Są takie części naszego ciała, o których my pruderyjni Polacy, nie lubimy za dużo myśleć, a właściwie udajemy, że w ogóle ich nie mamy. Jednym z naszych organów, o którego istnieniu wielu z nas wolałoby zapomnieć, bo to przecież takie nieestetyczne i nie wypada o tym mówić, jest jelito grube. Niestety ta niechęć do myślenia i dbania również o ten ważny organ naszego ciała, wielu doprowadza do poważnych kłopotów, a nawet jest powodem przedwczesnej śmierci. Wszystko przez nieuzasadnione obawy i wstyd. A wystarczy wykonać tylko jedno badanie, żeby żyć - kolonoskopię.
Aktor Andrzej Zieliński mówi, że kolonoskopię zrobił sobie po ukończeniu 50 lat. Maciej Zienkiewicz / Agencja Gazeta
– Skończyłem 50 lat, rzuciłem palenie i uznałem, że powinienem wykonać to badanie. Przecież dzięki niemu można uniknąć tyle męki i strachu. Tylko dzięki temu jednemu badaniu. Większość osób, które wykonały kolonoskopię, mówi o tym ściszonym głosem, a właśnie powinno się o tym mówić głośno. W Polsce ludzie wstydzą się niewłaściwych rzeczy – mówił podczas konferencji prasowej Andrzej Zieliński, aktor, ambasador Ogólnopolskiej kampanii profilaktyczno-edukacyjnej "Servier - wyłącz raka”.
Coraz więcej chorych
Co roku blisko 18 000 Polaków słyszy diagnozę: rak jelita grubego. Od 1980 r. zanotowano prawie 4-krotny wzrost liczby zachorowań u mężczyzn i około 3-krotny u kobiet. Prognozuje się, że w związku ze starzeniem się społeczeństwa, w 2025 r. liczba zachorowań na nowotwory jelita grubego wyniesie niemalże 25 000.
Wśród pacjentów, u których zdiagnozowano raka jelita grubego w latach 2003-2005, wskaźnik zgonów w trakcie 1 roku po chorobie wyniósł 27,6 proc. wśród mężczyzn i 29,2 proc. wśród kobiet. W trakcie 5 lat od wykrycia nowotworu jelita grubego, z powodu choroby zmarło 52,4 proc. mężczyzn oraz 50,9 proc. kobiet.
W latach 1980-2010 liczba zgonów u mężczyzn wzrosła o ponad 6 razy, a u kobiet o ponad 4. W 2011 r. z powodu raka jelita grubego umarło 10 663 osób.
Przyczyny powstawania raka jelita grubego nie są dokładnie znane, jednak bardziej podatne na rozwój choroby są osoby u których występują czynniki ryzyka.
Wśród czynników ryzyka dla raka jelita grubego wymienia się:
– wiek - u 94 proc. chorych, rak jelita grubego jest rozpoznawany po 50. roku życia. Średnia wieku zdiagnozowanych osób wynosi 72 lata;
– polipy jelita grubego - są to narośla o łagodnym charakterze, które powstają na wewnętrznej powierzchni okrężnicy lub odbytnicy. Niektóre z nich mogą przekształcić się w złośliwego raka. Usuwanie polipów zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Szczególnie narażone na występowanie polipów są osoby po 50. roku życia;
– przewlekłe stany zapalne jelita grubego, np. choroba Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
– wcześniejsze przebycie i leczenie raka jelita grubego;
– rodzinna historia zachorowań na raka jelita grubego - bardziej narażone na rozwój choroby są osoby obciążone wywiadem rodzinnym;
– palenie papierosów - zwiększa prawdopodobieństwo powstania polipów nawet 2-3 krotnie;
– nadużywanie alkoholu;
– niewłaściwa dieta - pokarmy bogate w przetworzone mięso, zdominowanie diety przez czerwone mięso, czyli np. wieprzowinę, wołowinę, niska zawartość błonnika w diecie;
– nadwaga i otyłość;
– siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej.
Rośnie powoli
Rak jelita grubego powstaje z polipów (gruczolaków), które pojawiają się w jelicie grubym. Od kiedy taki polip "wyrośnie” w naszym jelicie grubym, do czasu kiedy rozwinie się rak, mija bardzo dużo czasu - 7 a nawet 12 lat. Tymczasem podczas badania przesiewowego jakim jest kolonoskopia, można te polipy usunąć. Wprawnemu operatorowi takie usunięcie polipa zajmuje kilka sekund. Tak, wystarczy kilka sekund i operacje, chemioterapie, ból, cierpienie i przedwczesna śmierć stają się jedynie mroczną wizją, która nigdy się nie spełni.
Mimo że raka jelita grubego zwykle diagnozuje się po 50. roku życia, nie oznacza to, że problem nie dotyczy osób młodszych. Skoro wzrost i przemiana polipa w raka jest bardzo długa, to zdarza się, że nawet osoby "na oko" zdrowe, dwudziestoparoletnie mają takie zmiany. Wiadomo - usunięte nie będą nam już zagrażać.
Oczywiście wiele osób uważa, że kolonoskopia to badanie wstydliwe, bolesne. Rzeczywiście nie jest to przyjemne, ale nie ma co demonizować, nie u wszystkich występują dolegliwości bólowe a rozebranie się w obecności lekarza, to naprawdę nic nadzwyczajnego. W końcu tu chodzi o nasze życie.
Kolonoskopia to nowoczesne i bezpieczne badanie, które jest najlepszą formą profilaktyki i diagnostyki raka jelita grubego. Umożliwia lekarzowi zbadanie wnętrza i ocenę błony śluzowej całego jelita grubego. Obecnie wykorzystywana aparatura, dzięki wysokiemu zaawansowaniu technicznemu, znacząco minimalizuje dyskomfort badania. Czas trwania badania to zaledwie 15-40 minut.
Mimo że kolonoskopia w ramach Programu Badań Przesiewowych jest w Polsce przeprowadzana bezpłatnie, Polacy stosunkowo rzadko z niej korzystają. W 2015 roku, w Polsce na badania zgłosiło się tylko 16,7 proc. osób, które otrzymały imienne zaproszeni na badanie, co stanowi odsetek zdecydowanie mniejszy niż przedstawiany w różnych źródłach (w krajach Unii Europejskiej) przedział 23-70 proc.
Co ważne, badanie kolonoskopowe wykonywane jest bezpłatnie dla pacjentów, którzy przekroczyli 50. rok życia lub gdy za wykonaniem badania przemawiają inne wskazania medyczne. Pacjent kierowany jest na badanie na podstawie skierowania, wystawionego przez lekarza pierwszego kontaktu. Od 2012 roku w ramach Programu Badań Przesiewowych, wysyłane są także imienne zaproszenia na kolonoskopię dla osób między 55. a 64. rokiem życia.
W Polsce jest 9 tys. osób, które uniknęły raka jelita grubego dzięki kolonoskopii w badaniach przesiewowych. Wykonywana co 10 lat kolonoskopia wraz z polipektomią (czyli usuwaniem polipów w razie konieczności) jest najskuteczniejszą metodą badania przesiewowego w raku jelita grubego. Pozwala ona zmniejszyć liczbę zachorowań o 76-90 proc. oraz zmniejszyć śmiertelność z powodu choroby o 69 proc.
– Rak jelita grubego rzadko sprawia dolegliwości w swojej wczesnej fazie rozwoju. Jeśli nie boli ani nie daje innych objawów, chory nie odczuwa niczego niepokojącego. Charakter tego raka nie sprzyja wczesnej diagnozie tylko na podstawie obserwacji objawów. Ogromne znaczenie mają w tym przypadku badania profilaktyczne. Rak jelita grubego rozwija się powoli, ale kiedy uda się odpowiednio wcześnie wykryć zmianę nowotworową bez tzw. objawów alarmowych czyli: bez bólu, chudnięcia czy obecności objawów krwawienia, a także znaleźć i usunąć polipy, które mogą nieusunięte być w przyszłości przyczyną raka - szanse na wyleczenie są ogromne – tłumaczy dr Maria Janiak.
Dieta też jest ważna
Badania przesiewowe to jedno, jednak nie można zapominać o codziennej profilaktyce. Dieta antyrakowa powinna zawierać dużo owoców i warzyw, przede wszystkim tych o dużej zawartości błonnika, takich jak biała fasola, zielony groszek, brukselka, marchew, suszone morele, rodzynki, gruszki czy jabłka oraz rośliny strączkowe i produkty zbożowe (takie jak kasza gryczana, kasza jęczmienna, ryż brązowy, płatki zbożowe pszenne i żytnie, otręby).
Zalecane jest spożywanie ryb, bogatych w kwasy omega 3, takich jak np. łosoś. Unikać powinno się natomiast żywności przetworzonej, jedzenia typu fast-food i nadmiaru węglowodanów. Istotnym jest także, aby jeść regularnie, ale mniej obficie. Zalecane jest spożywanie 5 posiłków dziennie.
Bardzo ważne jest odstawienie papierosów i ograniczenie spożycia alkoholu. Są to czynniki, które znacznie zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na raka jelita grubego. Badania kliniczne udowodniły, że palenie więcej niż 20 papierosów dziennie przez 35 lat, podnosi ryzyko zachorowania o 50 proc.
Z kolei, jak potwierdzają eksperci, regularne wykonywanie wysiłku fizycznego zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania na raka jelita grubego nawet o 50 proc. Trzeba też ograniczać czas spędzany w pozycji siedzącej.
Nie można zapominać o aktywności fizycznej. Ćwiczenia powinny być wykonywane przede wszystkim regularnie, przez co najmniej 30 minut dziennie. Regularność jest ważniejsza od samej intensywności wysiłku fizycznego. W przypadku zachorowania na raka jelita grubego, aktywność fizyczna wspomaga także walkę z chorobą.
Będą edukować i badać
Rak jelita grubego to duży problem w Polsce jeśli chodzi o profilaktykę i wczesne wykrywanie, dlatego twórcy pierwszej edycji kampanii edukacyjnej Servier - Wyłącz Raka!, która przebiega pod hasłem "Rak jelita grubego - zapobiegaj, lecz!” chcą to zmienić.
Edukacja społeczeństwa w zakresie profilaktyki, motywacja do przełamania lęku i wstydu przed badaniami oraz podkreślanie znaczenia wczesnego wykrywania raka jelita grubego w jego skutecznym leczeniu - to główne idee jakie przyświecają akcji.
W ramach kampanii w trasę po Polsce wyrusza Onkologiczna Poradnia Servier. W specjalnych gabinetach lekarze specjaliści, na co dzień zajmujący się leczeniem i diagnostyką raka jelita grubego i innych nowotworów układu pokarmowego, będą przeprowadzać bezpłatne konsultacje i badania dolnego odcinka jelita grubego, a także w konkretnych wskazaniach USG wątroby.
Lekarze edukatorzy udzielą wszelkich informacji o czynnikach ryzyka, objawach i profilaktyce raka jelita grubego m.in. o kolonoskopii. Dietetycy pomogą skomponować odpowiednio zbilansowaną dietę, chroniącą przed rakiem jelita grubego, dobiorą także odpowiednie menu dla osoby chorującej na ten nowotwór.
Finał kampanii "Rak jelita grubego - zapobiegaj, lecz!” będzie miał miejsce w Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie. Wówczas firma Servier Polska przekaże COI grant, który przeznaczony będzie na zakup aparatury do przeprowadzenia kolonoskopii z użyciem dwutlenku węgla, co pozwala znacząco zmniejszyć dyskomfort towarzyszący badaniu. Tego dnia zostaną zainaugurowane również badania kolonoskopowe z bezpłatnym znieczuleniem dla pierwszych kilkudziesięciu osób z grupy wiekowej zakwalifikowanej do Programu Badań Przesiewowych w ramach kampanii - "Rak jelita grubego - zapobiegaj, lecz!”.
Rak jelita grubego to jeden z niewielu nowotworów, którym można skutecznie zapobiec wykonując badanie profilaktyczne. Badanie ma swoją "złą sławę”, zupełnie niepotrzebnie, bo jest z punktu widzenia medycznego badaniem prawie doskonałym. Dzięki niemu nie tylko możemy wychwycić chorobę odpowiednio wcześnie, ale w wielu wypadkach, kiedy jeszcze jest "łagodna”, także wyleczyć. Oczywiście dużo łatwiej byłoby namówić na to badanie Polaków, jeśli mogliby skorzystać ze znieczulenia, nawet za dopłatą.
To nowoczesne i bezpieczne badanie, które nie trwa zbyt długo. Niestety wielu ludzi nadal traktuje konieczność czy możliwość takich badań jako temat tabu. Boją się samego badania, nie mają dostatecznej wiedzy o kolonoskopii i o konieczności jej wykonania. Odpycha ich krępująca forma badania, strach przed bólem, czy po prostu strach przed wykryciem nowotworu. Kolonoskopia to jednak badanie, które może uratować życie. Wykrywanie zmian polipowatych we wczesnym etapie daje pacjentom szansę na zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka jelita grubego nawet o 75-90 proc.
Lek. med. Katarzyna Urbańska
Wierzę, że nasze działania edukacyjne nie tylko zwiększą wiedzę Polaków na temat raka jelita grubego, ale będą też motorem zmian i motywacją dla wielu osób, by uchronić się przed rakiem jelita grubego.
Dr Maria Janiak