Inżynier w twórczości Mickiewicza?

Gdybym Państwa próbował przekonać, że Mickiewicz był inżynierem, to byłoby to równie niedorzeczne jak słynne "Kopernik był kobietą!" z filmu Machulskiego.

Mickiewicz sam inżynierem nie był, ale jednego z najwybitniejszych polskich inżynierów zaliczał do grona swoich najbliższych przyjaciół i uwiecznił go w swoich poematach i dramatach. Tym inżynierem był Ignacy Domeyko.

Nieprzeciętne umysłowości, wspólne studia, a także wspólna działalność w podziemiu niepodległościowym (Towarzystwo Filomatów) spowodowały, że Mickiewicz i Domeyko zaprzyjaźnili się. Ich życiorysy splotły się zadziwiająco: Obaj byli równocześnie uwięzieni za udział w tajnych młodzieżowych organizacjach w słynnym (z dramatu Dziady) Klasztorze Bazylianów w Wilnie, z którego jednak obaj wyszli ze stosunkowo łagodnymi wyrokami: Mickiewicz zesłany w głąb Rosji, ale do dowolnie przez siebie wybranego miasta, a Domeyko z wyrokiem odsunięcia na zawsze od służby cesarskiej i dozoru policyjnego przez czas nieokreślony. To były bardzo łagodne wyroki, bo groziła im Syberia i katorga!

Po wybuchu powstania listopadowego Domeyko brał udział w walkach, ale szczególnej roli nie odegrał - za to po upadku powstania musiał emigrować - najpierw do Niemiec, a potem do Francji. Na emigracji spotykał się z Mickiewiczem i ich przyjaźń jeszcze się utwierdziła. Niemniej później ich drogi życiowe coraz bardziej się rozchodziły. Mickiewicz założył rodzinę, zajął się pracą literacką i akademicką (objął katedrę języków słowiańskich w Collège de France) oraz działalnością polityczną w środowiskach emigracyjnych. Natomiast Domeyko poszedł za swoim zamiłowaniem do nauk ścisłych, ukończył renomowaną paryską Szkołę Górniczą (École des Mines w 1837 roku) i podjął pracę inżyniera górnika i geologa.

O jego osiągnięciach w tej dziedzinie powiem za chwilę, ale najpierw chcę zwrócić Państwa uwagę na ślady, jakie jego przyjaźń z Mickiewiczem pozostawiła w skarbach literatury polskiej. Wszyscy z pewnością pamiętają uroczą historyjkę o Dowejce i Domejce, jaką Mickiewicz wplótł w IV księgę "Pana Tadeusza". Nazwisko bohatera tej historyjki nie było przypadkowe!

Nie wszyscy natomiast skojarzą z Domeyką postać Żegoty z III części Dziadów. Postać ta pojawia się na krótko wśród uwięzionych w klasztorze Bazylianów w Wilnie studentów należących do patriotycznych związków filaretów i filomatów. Przybysz jako jedyny zachowuje optymizm i opowiada załamanym duchowo towarzyszom niedoli bajkę o Bogu, szatanie i ziarnie, które sponiewierane i zakopane w ziemi - wyda plon stokrotny. Otóż w scenie tej Mickiewicz uwiecznił spotkanego w Dreźnie Domeykę, który walcząc w powstaniu używał właśnie pseudonimu Żegota!

Porzućmy jednak Domeykę jako postać literacką i zgodnie z tradycją tego blogu - zajmijmy się postacią Domeyki jako inżyniera.

Po ukończeniu studiów geologicznych i górniczych w École des Mines Domeyko dostaje od profesora tejże uczelni, Armanda Dufrénoy propozycję objęcia stanowiska wykładowcy chemii i mineralogii w Coquimbo, w północnym Chile. Stanowisko to jest dla Domeyki bardzo atrakcyjne, więc chociaż podróż z Paryża do Chile zajmowała w tamtych czasach cztery miesiące - niezwłocznie wyruszył w drogę i dotarł na miejesce 3 czerwca 1838 roku.

Gorliwie zajął się nauczaniem studentów, ale jednocześnie prowadził też badania geologiczne, a zwłaszcza przeprowadzał analizy próbek minerałów, które otrzymywał od właściciel kopalń. W wolnych chwilach wędrował po Andach prowadząc także w terenie rozpoznanie mineralogiczne i geologiczne. Wkrótce był najlepszym znawcą geologicznej budowy zachodniej części Ameryki Południowej (Chile rozciąga się wzdłuż niemal całego zachodniego wybrzeża tego kontynentu), zaś wiedza ta przynosiła mu wielkie uznanie naukowe (przesyłał regularnie próbki minerałów oraz naukowe raporty do macierzystej École des Mines, gdzie były drukowane w czasopiśmie naukowym „Annales des Mines”. Do swojej macierzystej uczelni wysyłał też na studia swoich najzdolniejszych uczniów, dzięki czemu stał się (jednoosobowo!) twórcą całej chilijskiej szkoły geologicznej oraz odkrywcą wielu złóż cennych surowców mineralnych. Jedno z takich odkrytych przez Domeyke złóż (Tarapaca) było potem powodem wojny między Chile a Peru i Boliwią!

Zasługi Domeyki dla jego drugiej ojczyzny, jaką było Chile, nie pozostały bez nagrody. W uznaniu jego zasług Chilijczycy nazwali jedno pasmo górskie Cordillera de Domeyko, a także jedno miasto nosi nazwę Domeyko. Światowa nauka uczciła zasługi Domeyki, przyjmując dla jednego z licznych minerałów, jakie odkrył on w Chile - powszechnie używaną nazwę domeykit. Został także uwieczniony w Kosmosie: odkrytą w 1975 roku planetoidę nazwano Domeyko.

Obok prac naukowych i inżynierskich tworzących bazę wiedzy geologicznej Chile i całego regionu Ameryki Południowej, Domeyko zajął się także reorganizacją szkolnictwa wyższego. Znając wzory dobrych szkół wyższych, paryskiej École des Mines i Uniwersytetu Wileńskiego - zreformował radykalnie znajdujący się w stolicy (Santiago) Universidad de Chile a następnie pełnił funkcję jego rektora przez 16 lat.

Na AGH, czyli na uczelni, której ja byłem rektorem, pamięć Ignacego Domeyki jest bardzo żywa. Wprawdzie sam nie jestem geologiem, a także zarządzałem moją Uczelnią znacznie krócej, niż Domeyko Uniwersytetem w Santiago, bo przez 7 lat, 7 miesięcy i 4 dni (niepełne trzy kadencje - ale i tak najdłużej ze wszystkich rektorów w historii AGH) - to jednak dołożyłem wielu starań, żeby postać tego wielkiego Polaka została odpowiednio upamiętniona i uhonorowana. Odbyła się u nas w 2003 roku międzynarodowa konferencja naukowa „Ignacy Domeyko (1802-1889) mineralog, geolog, ojciec nauk górniczych w Chile” oraz na moje polecenie wykonane zostały dwa brązowe popiersia Domeyki (autorstwa Teresy Brzóskiewicz-Stefanowicz), z których jedno zdobi do dziś salę posiedzeń Rady Wydziału Geologicznego AGH, a drugie osobiście przekazałem w Paryżu rektorowi szkoły, która Domeykę wykształciła - École des Mines.

Za moich studenckich czasów popularna była pieśń: "Pijmy zdrowie Mickiewicza, on nam słodkich chwil użycza". Ryzykując, że będę posądzony o propagowanie alkoholizmu namawiam Państwa, żebyście od czasu do czasu w stosownych okolicznościach i w miłym gronie wypili także zdrowie przyjaciela Mickiewicza, Ignacego Domeyki. On nam wprawdzie słodkich chwil nie użycza, ale sławy naszemu krajowi przysporzył wielkiej. Wędrowałem kiedyś po Chile jego śladami i nawet w małych wioskach na słowo Polaco padała natychmiast odpowiedź Domeyko! Podobne wrażenia relacjonował słynny polski podróżnik i odkrywca, Piotr Chmieliński (na zdjęciu poniżej - jako pierwszy na świecie przepłynął kajakiem Amazonkę od źródeł aż do ujścia!)

Po przeczytaniu wcześniejszej wersji tego wpisu do blogu napisał on do mnie o swojej wyprawie do Chile w ramach ekspedycji "Canoandes-79": "(...) każdego dnia zaskakiwała nas ogromna życzliwość Chilijczyków, którzy orientując się ze jesteśmy studentami z Polski - dziękowali nam za Ignacego Domeykę - który dla nich jest jednym z najważniejszych Chilijczyków."