Jestem matką pracującą, ale nie dlatego, że ktoś dał mi pracę. Wróciłam, bo wspierają mnie inne kobiety

Jezioro Lugu, leżące w południowo-zachodniej części Chin. W jednej z dolin na granicy prowincji Junnan i Syczuan, mieszka czterdziestotysięczny lud Mosuo, opisywany jako ostatnie matriarchalne plemię na świecie. Rządzą w nim kobiety. Mężczyźni mieszkają w swoich domach, a jeśli jakiś zyska akceptację kobiety, może przyjść w odwiedziny na kolację, zostać na noc, ale nad ranem musi wracać do siebie. Dzieci, które urodzą się z tzw. „chodzonego małżeństwa”, pozostają przy matce i innych kobietach z plemienia, a ojciec jest „wujkiem”.

Kiedy więc panna z plemienia Mosuo odchowa dziecko i chce wrócić do pracy, bo jest np. tkaczką (to jeden z popularniejszych zawodów wśród Mosuo), może być pewna, że inna kobieta z plemienia, której obowiązkiem jest praca w domu lub w ogrodzie, zajmie się jej potomkiem. W tej społeczności panuje bowiem jedna zasada – kobieta zapytana, ile ma dzieci, zawsze poda liczbę, która uwzględnia jej rodzone dzieci i dzieci wszystkich jej sióstr.

Prawie 7 tys. km od chińskiej prowincji Junnan, w podwarszawskich Markach – licznie zamieszkałych przez młode matki – panuje podobny model wsparcia wśród kobiet. Oczywiście panowie mają już inne role, bo są zarówno ojcami, jak i mężami (a nie jedynie „wujkami” i kochankami), ale sąsiadki, jak członkinie plemienia Mosuo, wzajemnie pomagają sobie w codziennym godzeniu ról matki i pracownicy.

Na jednym z osiedli, na którym mieszka około 20 młodych matek, połowa wróciła do pracy – na etat albo na pół etatu. Większość kobiet zna się od pięciu lat, czyli od czasu przeprowadzki na nowe osiedle. Wspólnie spędzony czas na placu zabaw, spotkania w parku, na letnich piknikach organizowanych w mieście i codzienne pogaduszki sprawiły, że pomiędzy niektórymi kobietami zaczęły się rodzić bliższe sąsiedzkie relacje, zalążki przyjaźni.

- Kiedy wracałam po drugim macierzyńskim do pracy, dziećmi zajmował się mąż, który na rok zrezygnował z pracy. Ja miałam umowę o pracę, on zlecenie, stąd taka decyzja. Ciężko nam było jednak wiązać koniec z końcem, więc uradziliśmy, że mąż musi wrócić do pracy – mówi Dorota. Para nie ma jednak nikogo bliskiego na Mazowszu. Najbliżej mieszka teściowa, ale i tak dzieli ich 80 km. Oznaczało to więc, że o ile na zaplanowaną pomoc, np. w ferie czy w trakcie wakacji, mogli liczyć, o tyle w razie choroby dziecka, już nie.

Dlatego zanim mąż Doroty wrócił do pracy, kobieta poszła na rozmowę do trzech sąsiadek (dwóch niepracujących, jednej pracującej do godz. 16.00). Każda z kobiet zadeklarowała, że w razie potrzeby odbierze dzieci z przedszkola lub szkoły albo przyjdzie na dzień – dwa i popilnuje ich w czasie choroby. – Staram się nie nadużywać ich życzliwości, ale zdarzyło nam się, że sąsiadki odbierały dzieci z placówek. Poza tym wiem, że zawsze mogę zapukać do którejś z dziewczyn i zostawić dzieci na kilka godzin, gdy np. idę do córki lub syna na zebranie, a mąż jeszcze nie wrócił z pracy.

Relacje, które aktywnie zawodowo kobiety wypracowują z innymi, często niespokrewnionymi, mają swoją długą historię. Pierwsze rozmowy o zawodowym uprawnieniu podejmowano w Europie w XIX w. Podobnie jak w USA, kobiety w Europie musiały wywalczyć sobie poważne traktowanie na rynku pracy.

Przełomem, także dla Polek, okazała się I wojna światowa. Po wojnie wzrosło zapotrzebowanie na pomoc biurową i w tej roli widziano właśnie kobiety. Poza tym 23,5 proc. pracowników w przemyśle ciężkim stanowiły właśnie kobiety. Okazało się, że mogą świetnie opiekować się dziećmi, ale też pracować przy produkcji w przemyśle zbrojeniowym. Potem po II wojnie światowej kobiety wprawdzie pracowały, ale ideałem była matka i żona siedząca w domu. Prawdziwą rewolucję przyniosły lata 60. i rosnąca wówczas popularność ruchów kobiecych.

Te czasy pamięta dziś 93-letnia Ludmiła, która w latach pięćdziesiątych urodziła dwójkę swoich dzieci i pracowała jako pracownik biurowy. - To, że przetrwałam ten ciężki czas, po tym jak zostawił mnie mąż, zawdzięczam swojej mamie i sąsiadkom. Kiedy pracowałam, mama opiekowała się dziećmi, a sąsiadki stawały w kolejce po zakupy – wspomina Ludmiła, która przekazała wartość kobiecej solidarności swoim córkom i wnuczkom.

Wsparcie wśród kobiet, jako coś oczywistego, traktuje 36-letnia Ania, mama 6-letniej Julki i 3-letniego Jurka, która, odkąd urodziły się dzieci, może liczyć na pomoc mamy, siostry, bratowej, bratanicy, teściowej oraz drugiej bratowej.

Od kilku lat szczególną rolę w jej życiu odgrywa bratowa, z którą Ania podzieliła się pracą i opieką nad dziećmi. – Szczerze? Od zawsze wydawało mi się do zupełnie naturalne. Jesteśmy rodziną, która dba o relacje. Raz do roku mamy np. rodzinny turniej pingpongowy czy ognisko, obchodzimy też każde imieniny i urodziny, a w najbliższej rodzinie mamy aż 32 okazje – śmieje się Ania.

Kiedy Ania zaszła w pierwszą ciążę, zaproponowała Mirce (bratowej z odchowanymi już, dorosłymi dziećmi), aby ta zastąpiła ją w pracy, w dziale księgowości małej firmy. – Szef się zgodził, bo wiedział, że proponuję kogoś zaufanego. Ja przyuczyłam Mirkę do zawodu, a poza tym wiedziałam, że mam zapewniony powrót do pracy, po macierzyńskim. Mirka zaś, po latach pracy na zlecenia, dostała etat. Każda z nas miała powody do zadowolenia – opowiada Ania, która uważa, że takie wzajemnie wsparcie w rodzinie jest absolutnie normalne.

Po macierzyńskim Ania nie chciała wracać na pełny etat do pracy. I ponownie dogadały się z bratową, że będą pracowały na zmianę po 2 i 3 dni w tygodniu. Przez lata Mirka też przyjeżdżała do Ani na dwa dni, gdy ta szła do pracy. – Teraz gdy pracuję, dzieci odbiera ze szkół mąż. W środy dziećmi zawsze opiekuje się teściowa, bo to jej dzień dla wnuków. Przyjeżdża wtedy rano, gotuje coś u nas, albo już przywozi gotowy obiad, czasem sprząta. Od czwartku do niedzieli na posterunku jestem ja. Mirka nadal jest u nas we wtorek, odbiera wtedy dzieci i jest z nimi do 20, a my z mężem mamy wtedy czas wolny od obowiązków – mówi Ania.

Pracująca mama może też liczyć na wsparcie swojej mamy i bratanicy, czasem drugiej bratowej (swojej imienniczki) Ani. – Moja mama, jeszcze gdy moja córka była mała, pomieszkiwała u mnie. Zresztą jak Mirka - miała swój pokój i szafę. Teraz to my częściej opiekujemy się mamą, bo potrzebuje wsparcia ze względu na kłopoty ze zdrowiem – mówi. Kiedy więc Ania pomaga swojej mamie, dziećmi chętnie zajmie się jej siostra, a czasem bratanica. – Moja 6-lenia córka Julka i 25-lenia bratanica Magda, mają nawet swój mały rytuał. Raz do roku wyjeżdżają gdzieś na weekend. Inicjatywa wyszła od Magdy. Dziewczyny przykładowo szukały krasnali we Wrocławiu, czy odwiedziły Europejskie centrum Bajek w Pacanowie.