Od kozich bród, a może jednak od tatarskiego rzeźnika? Kacap – skąd wzięło się to pogardliwe określenie Rosjan i co konkretnie oznacza? – Jedno jest pewne: już od wieków istnieje ono w naszej świadomości – stwierdza dr Iwona Borys z Katedry Języków Wschodniosłowiańskich UWM w Olsztynie.
Wywołana przez Władimira Putina wojna w Ukrainie zaktualizowała słownik pojęć, których Polacy używają na co dzień. W internecie, ale także podczas rozmów z najbliższymi, coraz częściej słychać wyrażenia takie jak "Putler", "kacap" czy "ruskie onuce".
Już Nikołaj Gogol (1809-1852), pisarz ukraińskiego pochodzenia, pisał o "Przeklętych kacapach, którzy nawet barszcz jedzą z karaluchami". Bo kacap to pogardliwe określenie Rosjanina lub, szerzej, mieszkańca byłych republik radzieckich. W XIX wieku określano tak rosyjskich chłopów bezrolnych lub małorolnych, jednak jego etymologia nie jest do końca znana.
Czytaj także: Nie ma już takiego dania jak pierogi ruskie. Spór o "pierogi ukraińskie" podzielił internautów
Jednym z możliwych źródeł jego stosowania może być sposób nazywania Rosjan przez Ukraińców. Według tej interpretacji słowo "kacap" miało być zbitką słów: rosyjskiego как (kak) i ukraińskiego цап (cap), jak kozioł. Druga część miała się odnosić do "kozich bród", noszonych właśnie przez moskiewskich bojarów.
W innej interpretacji "kacap" oznacza natomiast "rzeźnika". Nazwa ta miała się utrwalić po zdobyciu przez Moskali Kazania, kiedy tamtejsi Tatarzy zostali zmasakrowani, mimo że wcześniej obiecano im bezpieczeństwo, jeśli się poddadzą. Iwan Groźny słowa jednak nie dotrzymał i wymordował praktycznie całe miasto.
Taką wersję pochodzenia słowa "kacap" przekazał ostatnio Romuald Szeremietiew, dr hab. nauk wojskowych, wykładowca akademicki i publicysta.
Niektórzy zgadzają się z tym pochodzeniem, inni z kolei twierdzą: "KACAP to polskie, raczej pogardliwe i obraźliwe określenie wywodzące się od CCCP (rosyjski skrót oznaczający Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich – red.)".
– Słowo "kacap" przybyło do Polski z Ukrainy. I to pogardliwe określenie Rosjan w naszej świadomości istnieje od wieków – mówi w rozmowie z naTemat dr Iwona Borys z Katedry Języków Wschodniosłowiańskich na Wydziale Humanistycznym UWM w Olsztynie.
A skąd wziął się ów kacap? Pani doktor nie ma wątpliwości i wskazuje: – Odpowiedź na to pytanie znajduje się w "Słowniku etymologicznym języka polskiego" Aleksandra Brücknera.
Bez względu na pochodzenie wrażenie robią także możliwości słowotwórcze. Znany jest na przykład przymiotnik "kacapski", w internecie można znaleźć "Kacapstan" i "Kacapland" – synonimy Federacji Rosyjskiej. Jest nawet "kacapstwo".
Jednym z terminów, który zdobył popularność po rosyjskiej agresji na Ukrainę, jest również "ruska onuca". Wielki Słownik Języka Polskiego PAN podaje, że onucą nazywamy "szeroki kawałek materiału do owijania stopy używany zamiast skarpety".
Zwyczaj ich używania najdłużej przetrwał w wojsku, ponieważ prawidłowo założona onuca dobrze chroniła przed zimnem, otarciami i izolowała stopy od obuwia. W polskiej armii zaprzestano korzystać z onuc w latach 80. ubiegłego wieku, ale wojsko rosyjskie zrezygnowało z nich dopiero w... 2013 roku w wyniku reform przeprowadzonych przez Siergieja Szojgu. Po ponad 300 latach rosyjska armia zdecydowała się zamówić dla żołnierzy normalne skarpetki.
Czytaj także: Szojgu melduje Putinowi: "Mariupol został wyzwolony". Według Ukraińców minister okłamał prezydenta
A co nam wyjdzie, jeśli przed onucą dołożymy przymiotnik "ruska"? Tu odpowiedź też znajdziemy w Wielkim Słowniku Języka Polskiego PAN, który podaje, że ruska onuca "jest pogardliwym określeniem osoby, o której mówiący sądzi, że wykonuje działania propagandowe na rzecz Rosji lub w inny sposób jej sprzyja".