Kto nie słucha naukowców, ten śmierci się nie boi? Ekspert o tym, co pokazał film "Nie patrz w górę"

Problem w tym, że mało kto się tym przejmuje. Naukowcy stoją przed wyzwaniem przebicia się ze swoją hiobową wieścią do mainstreamu. Gdy wydaje im się, że już prawie udało się uratować ludzkość od zagłady, na drodze pojawiają się interesy i chęć zrobienia fortuny na pędzącej asteroidzie.

Netflixowa produkcja z gwiazdorską obsadą odbiła się szerokim echem. M.in. dlatego, że wśród licznych wątków i metafor, twórcy filmu pokazują nam, że ludzie nie ufają nauce.

Pierwszą naturalną reakcją jest wyparcie – obśmianie albo znalezienie sobie wytłumaczenia, dlaczego nie jest to problem. Tak jak w przypadku kryzysu klimatycznego. Są tacy, którzy mówią, że żadnego kryzysu nie ma, bo klimat zmieniał się zawsze, gatunki wymierały itd. A im inteligentniejsi jesteśmy, tym bardziej usprawiedliwiamy sobie nasz punkt widzenia. Ktoś kiedyś powiedział, że nie jesteśmy gatunkiem racjonalnym, tylko racjonalizującym.

W filmie ta sytuacja pokazana jest w sposób dobitny. Jest pokazana katastrofa, leci asteroida, walnie i będzie koniec. W przypadku katastrofy klimatycznej sytuacja nie jest tak filmowa, bo jest rozwleczona w czasie i przestrzeni. Nie ma tej minisekundy, gdy uderza w Ziemię, i chwilę później nie ma nic.

Konsekwencje zmian klimatu czy wyczerpywania zasobów można porównać też z wojną jądrową. Istotna różnica jest taka, że żeby doszło do wojny atomowej, to musi być ktoś, kto wciśnie czerwony guzik. W przypadku zmian klimatu nikt nie wciśnie tego guzika, żyjemy sobie codziennym życiem – idziemy zrobić grilla na działkę, jedziemy samochodem odwiedzić znajomych, lecimy na wakacje, spełnimy swoje cele życiowe. Właśnie chodzi o to, że koniec świata będzie, gdy będziemy skutecznie spełniać swoje zachcianki, bogacić się, konsumować.

Pierwsze działa na zasadzie "Mam pewne spojrzenia na świat i jestem konsekwentny, tak sobie wypracowałem, trzymam się tego i odrzucam wszystko, co mi nie pasuje". Drugie podejście to oparcie na autorytecie, np. w średniowieczu Kościół stwierdził, że Ziemia jest płaska i nikt z tym nie dyskutował. Potem pojawiło się oświecenie i racjonalizm, czyli podejście trzecie: "W oparciu o swój zdrowy rozsądek wyrabiam sobie opinię". Tylko często ten zdrowy rozsądek wyprowadza nas na manowce.

W końcu mamy czwarte podejście, czyli metodę naukową, w której zbieramy fakty, stawiamy falsyfikowane hipotezy, które następnie staramy się obalić. Następnie weryfikujemy hipotezy, jak nie da się tego wyjaśnić na podstawie dostępnej wiedzy naukowej, to w tym momencie widzimy, że trafiliśmy na coś ciekawego, badamy głębiej i jak nam to działa, to hipoteza staje się teorią. Jednak świadomość, jak to działa, ludzi nie interesuje, dla ludzi teoria jest tylko teorią.

To całe pytanie o wiarę, to pytanie, jak my funkcjonujemy. Stworzyliśmy też nasze bańki tożsamościowe, gdzie często odrzucamy naukę, które jest dla nas niewygodna. Na te nasze bańki nakładają się różne interesy państw czy organizacji, które często sieją dezinformację. To też widzieliśmy w filmie, mamy tam postać miliardera, który stwierdził, że zarobi na uderzeniu asteroidy. Główny bohater mówił, że teorie, na których to opierał, to nie jest wiedza naukowa, tylko przemyślenia jakichś ludzi, niesprawdzone i niezweryfikowane, a stawka jest tak duża, że podejmowanie tego ryzyka jest zbyt nieodpowiedzialne. Wiemy, czym się to skończyło.

To, co można zarekomendować, to spojrzenie co mówią duże instytucje naukowe, a jak się trafi jeden oszołom, to zostanie odfiltrowany. Ja często rozmawiam z ze znajomymi, którzy lepiej znają się na danym temacie i tak wyrabiam sobie zdanie.

Sam uczyłem się tego długimi latami, to też był jakiś proces. Mówienie w sposób precyzyjny i dobitny, a jednocześnie zrozumiały dla ludzi jest wybitnie trudne. Naukowcy często są bardzo dobrzy z jednej dyscypliny, której się poświęcili. W przypadku klimatu, gdy wyjdzie ekspert i zrobi wykład o klimacie, to zaraz pada pytanie – "czy wiatraki zabijają ptaki?" albo "czy samochody elektryczne są dobre?". Te pytania wykraczają daleko poza klimatologię, ale wymaga się eksperckiej odpowiedzi.

Jak robię ludziom wykład o zmianie klimatu i transformacji energetycznej to muszę najpierw przebić się przez ich wyparcie. Potem pokazać, że jest to bardzo poważny problem i jeszcze zaadresować, czemu ludzie tak negują zmiany klimatu. Boją się zmian, czują się zagrożeni, bo myślą, że paliwa kopalne są podstawą ich dobrobytu i bez tego nie da się funkcjonować. Jak już przekonam, że jest to problem, to trzeba im pokazać wyjście z sytuacji. Najlepiej zmotywować i pokazać pozytywną wizję, bo jak tylko pokażemy, że sytuacja zmierza w stronę katastrofy, to oni to wyprą, zapomną i pójdą na zakupy. Bardzo ważne jest takie naprowadzenie, w którym sami dojdą do prawidłowych wniosków.

Każdy ma swój sposób funkcjonowania. Bywałem u redaktora Wildsteina w TVP na rozmowach w duchu negacjonizmu kryzysu klimatycznego. Nie powiem, że zdarzyło mi się wybuchnąć, ale moją metodą jest jeżdżenie walcem w białych rękawiczkach. Delikatnie merytorycznie pokazałem, że gość nie wie, co mówi. Świetna jest w tym dr Aleksandra Kardaś, również z "Nauki o klimacie", potrafi zachłostać oponenta na śmierć perfumowanymi sznurówkami.

Jak mówimy do kogoś, kto jest adwokatem diabła, który twierdzi, że nie ma zmiany klimatu, a wszystko jest spiskiem i widać, że jest wyjątkowo zacietrzewiony, to staramy się mówić wtedy do widzów. Prowadzącego nie przekonamy, ale możemy udowodnić, że mówi on farmazony oderwane od rzeczywistości. Dwa razy zaproszono mnie do Wildsteina, trzeciego razu już nie było, bo zaserwowałem mu klasyczne zaoranie. Czuję w tym pewną misję. Ludzie oceniają po mowie ciała, dlatego w takich sytuacjach trzeba przybrać postawę rekina, który zaraz rozszarpie małą rybkę.

To jest narzędzie. Może być wykorzystywane w dobry i złych celach. Dzięki internetowi mamy dostęp do najlepszej wiedzy naukowej, różnych materiałów, ale mamy też bańki informacyjne, które serwują nam to, co robimy, więc jeszcze bardziej polaryzują poglądy. To jest pytanie, na ile świadomie korzystamy z tego internetu, czy wchodzimy w czarne dziury, czy kontrolujemy proces myślowy w naszych głowach. Media społecznościowe są chyba najbardziej toksyczne, bo właśnie zamykają nas w tych bańkach, formatują i rozbijają społeczeństwo. Kiedyś, gdy była prasa mainstreamowa generalnie społeczeństwo miało jakoś spójność. Na pewno to izolowanie się od informacji, które nam nie pasują i wiedzy, z którą się nie zgadzamy, jest bardzo destrukcyjne dla naszego społeczeństwa.

Polska jest gdzieś pomiędzy. Jesteśmy krajem, który jako jedyny zawetował politykę energetyczno-klimatyczną UE, czyli odchodzenia od paliw kopalnych. Nie mamy ropy naftowe ani gazu, mamy węgiel. Jako jedyny kraj mamy gospodarkę z istotnym udziałem węgla, będących do tego własnością państwa. Dlatego państwo broni węgla, bo czuje, że jest to w ich interesie. Zawsze nasze elity były zainteresowane sektorem energetyczny, niezależnie od rządu. Są tam spółki Skarbu Państwa, gdzie można obsadzać stanowiska i zadbać o właściwy przepływy pieniędzy i władzy. Działają w swoim interesie, dlatego kwestia spraw klimatycznych jest drugorzędna.