie jest popularna "komórka" na tym blogu nie będzie. Ale każdy z Państwa, kto tego nie wie, a chciałby się dowiedzieć, może skorzystać z faktu, że fajną rozmowę na ten sam temat nagrał ze mną redaktor Jan Stępień z Radia Kraków. Rozmowy tej będzie można posłuchać w najbliższą niedzielę (01.12.2013) w ramach cotygodniowej audycji "W Kręgu Nauki" (zawsze po 12:05). Pod podanym wyżej linkiem można jej także wysłuchać zaraz teraz, a potem rozmowa ta będzie też udostępniona w formie podcastu na mojej stronie - zakładka "Prof. Tadeusiewicz - komórka".