Ustawa o zawodzie farmaceuty podpisana przez prezydenta. Czego spodziewać się w aptece w 2021 roku?

Zapytałam ekspertów, co w istocie oznacza, że polscy farmaceuci w końcu mają swoją ustawę i jaki będzie to miało wpływ na pacjentów.

Tekst ustawy o zawodzenie farmaceuty został ustalony ostatecznie po rozpatrzeniu poprawek Senatu. 10 grudnia pojawił się w sejmowej publikacji, co oznacza, że aby dokument wszedł w życie, wystarczy podpis Prezydenta Andrzeja Dudy. Od razu warto podkreślić, że to przełom: farmaceuci byli jedną z ostatnich grup spośród zawodów zaufania publicznego, która do tej pory nie miała ustawy regulującej ich rolę.

– W Polsce takiego dokumentu nie było, a powinien być już dawno. Musimy jednak wyjść od pytania, dlaczego zawód farmaceuty nie był regulowany ustawą. A to od lat obserwujemy w aptekach, w których uprawia się swojego rodzaju sklepikarstwo. Jeżeli farmaceuta ma ustawę, dostaje niezależność od biznesu, w którym pracuje. Z tego tendencyjnego, stereotypowego myślenia, jak o sprzedawcy, przejdzie do roli pracownika medycznego. I to odczują pacjenci – komentuje dr n. farm. Piotr Merks.

W tym kontekście warto jeszcze wrócić do wspomnianej fałszywej informacji o "klauzuli sumienia w aptekach". O wyjaśnienie poprosiłam Monikę Bartwicką, prawnik, szkolącą lekarzy i farmaceutów z tematyki prawnej

– Ustawa o zawodzie farmaceuty nie zawiera zapisów dotyczących "klauzuli sumienia", jaka zawarta jest w innych ustawach regulujących zawody medyczne, jak choćby w ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Jednak nie oznacza to, że na gruncie innych regulacji prawnych, farmaceuta nie może skorzystać z prawa do odmowy wydania produktu leczniczego. Zgodnie z treścią artykułu 96 ust. 5 ustawy Prawo farmaceutyczne, farmaceuta, a także technik farmaceutyczny mają prawo do odmowy wydania produktu leczniczego zgodnie z przesłankami, o jakich mówi powyższy artykuł.

Wspomniany ustęp precyzuje, że produkt leczniczy może zostać niewydany m.in., jeżeli może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjenta; w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że produkt leczniczy może być zastosowany w celu pozamedycznym (np. do wyprodukowania narkotyków); gdy recepta budzi uzasadnione wątpliwości; osoba, która przedstawia receptę, nie ukończyła 13. roku życia; zachodzi konieczność dokonania zmian składu leku recepturowego.

I tutaj wracamy do ustawy, która wzmocni rolę farmaceuty w całym systemie, czyniąc z niego wsparcie dla lekarza. Pytam dr. Merksa, co to właściwie oznacza dla mnie, potencjalnej pacjentki: "Farmaceuta będzie czuwał, żeby leki przepisane przez lekarza były przyjmowane właściwie, będzie mógł holistycznie spojrzeć na pacjenta i doradzać. Ustawa daje nam prawo zrobić wywiad i zdecydować, co jest dla pacjenta najlepsze". Proszę o przykład.

– Kilka lat pracowałem w Anglii, gdzie chroniła mnie ustawa o zawodzie. Miałem sytuację, że pacjent chciał kupić tabletkę "dzień po". W Anglii jest ona bez recepty, jednak przed wydaniem produktu musiałem zrobić wywiad, a do tego nie było pacjentki, dla której miałem lek wydać. Zapytałem, kiedy mężczyzna uprawiał seks z partnerką, bez zabezpieczenia, odpowiedział, że 4 dni temu. Nie mogłem zatem, kierując się procedurą, sprzedać mu tabletki bez zobaczenia pacjenta, dla którego lek chciał nabyć. Oczywiście bardzo się oburzył i chciał mnie pozwać, ale ja jako farmaceuta wydałem osąd sytuacji najlepszy dla pacjenta. Decyzję oparłem o procedurę i stan faktyczny – mówi Piotr Merks.

– Ustawa o zawodzie farmaceuty to z jednej strony nowe uprawnienia dla farmaceutów, ale także idąca za tym odpowiedzialność prawna. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że w polskim systemie prawnym nie istnieje definicja "błędu w sztuce aptekarskiej", co z pewnością należałoby doprecyzować.

Niezależność farmaceuty wprost wynikająca z ustawy o zawodzie farmaceuty, jak i innych aktów prawnych, przyczyni się do jeszcze lepszej, skoordynowanej opieki nad pacjentem. Jest to jednocześnie wstęp do szerokiej dyskusji na temat odpowiedzialności farmaceuty zarówno zawodowej, jak i prawnej – komentuje ekspertka.

Monika Bartwicka podkreśla, że musimy pamiętać, że w procedowanej ustawie to pacjent jest najważniejszy. Dr Piotr Merks dodaje natomiast, że pozytywne efekty wprowadzonych zmian legislacyjnych nie będą widoczne od razu. Tak jak latami walczono o ustawę, tak i teraz potrzebny jest czas, bo zmianie ulegnie nie tylko system, ale i nasze myślenie o farmaceutach.

– Zanim trafiłam na lekarza, który zrozumiał, z czym przychodzę, minęło kilka lat. Tak, dobrze słyszysz. Gdy byłam diagnozowana, 10 lat temu, o endometriozie wiele osób, nawet lekarzy, nawet nie słyszało. Czułam się jeszcze gorzej, gdy od ginekologów słyszałam, że przesadzam, ma boleć i minie, jak urodzę dziecko. To był kolejny cios, bo jeżeli lekarz nie umiał postawić diagnozy, to mógł, chociaż zakomunikować mi, że mi wierzy, rozumie, że każdego dnia cierpię i obiecać, że spróbuje mi pomóc.

To oczywiście jeden z wielu przykładów, bo co jakiś czas media obiegają skandaliczne historie, pokazujące, że niestety nadal w wielu gabinetach największym problemem nie jest choroba, a brak komunikacji. Najczęściej takie sytuacje nie wynikają bowiem ze złych intencji, ale braku odpowiedniej edukacji w zakresie komunikacji, obciążeń systemowych, czy ograniczeń czasowych, które wyznacza się lekarzom. To wszystko sprawia, że nie mogą poświęcić pacjentce tyle uwagi, ile by chcieli.

Kolejną kwestią jest wizyta w aptekach – często łatwiejsza i szybsza niż w przychodni czy szpitalu. Jednak, jak się okazuje, również niepozbawiona stresu.

Z badania "Oczekiwania kobiet wobec komunikacji z lekarzem ginekologiem i farmaceutą" przeprowadzonego w ramach kampanii "Recepta na sukces" na zlecenie Gedeon Richter Polska wynika, że aż 41 procent Polek doświadcza dyskomfortu, gdy ma kupić produkty związane z dolegliwościami intymnymi czy antykoncepcją.

Dane pokazują, że najczęstszą przyczyną dyskomfortu pacjentek podczas wizyty w aptece jest brak prywatności i bliska odległość innych klientów (56 proc.), oraz zachowanie farmaceuty (35 proc.), które powodowało dyskomfort pacjentek – zazwyczaj głośna rozmowa na temat produktu (46 proc.), mowa ciała oraz niestosowne uwagi farmaceuty dotyczące zakupu.

Pamiętajmy jednak, że apteka to nie sklep, a nasze zdrowie to sprawa intymna, raczej nikt z nas nie chce głośno mówić o swoich problemach. I nie chodzi o robienie tabu z problemów jelitowych czy hemoroidów, a o prawo do prywatności. Bardzo ważna jest w tym rola farmaceuty, jego wyczucie, a także umiejętność szybkiego zbudowania relacji.

W kształceniu tych umiejętności miękkich specjalistów postanowiła wesprzeć firma Gedeon Richter. – Wnioski z badania wykorzystaliśmy do edukacji studentów. Przeprowadziliśmy 4 szkolenia online z ekspertami, które skupiały się na komunikacji za pomocą narzędzi teleinformatycznych, a także w sytuacji konsultacji stacjonarnych. Ta forma sprawdziła się, a na każdym kolejnym webinarze padały kolejne rekordy oglądalności.

Chcemy kontynuować tę edukację. Dlatego w VII edycji kampanii, która rusza w styczniu 2021, będziemy skupiać się na zmianach w związku z ustawą o zawodzie farmaceuty. Zależy nam, by w relacji lekarz-farmaceuta, dobro pacjentki było w centrum, bo ustawa niesie ze sobą wiele pozytywnych zmian – mówi Karolina Wojtczak, PR Manager Gedeon Richter.

Farmaceuci byli takimi osobami nieformalnie, jednak teraz, wraz z wejściem w życie ustawy, oficjalnie stają się łącznikami pomiędzy pacjentem a lekarzem. To ogromna odpowiedzialność, bo jak powiedział dr Piotr Merks: "farmaceuta odpowiada za bezpieczeństwo obywatela", wykorzystując całą swoją wiedzę i umiejętności. I nie da się ukryć, że zmiany w ustawie, szczególnie dla młodych, dopiero wkraczających na ścieżkę zawodową farmaceutów, to ogromne wyzwanie.

Na ich potrzeby odpowiada firma Gedeon Richter, która działa głównie w obszarze zdrowia kobiet, jednak webinary, które można oglądać za darmo w ramach projektu "Recepta na sukces", są nieocenioną dawką wiedzy dla wszystkich lekarzy i farmaceutów, bo jak już zostało wspomniane – zdolności komunikacyjne mają to do siebie, że trzeba je rozwijać.

– Ważna jest skuteczna komunikacja, oparta na zaufaniu i partnerstwie, dlatego zarówno lekarze, jak i farmaceuci powinni uczyć się jak rozmawiać prostym językiem – bez medycznego żargonu, by pacjentka rozumiała, czym jest choroba i jak będzie leczona. Brak skutecznej obustronnej komunikacji powodują u pacjentek wątpliwości, czy aby na pewno są pod dobrą opieką, a to przekłada się na brak zaufania do lekarza, a co za tym idzie gorsze wyniki procesie terapeutycznym.

Ustawa o zawodzie farmaceuty, która niebawem wejdzie w życie, stanowi przełom. I to nie tylko w życiu zawodowym farmaceutów, ale i pacjentek i pacjentów, bo ostatecznie największą korzyścią wprowadzania regulacji będzie wyższy poziom opieki nad chorymi. Płynniejsza i oparta na dialogu współpraca na linii lekarz-farmaceuta pozytywnie wpłynie na pacjentów – w wymiarze wsparcia fizycznego, ale i psychicznego.

Zmianę odczujemy zatem wszyscy, ponieważ na wzór krajów zachodnich zacznie w Polsce funkcjonować coś, co nazywa się "opiekę farmaceutyczną". Szereg uprawnień farmaceutów dotyczyć będzie prowadzenia przeglądów lekowych, nauki korzystania z inhalatorów (dla pacjentów, w aptekach) czy opracowywania indywidualnych planów opieki. Zatem apteka stanie się miejscem edukacji zdrowotnej, profilaktyki, a także częściowej diagnostyki.

– Ścisła współpraca lekarzy ginekologów i farmaceutów z pewnością pozytywnie przełoży się na efekty leczenia, a potencjał, jaki drzemie w farmaceutach, w końcu zostanie odpowiednio wykorzystany. Misją Gedeon Richter jest troska o zdrowie kobiet, dlatego ważna dla nas jest edukacja przyszłych lekarzy i farmaceutów, jak skutecznie komunikować w obliczu zmian. To ich rola w tym, by ten proces leczenia pacjentki przebiegał optymalnie, a więc dla dobra pacjentki powinni znaleźć wspólny język – dodaje Karolina Wojtczak.

Dr Piotr Merks ujął właściwie w jednym zdaniu, dlaczego zmiana, którą obserwujemy, jest tak istotna. Powiedział: "Zabezpieczenie farmaceuty, to zabezpieczenie pacjenta, bo farmaceuta będzie podejmować decyzje w oparciu o fakty, a nie nacisk". I przy okazji w końcu w życie oficjalnie wejdzie formułkowe "konsultowanie się z farmaceutą".