Literacką nagrodę Nobla w 2023 r. wygrał jeden z faworytów, czyli norweski pisarz Jon Fosse. Kim jest, jakie są jego najważniejsze dzieła oraz czy książki Fossego zostały przetłumaczone na język polski – na te pytania odpowiemy w tym tekście.
Jon Fosse był jednym z faworytów tegorocznej literackiej nagrody Nobla. Norweski pisarz został nagrodzony m.in. "za nowatorskie sztuki i prozę, które dają wyraz temu, co niewypowiedziane".
Fosse to pisarz i dramaturg, który urodził się w 1959 roku w Haugesund w Norwegii. Jest jednym z najważniejszych współczesnych norweskich autorów, a jego wkład w literaturę oraz teatr docenia się również na świecie. "Na początku był Henryk Ibsen, następnie nie było nic, a teraz mamy Jona Fossego" – napisał o nim niemiecki tygodnik "Die Woche".
Pisarz swój sposób pisania określa słowem "writing", co w jego interpretacji oznacza, że najistotniejszy jest dla niego rytm pisania. Rzeczony rytm jego zdaniem ma się odzwierciedlać w sposobie, w jaki bohaterowie jego dzieł postrzegają świat.
Styl Fossego uważany jest powszechnie za minimalistyczny, a jego bohaterowie nie tylko wypowiadają oszczędne kwestie, ale wręcz często się powtarzają. Akcja w jego dziełach rozwija się powoli, a dramaturgia nie wynika ze zdarzeń, a z napięć pomiędzy bohaterami.
Norwega najbardziej w jego utworach fascynuje samotność i zwyczajne życie. Postacie pojawiające się na kartach powieści i dramatów mierzą się z brakiem zdolności nawiązywania relacji międzyludzkich oraz emocjonalnym chłodem. Twórczość Fossego ponadto słynie z prostego, lecz filozoficznego języka i introspektywnych narracji.
Fosse aktywny jest od początku lat 80. Norweg jest wyjątkowo płodnym twórcą, Jak podaje Wikipedia, napisał 20 utworów prozatorskich, 21 dramatów, osiem tomików poezji, dwa eseje oraz osiem książek dla dzieci.
Pisarz zadebiutował w 1983 roku powieścią "Raudt, svart". Swoją pierwszą nagrodę literacką otrzymał w 1989 roku za napisaną wspólnie z Alf-Kåre Bergiem książkę dla dzieci "Uendelig seint" ("Nieskończenie późno"). Został wtedy uhonorowany Nagrodą Literacką dla Literatury Dziecięcej w Języku Nynorsk.
Kolejne wyróżnienie (Nagrodę Doblouga) Fosse otrzymał w 1999 roku. Następnie w 2007 r. wyróżniono go Nagrodą Nordycką Akademii Szwedzkiej. W 2015 roku za trylogię powieści, w skład której wchodziły takie powieści jak "Andvake", "Olavs draumar" i "Kveldsvævd", został nagrodzony Nagrodą Literacką Rady Nordyckiej.
W 2022 roku szósty i siódmy tom "Septologii" znalazły się na krótkiej liście powieści nominowanych do Nagrody Bookera. Na ten moment dzieło uważa się za opus magnum Fossego.
Na deskach teatralnych Fosse zadebiutował w 1994 roku dramatem "Og aldri skal vi skiljast" ("I nigdy się nie rozłączymy"). Do jego najpopularniejszych sztuk należą "Imię" (1995) oraz "Barnet" ("Dziecko") (1997).
Dzieła Fossego przetłumaczono z nynorsk (mniej popularnej odmiany norweskiego) na ponad 40 języków. Na ten moment w Polsce ukazał się jego zbiór dramatów "Sztuki teatralne", w skład którego wchodzą takie utwory jak "Matka i dziecko", "Syn", "Noc śpiewa piosenki", "Letni dzień", "Odwiedziny".
Stosunkowo niedawno, bo pod koniec września tego roku, nakładem wydawnictwa ArtRage ukazały się dwa tomy wspomnianego wcześniej najważniejszego dzieła Norwega, czyli "Drugie imię. Septologia I-II".
"Malarz i wdowiec Asle mieszka samotnie w domu w Dylgja. Jedynymi osobami, z którymi wciąż się widuje, są jego sąsiad, rybak Åsleik i Beyer, właściciel galerii w Bjørgvin, kilka godzin jazdy na południe. W Bjørgvin mieszka także drugi Asle, jego sobowtór, a może cień albo druga wersja tego samego życia? Pierwszy z nich stał się religijny, rzucił picie i odniósł sukces, drugiemu przypadł trudniejszy los. Wszystko powoli zmierza do spotkania obu malarzy" – czytamy w opisie wydawcy.
"W tej porywającej rytmem hipnotycznej prozie Fosse stawia fundamentalne pytania: co czyni nas tym, kim jesteśmy? Dlaczego prowadzimy takie, a nie inne życie? Z pomocą retrospekcji norweski mistrz portretuje życie obu malarzy, tworząc przejmujący obraz kondycji ludzkiej" – napisano dalej.
Dramaty Fossego pojawiły się też w dwóch zbiorach dramatów wydawnictwa Panga Pank: "Kon(teksty)" oraz "Suzannah, Austria".
Przypomnijmy, że w ubiegłym roku literacką nagrodę Nobla otrzyma francuska pisarka Annie Ernaux "za odwagę i kliniczną ostrość, z jaką odkrywa korzenie, wyobcowanie i zbiorowe ograniczenia pamięci osobistej". Prozę Ernaux w ubiegłym roku wydało wydawnictwo Czarne. Ich nakładem najpierw ukazały się "Lata", a następnie "Bliscy".